استاد انصاریان: امیدوارم سنت حفظ و نگهداری آثار اهل بیت(ع) در خانه شیعیان احیا شود

حجت الاسلام والمسلمین استاد حسین انصاریان، ابراز امیدواری کرد سنت ارزشمند حفظ و نگهداری آثار اهل بیت(ع) بویژه کتاب شریف «اصول کافی» در خانه های شیعیان و متدینین احیا شود.

بسیاری از مردم ایران استاد انصاریان  را به واسطه سخنرانی ها و منبرهایش بویژه در شب های قدر و مناسبت های مذهبی می شناسند اما کمتر کسی خبر دارد که این اندیشمند و پژوهشگر قرآنی چه آثار و کتاب هایی را برای نشر معارف اسلامی به رشته تحریر درآورده است.

قدیمی ترها و کسانی که موی خود را در دوران انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس سفید کرده اند، به خوبی به خاطر دارند که منبرهای انصاریان که در میان مردم به «شیخ حسین» معروف بود، چه غوغایی می کرد و معارف و آموزه های اسلامی را با لحن معروف خود به زیبایی در جامعه گسترش می داد. حتی بچه های جبهه و جنگ نیز هرگاه سری به پشت جبهه می زدند، منبرهای این خطیب و سخنران را از دست نمی دادند.

شاید شیرینی زمزمه دعای عرفه و مناجات های ماه مبارک رمضان و شب های قدر این خطیب توانا هنوز در دل های هزاران تهرانی که پای منبرهایش به ویژه در حسینیه هدایت و همدانی ها می نشینند، طعم معرفت و معنویت بدهد.

اگرچه خودش می گوید به من معلم بگویید و نه استاد ولی شاید بسیاری از مردم ندانند که این خطیب معروف دهها کتاب از خود به یادگار گذاشته که کتاب «عرفان اسلامی» در 14 جلد فقط یکی از این آثار است که به زبان عربی نیز ترجمه شده و کتاب های شرح دعای کمیل، تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، چهل حدیث حج، نظام خانواده در اسلام، بر بال اندیشه، فرهنگ مهرورزی، قیمت عمر و نظام تربیت در اسلام بخشی دیگر از کتاب های اوست.

چند ماه پیش معاون نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن الکریم اعلام کرد که ترجمه قرآن استاد حسین انصاریان با انتشار 316 هزار نسخه در صدر ترجمه‌های قرآن قرار گرفته و جزو پرطرفدارترین ترجمه‌ ها به شمار می‌رود.

دو سال پیش نیز احمدحاجی شریف معاون سازمان دارالقرآن الکریم گفت که تاکنون بیش از 120 کتاب از این مترجم و مفسر قرآن کریم منتشر شده و این استاد ترجمه قرآن خود را به سازمان دارالقرآن الکریم اهدا کرده تا هر ناشری بتواند از ترجمه وی بدون هیچ هزینه ای استفاده کند.

استاد انصاریان علاوه بر ترجمه قرآن، به ترجمه مفاتیح الجنان، صحیفه سجادیه و نهج البلاغه هم پرداخته است و اخیراً با خبر شدیم که قصد دارد کتاب کافی را نیز ترجمه کند. کتاب شریف کافی تألیف محمدبن یعقوب معروف به شیخ کلینی از دانشمندان قرن چهارم است که این کتاب را در طول 20 سال و در 34 جزء یعنی اصول، فروع و روضه شامل 16 هزار حدیث تدوین کرده و به هرحال این کتاب گرانقدر به عنوان یکی از چهار کتاب سرآمد در حدیث برای شیعه کافی است.

