از جمله آياتی که بر فضيلتی از فضایل بی شمار امیرالمؤمنین علی (عليه السلام) دلالت دارد، آيه معروف به «شراء» است. خداوند متعال در این آیه شریفه می فرمايد: وَمِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (1)
«بعضی از مردم کسانی هستند که جان خود را به خاطر خشنودی خداوند می فروشند، و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».
اين آيه به مناسبت حادثه ليلة المبيت نازل گرديد. ليلة المبيت شبى است كه در آن حضرت على (علیه السلام) در بستر پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آرميد تا آن حضرت با آرامش خاطر از مكه به مدينه هجرت كند.
آیه شراء
مفسّران شيعه با استناد به روايات منقول از ائمه (علیهم السلام) و تصریح بعضی از صحابه، نزول آيه شراء را درباره على (علیه السلام) مسلّم مى دانند. از دانشمندان اهل سنت نيز بسيارى نزول آيه ليلة المبيت را در شأن امام علی تأييد كرده اند كه علّامه امينى «رحمه الله» در کتاب گرانسنگ الغدير آنان را نام برده است.(2)
از جمله آياتی که بر فضيلتی از فضایل بی شمار امیرالمؤمنین علی (عليه السلام) دلالت دارد، آيه معروف به «شراء» است. خداوند متعال در این آیه شریفه می فرمايد: وَمِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ
از جمله:
ابن ابى الحديد از علماى بزرگ اهل سنت که در قرن هفتم می زیسته، در شرح نهج البلاغه آورده است: «تمام مفسّران گفته اند: اين آيه درباره ى على بن ابیطالب (عليه السلام) نازل شده است كه در ليلة المبيت در بستر رسول خدا (صلى الله عليه و آله) خوابيد.» (3)
وی نقل می کند که معاويه چهار هزار درهم پول داد تا گفته شود اين آيه در شأن ابن ملجم نازل شده است!
شرح ماجرا
مشركان مکه قرار بر این گذاشتند که از هر قبيله اى يك نفر براى كشتن پيامبراکرم (صلى الله عليه و آله) انتخاب كنند و دسته جمعى آن حضرت را شبانه و در حال استراحت، از بين ببرند و از پيامبر و دين او راحت شوند و بنى هاشم نتوانند به خونخواهى او قيام كنند. پيامبر (صلى الله عليه و آله) به وحی الهی از نقشه آنان باخبر شد و با تدبير و جانفشانى على (عليه السلام) كه حاضر شد در بستر به جاى پيامبر بخو ابد، شبانه از شهر خارج شد و دشمن را غافلگير كرد.
ثعلبى از ابن عبّاس ، و حاكم نيشابورى از ابى سعيد خدرى و مالكى از احياء العلوم غزالى و ديگران نقل مى كنند كه :
همين كه على (عليه السلام) در آن شب خطرناك به جاى پيامبر (صلى الله عليه و آله) خوابيد، خداوند به دو فرشته ى خود، جبرئيل و ميكائيل فرمود: كداميك از شما حاضريد فداى ديگرى شويد؟! هيچ كدام از آنها حاضر نشدند.
خداوند فرمود: «اينك مشاهده كنيد كه چگونه على بن ابیطالب عليه السلام حاضر است جان خود را فداى رسول خدا کند. سپس جبرئيل بالاى سر، و ميكائيل جانب پائين پاى امام على (عليه السلام ) قرار گرفتند. جبرئيل مى گفت :
آفرين بر تو اى فرزند ابوطالب ، خداوند با تو بر فرشتگان خود مباهات مى كند كه در اينجا آيه ياد شده نازل گرديد و به همين دليل آن شب تاريخى (ليلة المبيت ) ناميده شد.(4)
در اين رابطه اشعارى منسوب به اميرالمؤ منين (عليه السلام) است كه می فرمایند:
وَقَيْتُ بِنَفْسى خَيْرَ مَنْ وَطَئَ الْحَصى وَ اَكْرَمَ خَلْقٍ طافَ بِالْبِيْتِ وَ الْحِجْرِ
وَ بِتُّ اَراعيهِمْ ما يَسُؤْئنى وَ قَدْ صَبَرَتْ نَفْسى عَلَى الْقَتْلِ وَ الا سَرِ
وَ بَاتَ رَسُولُ اللّهِ فى الغارِ آمِنا وَ مازالَ فى حِفْظِ الاِْلهِ وَ فى السَّتْرِ
مُحَمَّدٌ لمّا خافَ اَنْ يَمْكِرُوا بِهِ فَنَجاهُ ذُو الَّوْلِ الْعَظيمِ مِنَ الْمَكْرِ
(با جان نگهدار و سپر بلا شدم بر وجودى كه او افضل از همه آنچه كه پا بر آن نهاده مى شود.
او گرامى ترين خلق است كه بيت خدا وحجر اسماعيل را طواف نموده اند.
خوابيدم در فراش پيامبر، كه خطرها از سوى دشمن تهديدم مى كرد و من خود را براى شهادت و اسارت آماده كرده بودم .
