برکات ورود حضرت معصومه عليها السلام به شهر قم

حضرت فاطمه معصومه عليها السلام در روز اول ذيقعده سال 173 قمرى در مدينه منوره ديده به جهان گشود. پدر بزرگوار آن حضرت، امام موسى کاظم عليه السلام و مادر گرامى‌اش حضرت نجمه خاتون مى‌باشد، که بعد از تولد حضرت رضا عليه السلام به «طاهره‌» ملقب گرديد. (1)

بنابراين حضرت معصومه عليها السلام با امام رضا عليه السلام خواهر و برادر ابوينى هستند. در سال 201 قمرى در پى انتقال اجبارى امام رضا عليه السلام به خراسان، حضرت معصومه عليها السلام بعد از يک سال تحمل دورى برادر بزرگوارش از مدينه منوره عازم خراسان گرديد. از آن جايى که حضرت فاطمه معصومه عليها السلام پيام آور فرهنگ و معارف اهل بيت عليهم السلام و مدافع مظلوميت امامان شيعه و تداوم بخش راه پدر بزرگوارش در مبارزه با طاغوت‌هاى زمان بود، عوامل حکومتى بنى عباس، در شهر ساوه به کاروان حامل آن حضرت حمله کرده و همراهان آن حضرت را به شهادت رساندند. حتى طبق نوشته استاد محقق شيخ جعفر مرتضى عاملى در کتاب حياة الامام الرضا عليه السلام، آن حضرت را نيز مسموم نمودند (2) . حضرت فاطمه معصومه عليها السلام بر اثر مسموميت و شدت غم و اندوه در شهر ساوه بيمار گرديد و فرمود: مرا به شهر قم ببريد; زيرا از پدرم شنيدم که مى‌فرمود: شهر قم مرکز شيعيان ماست (3) . براى همين حضرت معصومه عليها السلام در 23 ربيع الاول سال 201 قمرى به شهر قم وارد شده و مورد استقبال عده زيادى از مردم مشتاق و شيفته اهل بيت عليهم السلام قرار گرفت. آن بزرگوار بعد از 17 روز اقامت در منزل موسى بن خزرج که به «بيت النور» شهرت يافت، در دهم ربيع الثانى سال 201 هجرى ديده از جهان فرو بسته و در «باغ بابلان‌» محل فعلى مزار آن حضرت دفن گرديد.

شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه عليها السلام

قم قبل از اسلام به صورت چند قلعه بوده که عده‌اى زرتشتى و يهودى در آن زندگى مى‌کردند. بعد از اسلام با آمدن اشعرى‌ها (که اصالتا شيعه و يمنى تبار بوده‌اند)، کم کم اين سرزمين توسعه يافت. در اوائل قرن اول و در سال 23 هجرى شهر قم توسط لشکر اسلام فتح گرديد و رفت و آمد مسلمانان عرب به قم آغاز شد. نخستين کسانى که از اشعرى‌ها به قم آمدند عبدالله بن سعد و عبدالله احوص و عبدالرحمن و اسحاق از فرزندان سعد بن مالک بن عامر اشعرى بودند و به اين ترتيب ارتباط شيعيان خالص علوى با قم برقرار شده و مامن شيعيان گرديد. از آن زمان مردم قم به مذهب اهل بيت عليهم السلام علاقه خاصى پيدا کرده و به همين جهت مورد سختگيرى و بى مهرى خلفاى حاکم و ستمگر عصر خود بودند.

شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه عليها السلام از آبادانى ظاهرى بى بهره بود و اهالى شيعى مذهب آن در اثر بى‌توجهى حاکمان مورد آزار و اذيت‌بودند، اما از لحاظ ايمان و اعتقاد مذهبى، اين شهر بهترين فضاى معنوى را داشته و زمينه پذيرش اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله و ياران با وفاى آنان در اين منطقه کاملا فراهم بود.(4)

به همين جهت امامان معصوم عليهم السلام در مناسبت‌هاى مختلف، شهر قم و اهالى آن را مورد عنايت قرار داده و عبارات زيبايى را که حاکى از علاقه‌مندى آن بزرگواران به اين خطه ايران بود، بيان مى‌کردند. حتى گاهى ائمه اطهار با فرستادن تحفه‌ها و هدايا اهل قم را مفتخر مى‌ساختند. از جمله مى‌توان به ابى جرير زکريا بن ادريس و زکريا بن آدم و عيسى بن عبدالله و چند نفر ديگر اشاره نمود که به افتخار اخذ هداياى ارزشمندى همچون انگشترى و جامه و کفن از دست مبارک ائمه هدى عليهم السلام نائل شدند. (5)

به نظر مى‌رسد تعداد اخبار و احاديثى که در مورد شهر قم از ائمه اطهار عليهم السلام روايت‌شده است درباره هيچ يک از شهرهاى ايران روايت نشده است. مرحوم شيخ حسين مفلس در کتاب «تحفة الفاطميين‌» چهل حديث در باره قم نقل کرده است (6) .

در کتاب‌هاى معتبر شيعى همچون بحارالانوار; سفينة البحار و مستدرک سفينة البحار و... در اين رابطه روايات جامع و قابل توجهى نقل شده است. براى آشنايى بيشتر به برخى از اين روايات اشاره مى‌کنيم:

1- سلام بر اهل قم

امام صادق عليه السلام روزى با اشاره به عيسى بن عبدالله قمى فرمود: «سلام بر مردم قم! خداوند شهرهاى آنان را با باران سيراب کند و برکت‌ها را بر آنان نازل کند و بدى‌هاى آنان را به خوبى مبدل گرداند. آن‌ها اهل رکوع و سجود و قيام و قعودند. آنان فقيه و دانشمند و اهل درک حقايق و روايت و عبادت نيکو هستند» . (7)

2- راهى به سوى بهشت

صفوان بن يحيى کوفى معروف به بياع سابرى از نزديکترين و مطمئن‌ترين ياران امام رضا عليه السلام مى‌گويد: روزى در حضور امام رضا عليه السلام نشسته بودم که از شهر قم و اهالى آن سخن به ميان آمد و اينکه آنان در زمان ظهور حضرت ولى عصر عليه السلام به سوى آن بزرگوار ميل خواهند کرد. در اين لحظه امام هشتم عليه السلام به اهل قم درود فرستاده و فرمود: «رضى الله عنهم، ثم قال: ان للجنة ثمانية ابواب و واحد منها لاهل قم; و هم خيار شيعتنا من بين سائر البلاد، خمر الله تعالى ولايتنا فى طينتهم; (8) خداوند از آنان خشنود باشد، سپس فرمود: همانا بهشت داراى هشت در است که يکى از آن درها مخصوص مردم قم است. آنان شيعيان برگزيده ما در ميان ساير شهرها هستند. خداوند ولايت و محبت ما [اهل بيت] را با طينت آنان عجين کرده است.»

3- پايگاه ياران مهدى عليه السلام

عفان بصرى مى‌گويد: روزى امام صادق عليه السلام به من فرمود: «اتدرى لم سمى قم؟ قلت: الله و رسوله و انت اعلم. قال: انما سمى قم لان اهله يجتمعون مع قائم آل محمد - صلوات الله عليه - و يقومون معه و يستقيمون عليه و ينصرونه; آيا مى‌دانى چرا شهر قم را «قم‌» ناميده‌اند؟ عرض کردم: خدا و پيغمبرش و شما آگاهتريد. امام عليه السلام فرمود: قم ناميده شده است‌براى اينکه اهل آن با قائم آل محمد صلى الله عليه و آله همراه مى‌شوند و با او قيام نموده و بر او استقامت مى‌ورزند و او را يارى مى‌رسانند.» (9)

در اين روايت نقش مردم قم و ساکنين اين شهر مقدس در حکومت جهانى حضرت مهدى عليه السلام مشخص شده است. با توجه به اين حديث، اهالى قم به ويژه دانايان و آگاهان آن، وظيفه‌اى مهم‌تر و مسؤوليت‌سنگين‌ترى نسبت‌به ساير شهرهاى ايران به دوش مى‌کشند و اين حقيقت، تلاش آنان را در زمينه‌سازى براى حکومت جهانى حضرت مهدى عليه السلام بيشتر از ساير سرزمين‌ها مى‌طلبد.