به همین منظور، جزئیات ترجمه استاد انصاریان را بهانه کردیم تا خبرنگار معارف ایرنا گفت وگویی را با این استاد و خطیب داشته باشد که شرح آن از این قرار است:

* سؤال: با توجه به اینکه اصول کافی قبلاً نیز به فارسی ترجمه شده، علت ترجمه حضرتعالی چیست؟

- جواب: چند علت زمینه‌ساز توجه من به اصول کافی شده است؛ اول تشنگی نسل جوان نسبت به روایات است که در منبرهایم شاهد این تشنگی بودم و خواستم با ترجمه این کتاب کم‌نظیر به‌گونه‌ای ارتباط جوان‌ها را با روایات ائمه معصومین(ع) برقرار کنم. خواستم این ترجمه به شکلی باشد که بتوانند ارتباط عقلی و فکری و فطری پیدا کنند نه اینکه یک صفحه را بخوانند و با خستگی و ابهام، کار را رها کنند.

علت دوم این بود که برای طلاب جوان حتی آنهایی که سطوح عالی را گذرانده‌اند به دست آوردن مفاهیم روایات کمی مشکل است، اشتیاق آنها انگیزه‌ای برای ترجمه اصول کافی شد.

علت سوم این است که بنده را برای ترجمه «باب العشره» کتاب کافی به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور دعوت کردند و از من خواستند که یک ترجمه روان و زیبا برای این باب بنویسم. پس از مدتی این مرکز همه روایات باب العشره را به یک متخصص عرب داده و ترجمه بنده هم توسط شخص دیگری قرائت شد و دوباره از من دعوت شد درباره هر روایت چند دقیقه توضیح بدهم تا همه فارسی‌زبان‌ها مثلاً در هنگام رانندگی به آن گوش دهند و همزمان روش درست زندگی کردن را از دیدگاه اهل‌بیت(ع) به دست آورند. با دیدن این ترجمه اصرار کردند که تمام اصول کافی را ترجمه کنم که کار بسیار مشکلی است.

گفتند چون شما قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه و مفاتیح را ترجمه کرده اید، این کتاب اصیل و ارزشمند روایی را نیز ترجمه کنید. چرا که مفهوم‌گیری از روایات کار مشکلی است. در خود اصول کافی روایت «إِنَّ حَدِیثَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَب» وجود دارد که در قرآن این مشکل وجود ندارد. چون خود قرآن می‌فرماید «تبیان للناس» یا «یسرنا القرآن» اما چنین مطلبی درباره روایات نداریم.

ترجمه لفظ به لفظ چیز مهمی نیست اما فهم اینکه چه چیزی در اندیشه و باطن امام(ع) بوده که در قالب الفاظ ریخته شده کار مشکلی است. در نهایت توانستند من را برای انجام این کار قانع کنند و اگر یاری و نصرت پروردگار مهربان نبود با این سن و کارهای زیاد و منبرها و مراجعات مردم این کار اصلاً شدنی نبود.

نکته قابل توجه این بود که ترجمه های رایج گاهی نواقصی داشت که هم در ترجمه جدید باید رفع می شد و هم در به روز سازی ادبیات آن باید اهتمام صورت می گرفت.

* سؤال: آیا از ترجمه های سایر مترجمان هم استفاده کرده اید؟

- جواب: قبل از پرداختن به ترجمه کتاب شریف کافی سه ترجمه را بررسی کردم که یکی ترجمه مرحوم میرزا باقر کمره‌ای و دیگری ترجمه آقای سید جواد مصطفوی خراسانی و یک ترجمه هم مربوط به قرن 12 هجری قمری متعلق به عالم بزرگی معروف به محمد بن علی محمد اردکانی بود.

انصاف اخلاقی و ادب انسانی اقتضا می‌کند که از زحمات صاحبان این سه ترجمه تشکر و قدردانی کنم. چون می‌دانم چه قدر زحمت کشیده‌اند اما مسأله علم و دانش و فکر جدید است که قابل چشم‌پوشی نیست. ارسطو می‌گوید من شاگرد سقراط بودم اما شاگردی و استادی مانع نمی‌شد که من به افکار او انتقادی نداشته باشم یا مطلب ناقص او را کامل نکنم. این کار نه‌تنها بی‌احترامی نیست بلکه احترام به استاد است شخصی که در دوره بعد آمده و مطلب جدیدتری را فهمیده و بینش جدیدتری نصیبش شده باید کارهای قبلی را تکمیل کند و اگر کاری هم شده، احترام به آن بزرگواران است.