در حالى كه پيامبر خدا در غار با خاطره آسوده شب را به صبح رسانيد كه همواره در حفظ و پناه خداوند متعال باشد.
محمّد(صلى الله عليه و آله و سلم) از اين ترسيد كه كفّار قريش به او مكر و حيله نمايند، پس خداوند بزرگ او را از توطئه آنها نجات بخشيد.) (5)
ابن ابى الحديد از قول اسكافى نقل می کند: آيه «ليلة المبيت» تناسب خاصى با آيه سى ام سوره انفال دارد كه خداوند در آن مى فرمايد:
(وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ)
«به خاطر بياور هنگامى را كه كافران نقشه مى كشيدند تو را به زندان بيفكنند يا به قتل برسانند، و يا از مكه خارج سازند، آنها چاره مى انديشيدند و نقشه مى كشيدند و خداوند هم تدبير مى كرد و خدا بهترين چاره جويان و تدبير كنندگان است».
وی اين مطلب را هم اضافه كرده است كه «حديث فراش (خوابيدن على در بستر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، جريان متواترى است كه جز ديوانه و يا كافر آن را انكار نمى كند.»(6)
با اینکه پیامبر اطمینان داده بودند خطری متوجه امام علی نمی شود ،ولی ایمان قوی و کامل علی (علیه السلام) به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در پایه‌ای بود که آنچه را از پیامبر می شنود، با روز روشن فرقی برای ایشان ندارد، فضیلت چنین ایمان با هیچ چیز برابری نمی کند. نتیجه ایمان این است هنگامی که پیامبر به او بگوید: در بستر من بخواب و در حمله تروریست ها آسیبی نخواهد دید، با کمال ثبات قلب می رود و در بستر او می آرمد و یک سر سوزن احتمال خطر در دل او راه پیدا نمی‌کند.
تکذيب واقعیت
در عین حال که اين فضيلت از شهرت فراوان برخوردار است، ولي برخی از نااهلان و متعصبين در صدد انکار و تحریف آن آمده اند. از جمله ابن تیمیه در این رابطه معتقد است که نزول آيه در شأن علی به اتفاق اهل علم به حديث و تاريخ، دروغ می باشد و این حقیقت مسلم را منکر می شود.(7)
ابن تیمیه در این رابطه ادعای محض دارد و سند و مدرک قابل قبولی ارائه نمی دهد و شدت بغض و کینه خود را با این مطالب نشان می دهد که هیچ نوع پشتوانه علمی و عقلی ندارد و از طرف علمای منصف اهل سنت تایید نمی شود.
گروهي از علماي اهل سنّت اصل واقعه را نقل کرده اند، گرچه اشاره به نزول آيه نکرده اند که از آن جمله عبارتند از:
احمد بن حنبل،طبری،ابن سعد،ابن هشام،ابن عبدربه،خطيب بغدادی،ابن اثير، خوارزمی، ابن کثير،حلبی،و...
برخی نیز چنین شبهه می کنند: از آنجایی که علی از غيب اطلاع داشته است و می دانسته که از اين واقعه جان سالم به در می برد، در این صورت نمی توان آن را فضيلتی برای او به حساب آورد.
پاسخ این شبهه مشکل نیست زیرا اوّلاً: اين واقعه قبل از امامت حضرت علی (عليه السلام ) تحقق يافته است.
و ثانياً: برخی معتقدند که علم غيب پيامبر و امام، تعليقی است؛ يعنی هر گاه که بخواهند از علم غيب مطلع شوند می دانند، نه اين که هميشه قضايا نزد آنان حاضر باشد.
با اینکه پیامبر اطمینان داده بودند خطری متوجه امام علی نمی شود ،ولی ایمان قوی و کامل علی (علیه السلام) به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در پایه‌ای بود که آنچه را از پیامبر می شنود، با روز روشن فرقی برای ایشان ندارد، فضیلت چنین ایمان با هیچ چیز برابری نمی کند. نتیجه ایمان این است هنگامی که پیامبر به او بگوید: در بستر من بخواب و در حمله تروریست ها آسیبی نخواهد دید، با کمال ثبات قلب می رود و در بستر او می آرمد و یک سر سوزن احتمال خطر در دل او راه پیدا نمی‌کند.
کلام آخر
شب همان شب که جهانی نگران بود آن شب / صحبت از جان پیمبر به میان بود آن شب
در شب فتنه شب فتنه شب خنجرها / باز هم چاره علی بود نه آن دیگرها
مرد مردی که کمر بسته به پیکار دگر / بی زره آمده در معرکه یک بار دگر(8)
پی نوشت ها:
1- سوره بقره،آیه 207
2- الغدير، ج 2، ص 48
3- شرح نهج البلاغه، ج 13، ص 262
4- تذكرة الخواص ، ص 40
5- فروع كافى، ج 6 ،ص 495
6- شرح نهج البلاغه، ج 13، ص 262
7- منهاج السنة، السيرة الحلبية، ج2، ص27
8- بخشی از منظومه ای از سید حمیدرضا برقعی در مدح امیرالمؤمنین
منبع : پایگاه تبیان