4- شهر قم در قرآن و وعده پيروزى بر اسرائيل

پيشواى ششم روزى با ياران خود نشسته و قرآن تلاوت مى‌کرد تا به اين آيه رسيد: «فاذا جاء وعد اوليهما بعثنا عليکم عبادا لنا اولى باس شديد فجاسوا خلال الديار و کان وعدا مفعولا (10) » ; «[اى بنى اسرائيل! ] پس هنگامى که وعده [تحقق] نخستين آن دو فرا رسد، بندگانى از خود را که سخت نيرومندند بر شما مى‌گماريم; تا ميان خانه‌ها [يتان] به جست و جو در آيند، و اين تهديد تحقق يافتنى است.»

ياران امام در اين لحظه پرسيدند: «جعلنا فداک من هؤلاء؟ فقال: ثلاث مرات، هم والله اهل قم (11) ; جانمان به فداى تو، اين گروه چه کسانى هستند؟ امام صادق عليه السلام سه بار فرمود: به خدا سوگند! آنان اهل قم هستند.»

5- پناهگاه فرزندان حضرت زهرا عليها السلام

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: «اذا اصابتکم بلية و عناء فعليکم بقم فانه ماوى الفاطميين (12) ; هرگاه [در تنگناهاى زندگى قرار گرفتيد و] بلاها و مصيبت‌ها به شما روى آورد، به سوى قم برويد; چون آنجا پناهگاه فرزندان فاطمه عليها السلام است.»

چنانکه اشاره شد، روايات متعددى از ائمه اطهار عليهم السلام در تجليل و تقدير از قم و اهل آن وارد شده است و در آن‌ها، شهر قم با القاب و عناوين ويژه‌اى مورد تجليل قرار گرفته است، از جمله آن‌ها نام‌هاى زير مى‌باشد: قم (شهر قيام)، حرم اهل بيت، شهر امن و امان، مرکز ياران ائمه، قطعه‌اى از بيت المقدس، کانون شيعيان، آسايشگاه انسان‌هاى با ايمان، مجمع انصار المهدى عليه السلام، سرزمين مقدس، پرتگاه و محل سقوط ستمگران و گردنکشان، منبع علم و فضيلت و تقوى، سالم‌ترين شهرها و غيره.

6- اگر مردم قم...

با اين همه فضائل و مناقب که در مورد شهر قم و ساکنان آن در سيره و سخن اهل بيت عليهم السلام وارد شده است، بايد توجه داشت که اين‌ها مشروط به تداوم ايمان و اعتقاد به ارزش‌هاى اسلامى و ادامه راه اهل بيت عليهم السلام توسط مردم قم مى‌باشد و گرنه اگر کسى خيال کند که چون قمى هست و يا اينکه در شهر قم زندگى مى‌کند و بدون عمل، مشمول اين رحمت و برکات الهى خواهد شد، به خيالى باطل و پندارى بى‌پايه و سست دچار شده است; چرا که امام صادق عليه السلام فرمود: «تربة قم مقدسة و اهلها منا و نحن منهم، لا يريدهم جبار بسوء الا عجلت عقوبته; ما لم يخونوا اخوانهم (و ما لم يحولوا احوالهم)، فاذا فعلوا ذلک سلط الله عليهم جبابرة سوء! ; خاک قم مقدس است و ساکنان آن از ما اهل بيت هستند و ما هم از آن‌هائيم، هيچ حاکم [گردنکش و] ستمگرى به آن‌ها قصد سوء نمى‌کند مگر اينکه خداوند در عذاب او تعجيل مى‌فرمايد. البته به شرط آنکه [اهل قم] به برادران خود خيانت نکنند (و احوال خود را تغيير ندهند)، زيرا در آن صورت خداوند متعال ستمگران بيدادگر را بر آنان مسلط خواهد کرد.»