ادبیات ترجمه مرحوم کمره‌ای مربوط به 80 سال قبل است و بسیاری از اصطلاحات نوشتاری آن دوره از بین رفته است. این اصطلاحات نیازمند به‌روزرسانی بود.

البته این نکته را نمی‌توان انتقاد نامید اما نکات دیگری وجود دارد، مانند اینکه ترجمه بسیاری از آیات قرآن دقیق نیست و یا برخی روایات به‌طور کامل ترجمه نشده و تعدادی از اشتباهات چاپی و یا اشتباهات مترجم قابل مشاهده است. بخشی از ترجمه‌ها از ذخیره‌های فکری مترجم استفاده شده که گاهی هیچ تناسبی با متن آیه و روایت ندارد. گاهی هم برخی الفاظ باید به‌صورت کنایه معنا شود که به‌صراحت معنا شده است. این اشتباهات را جمع‌آوری نکردم اما حدوداً بیش از 4000 اشتباه در این ترجمه وجود دارد.

ترجمه مرحوم مصطفوی که زحمت بسیاری کشیده‌اند نزدیک به 70 تا 80 درصد آن برداشت از ترجمه کمره‌ای است. ادبیات هم مانند ادبیات ترجمه مرحوم کمره‌ای است؛ بنابراین برخی از اشکالاتی که به مرحوم کمره‌ای گفته شده به این ترجمه هم وارد خواهد شد.

ترجمه مرحوم اردکانی از نظر دقت، کم‌نظیر است. مشخص است که عالم بسیار دقیقی بوده و از ذخایر فکری خودش استفاده نکرده اما گاهی ترجمه ناتمام به نظر می‌رسد؛ به‌اصطلاح طلبگی «یصح السکوت علیها» نیست و مخاطب به دنبال بقیه آن می‌گردد.

البته این ترجمه برای یک طلبه امروزی یا یک جوان مؤمن سخت تر از متن روایت است اما برای اهل تحقیق قابل استفاده است. ترجمه اردکانی مثل ترجمه نهج‌البلاغه ملا صالح قزوینی است که مربوط به 500 سال قبل است اما 30 تا 40 مورد از ترجمه نهج‌البلاغه ایشان را بررسی کردم که بهتر از آن را پیدا نکردم. این مشکلات باعث شد تا ترجمه اصول کافی را شروع کنم.

* سؤال: ویژگی های این ترجمه چیست؟

- جواب: یکی از ویژگی‌های این ترجمه، استفاده از کتاب‌های مراۀ العقول علامه محمدباقر مجلسی، شرح اصول کافی ملا صالح مازندرانی و شرح اصول کافی صدرالمتألهین شیرازی است. البته از شرح صدرالمتألهین برای دریافت معنوی روایات خیلی کمک گرفتم. شرح ملا صالح مازندرانی نیز در باز کردن گره‌ها و مشکلاتی که در فهم روایات به وجود می‌آمد راهگشا بود. استفاده از این شرح‌ها باعث شد تا روایات بسیار پیچیده و مشکل از پیچیدگی خارج شوند.

ویژگی دیگر نیز آنست که سعی داشتم لغات روایات را به سه منبع قوی لغت مانند کتاب العین، مصباح المفید و ترجمه آذرتاش آذرنوش ارجاع دهم که بحمدلله این مشکل نیز مرتفع گردید.

گاهی در دوره های زمانی معنای الفاظ به معنای دیگر انتقال یافته که تلاش کردم معنای ترجمه یک معنای عام را شامل شود که با معنای قدیم و جدید آن بی‌ارتباط نباشد.