بخشى از آثار و برکات حضرت معصومه عليها السلام در قم

ورود حضرت فاطمه معصومه عليها السلام به شهر قم و دفن پيکر مطهر آن بانوى کبريا در اين شهر، آثار و برکات فراوانى را به همراه داشته است. از لحظه ورود نبيره رسول الله صلى الله عليه و آله به قم، پيوسته اين شهر از جهات فرهنگى، سياسى، اجتماعى، عمرانى و اقتصادى رو به رشد و پيشرفت نهاده است. تاثير اين واقعه تاريخى را مى‌توان با مطالعه زواياى تاريخى اين شهر به دست آورد. برکات اين بانوى مجلله در شهر قم آنگاه به اوج خود مى‌رسد که بدانيم تاثير وجود آن حضرت در تحولات تاريخى، فرهنگى، مذهبى، اجتماعى نه تنها در محدوده يک شهر بلکه گاهى در کل کشور ايران بوده و يا حداقل وقايع وحوادث کشور ايران به نوعى مرتبط با شهر قم مى‌باشد.

برکات حضرت معصومه در شهر قم و تاثير اين شهر بر کل ايران آنچنان مهم بوده و هست که سال‌ها دل و ديده ميليون‌ها زائر و مجاور و جهانگرد را به خود مشغول داشته است. اين تاثير نه تنها براى زائران مشتاقى که از راه‌هاى دور به عشق زيارت مرقد مطهر اين دخت عصمت و يادگار امام موسى عليه السلام با ارادت خالصانه به اين مکان مقدس مى‌شتابند ملموس است‌بلکه حتى براى کسانى که با انگيزه‌هاى غير مذهبى وارد اين مکان شده‌اند و يا از اين ديار عبور کرده‌اند، پرجاذبه و شگفت‌انگيز بوده است. در عظمت و شکوه ظاهرى اين بارگاه مقدس، حقيقت و معنويت‌خاصى نهفته است که ناخود آگاه هر بيننده‌اى را به سوى آن متوجه ساخته و دل و ديده‌اش را صيد مى‌کند.

در اينجا اعترافات چند تن از افراد خارجى را که در قرن‌هاى گذشته از قم ديدن کرده و در لابلاى سخنان خود به نقش ارزنده اين بانوى ملکوتى و تاثير بارگاه آن حضرت در شهر قم اشاره کرده‌اند، مرور مى‌کنيم.

«اوژن فلاندن‌» جهانگرد فرانسوى و دانشمندى که در زمان محمد شاه قاجار در سال‌هاى 1219 و 1221 شمسى به اتفاق هموطن هنرمند خود «پاسکال کست‌» به ايران آمده است، در مورد اهميت و نقش شهر قم و مرقد مطهر حضرت معصومه عليها السلام چنين مى‌نگارد: «مقبره فاطمه که ايرانى‌ها «معصومه‌» مى‌نامند در تمام مشرق، احترامى به سزا دارد و مردم از اکناف به زيارتش مى‌آيند، فاطمه نوه على است. از پادشاهان ايران، شاه عباس دوم، شاه صفى و فتحعلى شاه در قم مدفونند. تيمور لنگ به قم چندان لطمه نرسانده و شايد از برکت فاطمه باشد» . (13)

«کارل بروگش‌» جهانگرد آلمانى نيز که اوضاع ايران را در سده نوزدهم ميلادى از ديد مادى خود بررسى کرده است، در مورد عظمت ظاهرى شهر قم و حضرت معصومه عليها السلام چنين مى‌گويد: «دورنماى قم به معناى واقعى کلمه از فاصله چند ميلى مى‌درخشد، زيرا گنبد زيارتگاه اين شهر را با ورقه‌هايى از طلا پوشانده‌اند که نور آفتاب را به شکل خيره کننده‌اى منعکس مى‌کند. شاهان ايران علاقه زياد دارند به اين که گنبد بناهاى مقدس را با ورقه‌هاى طلا و نقره بپوشانند. طلا کارى‌ها و نقره کارى‌هاى زيباى ضريح مقدس واقعا چشم را روشن مى‌کنند. خدمتکارانم پيوسته از شکوه و جلال گنبد و مقبره فاطمه در قم سخن مى‌گفتند.

نه فقط زندگان بلکه مردگان نيز به سوى اين مزار جلب مى‌شوند; زيرا بسيارى از ايرانيان وصيت مى‌کنند که پس از مرگ در جوار اين بانوى مقدس دفن شوند. قم مدفن قديسين هم هست. بنا به گفته اهالى محل، قم داراى 444 امامزاده کوچک و بزرگ است‌» . (14)

به هر حال بعد از ورود حضرت معصومه عليها السلام به قم و دفن پيکر مطهر آن حضرت در اين سرزمين مقدس، علويان و سادات بيشترى به اين شهر روى آوردند، توجه شيعيان به اين نقطه فزونى يافت و علما و مشاهير شيعه در طول تاريخ به‌اين مکان مقدس توجه نشان دادند، مهاجرت به اين شهر زياد شد و موقعيت مذهبى قم تثبيت و استحکام تاريخى يافت.

قم با اين ويژگى‌ها در ميان شهرهاى شيعه نشين از شهرت جهانى برخوردار شد و يکى از شهرهاى مهم جهان اسلام به شمار آمده و از مراکز مهم فرهنگى و فقهى شيعه گرديد و از همه مهم‌تر به عنوان هسته مرکزى و پايگاه اصلى بزرگترين و باشکوهترين انقلاب در تاريخ جهان گرديد.

در اينجا به فهرست‌برخى از نتايج ورود حضرت معصومه عليها السلام به شهر قم مى‌پردازيم:

1- گسترش شهر قم

شهر قم به تدريج از شمال شرقى، به جنوب غربى که محل دفن آن حضرت بود کشيده شد به طورى که حرم فاطمه معصومه عليها السلام که در حاشيه شهر قرار داشت، امروزه در مرکز شهر و در آبادترين قسمت آن واقع است.

2- مورد توجه شدن قم

توجه پادشاهان و حاکمان و طبقات گوناگون مردم به اين شهر و کوچ بسيارى از افراد مشتاق اهل بيت عليهم السلام براى اقامت در آن، به خاطر مدفون بودن حضرت معصومه عليها السلام در اين شهر است.

3- استحکام مذهبى قم

قم از جنبه مذهبى استحکام ويژه‌اى يافته و مرکز روحانيت‌شيعه شد. و عده‌اى از بزرگترين علماى شيعه از آنجا برخاسته يا در آن اقامت کردند.

4- کثرت سادات در شهر قم

بعد از دفن حضرت معصومه عليها السلام عده بسيارى از فرزندزادگان امام حسن و امام حسين و موسى بن‌جعفر و على بن موسى الرضا عليهم السلام و از فرزندان محمد حنفيه و زيد بن على بن الحسين عليهم السلام و اسماعيل فرزند امام صادق عليه السلام از اطراف به قم روى آورده‌اند. از آنجا که اين شهر از ابتدا مورد نظر آل على عليهم السلام بوده است و مردم قم نسبت‌به اولاد پيغمبر صلى الله عليه و آله ارادت و علاقه خاصى داشته‌اند، به تدريج‌بعد از ورود حضرت معصومه عليها السلام از نظر کثرت سادات، موقعيت‌بى نظير و يا کم نظيرى يافته است.

امروزه کثرت سادات قم، به خوبى محسوس و مشهود است و چند محله به نام علويان وسادات است که بيشتر آن‌ها سيد هستند، از جمله محله سيدان، محله موسويان و محله موسى سلام بر مردم قم! خداوند شهرهاى آنان را با باران سيراب کند و برکت‌ها را بر آنان نازل کند و بدى‌هاى آنان را به خوبى مبدل گرداند. آن‌ها اهل رکوع و سجود و قيام و قعودند. آنان فقيه و دانشمند و اهل درک حقايق و روايت و عبادت نيکو هستند.