یک ویژگی دیگر این‌ است که ادبیات را مطابق با فرهنگ دکتر معین نوشتم مثلاً ترجمه «الذین» را با «اولئک» تفکیک کردم چون در فارسی آنان برای اشخاص و آن‌ها برای اشیاء به کار می‌رود.

مسأله مهم دیگر که خیلی به من کمک کرد و این نکته را خودم متوجه شدم ارتباط مترجم با جامعه است. یک مترجم حتماً باید 20 یا 30 سالی جامعه را خوب دیده و شناخته باشد تا این شناخت در ارتباط بهتر ترجمه با جامعه تأثیرگذار باشد.

البته قبل از شروع ترجمه، این فرمایش حضرت رضا(ع) که «فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا» را در ذهن داشتم.

امام(ع) می‌فرماید، سخنان ما باید به روش زیبا به مردم انتقال داده شود چون همه مردم زیباپسند هستند. روایت با ترجمه زیبا می‌تواند با مردم ارتباط برقرار کند. گاهی روایتی که خیلی مشکل داشت به ‌صورت تلفنی یا حضوری با یک عالم یا متخصص بحث می کردم و مشکل روایت را رفع می‌کردم. گاهی لفظ هیچ کمکی نمی‌کند و روایات اهل‌بیت(ع) به‌شدت تلگرافی صادر شده و فهم عمق معنا نیاز به بررسی دارد.

* سؤال: مخاطب این ترجمه چه اقشار و افرادی هستند؟

- جواب: با توجه به روانی ترجمه و دقت در استفاده واژگان علاوه بر استفاده مخاطبان تخصصی، توده مردم نیز از این ترجمه می توانند بهره ببرند و آسانی و روانی ترجمه اصل مهمی در ترجمه جدید کافی بوده است.

* سؤال: آیا فقط اصول کافی را ترجمه کرده اید یا فروع هم جزو آن است؟

- جواب: غیر از ترجمه کتاب العشره در فروع کافی تمام کتاب اصول کافی ترجمه شده است.

* سؤال: این ترجمه چه زمانی منتشر می‌شود؟

- جواب: با لطف خدا این ترجمه توسط کارشناسان مؤسسه دارالعرفان مورد بررسی قرار گرفت و در موارد متعدد و جلسات مختلف با حضور خودم تغییراتی نسبت به دقت و زیبایی این ترجمه انجام شد که در این روزها آخرین بازبینی‌ها در حال انجام است و امیدوارم در ماه‌های آینده این اثر منتشر شود.

یکی از آرزوهای من این است که تمام خانواده‌ها و خصوصاً جوانان با روایات اهل‌بیت(ع) که سراسر نور است مأنوس شوند و وجود خود را به کلام معصومین نورانی کنند. در زمان‌های گذشته در خانه اکثر متدینین یک دوره اصول کافی و برخی از کتاب‌های معتبر دینی وجود داشت که بسیار اثرگذار بود. امیدوارم این سنت بسیار ارزشمند دوباره احیاء شود و در هر خانه‌ای از خانه‌های شیعیان اهل‌بیت(ع)، یک دوره آثار اهل‌بیت(ع) خصوصاً کتاب شریف و با عظمت اصول کافی که از مهمترین مصادر روایی شیعه است وجود داشته باشد.

سخن آخر این که گفتنی های بسیاری درباره استاد انصاریان را نگفتیم ولی چه کنیم که از حوصله این متن خارج است و علاقه مندان را برای آشنایی بیشتر با شخصیت این معلم و استاد دلسوز دعوت می کنیم تا به پایگاه اطلاع رسانی استاد انصاریان به نشانی erfan.ir و یا در بستر شبکه های اجتماعی در تلگرام Me\www_erfan_ir و اینستاگرام akhlagh_erfan سری بزنند و با سایر آثار و سخنرانی های این خطیب ارجمند آشنا شوند و دل های تشنه خود را با معارف و آموزه های اسلامی سیراب کنند.

انتهای پیام /