مبرقع و همچنين وجود سادات برقعى و رضوى و چاووشى و غيره نشانگر اين حقيقت مى‌باشد.

5- توجه به امور امامزادگان

مردم قم از اوايل قرن سوم هجرى که فاطمه معصومه عليها السلام در قم مدفون شد، در بزرگداشت مقابر اولاد پيامبر صلى الله عليه و آله همان تلاش را کردند که در زمان حياتشان از آنان به عمل مى‌آوردند. ساختن بناهاى مجلل و بارگاه و گنبد و وقف اموال در اين راه از جمله اين تلاش هاست. در دوره صفويه و قاجاريه، بعضى از جهانگردانى که به ايران آمده و از قم عبور کرده‌اند، در سفرنامه‌هاى خود امامزادگان قم را وصف نموده و حتى در پاره‌اى از آن‌ها در تعداد امامزادگان افراط کرده‌اند.

6- پرورش علماى بزرگ در شهر قم

يکى ديگر از برکات فاطمه معصومه عليها السلام، پرورش عالمان و انديشمندان بزرگ در اين شهر مى‌باشد که به نام بعضى از آنان اشاره مى‌شود:

- على بن حسين بن بابويه قمى، پدر شيخ صدوق يا صدوق اول;

- محمد بن على بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق و نويسنده نزديک به 300 کتاب در اصول و فروع;

- محمد بن حسن صفار، از ياران نزديک امام حسن عسکرى عليه السلام;

- احمد بن اسحاق قمى، وکيل امام عسکرى عليه السلام در قم و سازنده مسجد معروف امام به دستور آن حضرت;

- احمد بن ادريس قمى، از محدثان شيعى;

- زکريا بن آدم، از اصحاب امام رضا عليه السلام;

- ابوعبدالله محمد بن خالد برقى، اديب، محدث و نويسنده کتاب‌هاى مهمى همچون: التنزيل و التعبير، کتاب العلل، کتاب يوم و ليله (15) ;

- احمد بن محمد بن خالد برقى، منسوب به برقرود قم و نويسنده کتاب‌هاى فراوانى همچون: المحاسن، کتاب التبليغ و الرساله، کتاب التراحم و التعاطف، و ساير تاليفات وى که به ده‌ها جلد بالغ مى‌شود (16) ;

- على بن ابراهيم قمى، مفسر معروف;

- خواجه نصير الدين طوسى جهرودى معروف به استاد البشر و از افتخارات جهان اسلام;

- صدر المتالهين شيرازى، که آثار برجسته فلسفى از جمله: اسفار اربعه، شواهد الربوبيه، شرح کافى و... را پديد آورد;

- ملا عبد الرزاق لاهيجى، فيلسوف وحکيم نامدار شيعه در قرن 11 و صاحب کتاب‌هاى شوارق الالهام و گوهر مراد;

- حاج ملا مهدى قمى نراقى، نويسنده جامع السعادات;

- ميرزا ابوالقاسم قمى (ميرزاى قمى)، صاحب قوانين و داراى کرامات بى شمار.

وصدها عالم و دانشمند و شاعر و وزير و مورخ و رجال علمى و مردان سياست و وزارت از اين خطه ظهور نموده‌اند که تفصيل آن در جاى خود بيان شده است. (17)

7- حوزه علميه قم

يکى ديگر از برکات مزار مقدس بانوى دو عالم، حضرت معصومه عليها السلام در شهر قم، رونق گرفتن حوزه علميه مى‌باشد. تاريخ اين کانون علم و فقاهت‌به قرن‌ها قبل بر مى‌گردد. ابراهيم بن هاشم قمى، سعد بن عبدالله قمى، احمد بن اسحاق قمى، على بن بابويه قمى و ده‌ها محدث و عالم شيعى از اوايل قرن سوم هجرى به بعد، زمينه گسترش علم و ادب و حديث را در اين شهر ايجاد کرده بودند. اين حوزه علمى کم و بيش تداوم داشت و ترويج علم در اين شهر همچنان در طول تاريخ ثمرات پربارى به همراه همانا بهشت داراى هشت در است که يکى از آن درها مخصوص مردم قم است. آنان شيعيان برگزيده ما در ميان ساير شهرها هستند. خداوند ولايت و محبت ما [اهل بيت] را با طينت آنان عجين کرده است.

مى‌آورد تا آنکه مرحوم ميرزاى قمى عالم جليل القدر عصر قاجار، به اين شهر روى آورد و به حرکت علمى اين ديار شتاب بخشيد.

هجرت ملاصدرا فيلسوف نامى شيعه به قم چهره ديگرى به اين حرکت داد. سکونت مرحوم فيض کاشانى در قم و تاسيس مدرسه فيضيه در جوار حرم مطهر حضرت معصومه عليها السلام، رشد فکرى و فضاى علمى اين شهر را دگرگون نمود.

اين رشد علمى همچنان رو به بالندگى بود تا در سال 1315 شمسى مرحوم شيخ عبدالکريم حائرى پرچمدار علم و فضيلت از اراک به قم آمده و روحى تازه به کالبد اين کانون فقاهت و معنويت دميد. اقبال آيت الله العظمى بروجردى رحمه الله به قم، فعاليت‌هاى فرهنگى واجتماعى را در اين شهر تسريع نموده و همچنين ورود مراجع و دانشمندان بزرگ شيعى و همراهى آنان با حرکت‌حوزه علميه در شکوفائى آن نقش به سزايى داشت.

امروزه به برکت معنوى حضرت فاطمه معصومه عليها السلام، مجمع بزرگى از مراجع، آيات عظام و فقيهان و مجتهدان در اين شهر نورانى و ملکوتى ايجاد شده است که مورد توجه جهانيان مى‌باشد.

هم اکنون خيل عظيمى از طلاب و دانش پژوهان علوم اسلامى در اين حوزه مقدسه به تحصيل و تدريس اشتغال دارند که با زعامت مراجع تقليد و تدبير مديريت‌حوزه علميه قم برنامه ريزى‌هاى خاصى براى توسعه و بارور نمودن هرچه بيشتر علوم اسلامى و تخصصى نمودن آن در حال انجام است که آينده روشن و بالنده‌ترى را نويد مى‌دهد. لازم به ذکر است اين زمانى مى‌رسد که از قم علم و دانش به ديگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر مى‌شود، تا جايى که اين شهر اسوه و الگوى شهرهاى ديگر گشته و هيچ کس در روى زمين باقى نمى‌ماند که از قم به او بهره‌هاى علمى و دينى نرسد تا آنکه زمان ظهور حجت‌خدا و قائم ما فرا رسد.

رونق علمى شهر قم را امام صادق عليه السلام ده‌ها سال قبل از ورود حضرت معصومه عليها السلام به شهر قم، پيش بينى کرده و فرموده بود: «زمانى مى‌رسد که از قم علم و دانش به ديگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر مى‌شود، تا جايى که اين شهر اسوه و الگوى شهرهاى ديگر گشته و هيچ کس در روى زمين باقى نمى‌ماند که از قم به او بهره‌هاى علمى و دينى نرسد تا آنکه زمان ظهور حجت‌خدا و قائم ما فرا رسد» . (18)

8- انقلاب اسلامى ايران

از مهم‌ترين ويژگى‌هاى شهر قم و آثار و برکات حضرت معصومه عليها السلام تشکيل هسته‌هاى مرکزى انقلاب اسلامى ايران در اين نقطه حساس کشور مى‌باشد. شهر قم بستر قيام و انقلاب و پرورشگاه بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران است.

اکثر حوادث انقلاب اسلامى با اين شهر مرتبط بوده است و البته به وقوع چنين حادثه‌اى در شهر قم در گفتار ائمه اطهار عليهم السلام نيز اشاره شده است و روايت معروف حضرت کاظم عليه السلام در اين مورد، قابل انطباق با انقلاب اسلامى ايران است. مطمئنا اگر انقلاب با عظمت اسلامى - که از شهر قم ريشه گرفته و موج آن تمام نقاط عالم را تحت تاثير قرار داد - مصداق منحصر به فرد اين گفتار زيبا نباشد، حتما يکى از مصاديق آن خواهد بود; چراکه ويژگى‌هاى مورد ستايش امام هفتم عليه السلام دقيقا در مورد رهبر و مردم ايران صادق مى‌باشد. آن ويژگى‌ها عبارتند از:

1- رهبر آنان مردى از اهل قم است.

2- رهبر آنان مردم را به سوى حق مى‌خواند.

3- پيروان و طرفداران او اراده و استقامتى قوى و آهنين دارند.

4- خستگى در آنان راه ندارد.

5- طوفان‌هاى حوادث آنان را متزلزل نمى‌کند.

6- توکل بر خدا دارند.

9- به خاطر پارسايى پيروزند.

متن روايت چنين است که امام موسى کاظم عليه السلام فرمود: «رجل من اهل قم يدعوا الناس الى الحق، يجتمع معه قوم کزبر الحديد، لاتزلهم الرياح العواصف و لا يملون من الحرب و لايجبنون و على الله يتوکلون والعاقبة للمتقين; مردى از اهل قم [به پا مى‌خيزد و] مردم را به حق فرا مى‌خواند. گروهى به يارى او بر مى‌خيزند که مانند قطعه‌هاى آهن هستند، تندبادها [ى حوادث و مشکلات] آنان را متزلزل نمى‌کند و از جنگ خسته نمى‌شوند و نمى‌ترسند و بر خدا توکل مى‌کنند. پيروزى نهايى از آن پرهيزکاران است‌» . (19)

اين نوشتار را با کلامى از حضرت امام خمينى رحمه الله - که به اين شهر افتخار مى‌کرد - به پايان مى‌بريم:

«قم حرم اهل بيت است. قم مرکز علم است. قم مرکز تقواست. قم مرکز شهادت و شهامت است. از قم علم به همه جهان صادر شده است و مى‌شود و از قم شهادت به همه جا صادر مى‌شود. قم شهرى است که در آن ايمان و علم و تقوا پرورش يافته، و... از زمان ائمه اطهار عليهم السلام مورد توجه اسلام بوده است، و از قم تقوا، شجاعت، شهامت، و همه فضايل به همه‌جا صادر مى‌شد و صادر خواهد شد.

علمايى که در قم من ادراک کرده‌ام، کسانى بودند که در دنيا نمونه بودند، در علم و در تقوا و من اميدوارم که ادامه پيدا کند اين علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان سلام الله عليه‌» . (20)

پی نوشت ها:

1) مناقب، ج‌4، ص‌367; زندگانى حضرت موسى بن جعفر عليه السلام، عمادزاده، ج‌2، ص‌375.

2) حياة الامام الرضا عليه السلام، ص‌428.

3) وديعه آل محمد صلى الله عليه و آله، ص 12.

4) تاريخچه قم، ص‌16.

5) تاريخ مذهبى قم، ص‌92.

6) همان.

7) بحارالانوار، ج‌57، ص‌217; مستدرک سفينة البحار، ج‌8، ص‌598.

8) بحار الانوار، ج 57، ص 216.

9) بحارالانوار، ج 57، ص 216 و معجم احاديث المهدى عليه السلام، ج 3، ص 474.

10) اسراء/ 5.

11) بحارالانوار، ج‌57، ص‌216.

12) همان، ص‌215.

13) ماهنامه کوثر، ش‌9، ص‌73 و 74 با اختصار.

14) همان، ش‌12، ص‌65 و 66. با اختصار.

15) رجال نجاشى، ص‌335.

16) همان، 76.

17) براى اطلاعات بيشتر به «تاريخ مذهبى قم‌» مراجعه شود.

18) بحارالانوار، ج‌60، ص‌213.

19) همان، ج‌57، ص‌216.

20) صحيفه امام، ج 13، ص‌165.