در دین مبین اسلام، به تحصیل علم و دانش به‌خصوص معرفت دینی برای درک حقایق هستی، سفارش به‌سزایی شده است.[1] از آنجایی که چشمه هستی‌بخش دین و معارف والای آن می‌تواند روح زندگی و شیوۀ زیستن را در سایه دستورات الهی فراهم سازد؛ از این‌رو فهم مسائل دین، از جمله حلال و حرام و مسائل اخلاقی و اجتماعی می‌تواند سعادت دنیا و آخرت انسان را تأمین کند. چراکه اسلام راستین در پرتو علم به مبانی دین و انجام واجبات و ترک محرمات، چشمۀ عطوفت و رحمت خداوندی را برای انسان‌ها به جوشش درمی‌آورد.
فهم و تفقّه دین و بالطبع فراگیری مقدمۀ آن، امری لازم و ضروری است. خداوند متعال در قرآن مجید به این امر اشاره‌کرده و می‌فرماید:
فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ[2]؛ «چرا از هر جمعیتی گروهی [به‌سوی پیامبر و امامان و عالِمان ربّانی وارسته] کوچ نمی‌کنند تا دین و احکام و معارفش را بشناسند، و قوم خود را هنگامی که به‌سوی آنان بازمی‌گردند هشدار دهند تا [از مخالفت با خدا و پیامبر و فرجامِ شوم گناه] بپرهیزند.»
رسول خدا(ص) نیز ضمن روایت ارزش‌مندی ارزش فراگیری و تفقّه در دین را از خودِ عبادت بالاتر می‌شمارند:
«خَرَجَ رَسُولُ اللَّه فَإِذَا فِی الْمَسْجِدِ مَجْلِسَانِ: مَجْلِسٌ یتَفَقَّهُونَ وَمَجْلِسٌ یدْعُونَ اللَّهَ تَعَالَی وَیسْأَلُونَهُ؛ فَقَالَ9: کلاً الْمَجْلِسَینِ إِلَی خَیرٍ، أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیدْعُونَ اللَّهَ وَأَمَّا هَؤُلَاءِ فَیتَعَلَّمُونَ وَیفَقِّهُونَ الْجَاهِلَ هَؤُلَاءِ أَفْضَلُ بِالتَّعْلِیمِ أُرْسِلْتُ ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُم[3]؛ رسول خدا(ص) از خانه بیرون آمدند و در مسجد دو مجلس مختلف را دیدند؛ مجلسی که حاضران مشغول گفت‌وگوی علمی بودند و مجلسی که مردم در آن‌جا دستِ دعا به‌سوی خدا گشوده بودند و از خدا طلب حاجت می‌کردند. حضرت فرمودند: هر دو مجلس خوب است، این عده خدا را می‌خوانند و این گروه علم فرامی‌گیرند و به نادانان نیز فرامی‌دهند؛ اینان برترند. من از سوی خدا برای آموزش و تعلیم مأمور شده‌ام. سپس آن حضرت در کنار ایشان [مجلس علمی] نشستند.»
امام صادق(ع) نیز ضمن شمارش نشانه‌ها و خصایص افراد مؤمن، حریص بودنِ در طلب فراگیری و فهم علوم دین را از نشانه‌های مؤمنان ذکر می‌کند.[4]
با سیری کوتاه در آیات و روایات درخصوص توجه به دین و یادگیری علوم الهی به‌خوبی می‌توان به اهمیت این مطلب پی‌بُرد، که اسلام مکتبی انسان‌ساز است و برای فهم دین و رابطه انسان‌ها با خلقت و جهان پیرامون ارزش بسیار زیادی قائل است. چراکه برای تأمین خیر دنیا و آخرت راهی جز فهم دین و کتاب وحی و عمل به فرامین آن وجود ندارد. مسلّم است که برای رسیدن به فهم هر چیزی، ابتدا باید آن را آموخت و مسائل و مبانی آن را فراگرفت. ممکن است برخی بگویند ما فرصت خواندن و فراگیری تمامی علوم اسلامی را نداریم! خداوند این مطلب را در قرآن مجید بیان‌کرده و در سورۀ مبارکۀ انبیاء می‌فرماید:
فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ[5]؛ «اگر نمی‌دانید از آگاهان [به کتاب‌های آسمانی] بپرسید، [که همۀ پیامبران از جنس بشر بودند].»
بنابر ظاهر آیه، «اهل ذکر» همۀ آگاهان و عالمان را فرامی‌گیرد. از این‌رو خداوند متعال می‌فرماید آن‌چه را که درباره امور دین از جمله احکام و مسائل، حلال و حرام، کسب و معاملات و سایر احکام نمی‌دانید، از دانایان و عالمان دینی بپرسید. رجوع جاهل به عالم، مصداق همین آیه شریفه است و فقهای اسلام نیز براساس همین آیه به مسئله جواز تقلید از مجتهد استدلال کرده‌اند.
کسب معرفت نسبت به دین همواره مورد تأکید و توصیۀ ائمه معصومین: بوده است. امام باقر(ع) در این باره می‌فرمایند:
«الْکمَالُ کلُ الْکمَالِ؛ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَالصَّبْرُ عَلَی النَّائِبَةِ وَتَقْدِیرُ الْمَعِیشَةِ[6]؛ کمال حقیقی [عبارت است از] فراگیری احکام، فهم دین، صبر و شکیبایی بر ناگواری‌ها و اندازه‌گیری در امور زندگی.»
امام صادق(ع) نیز به نقل از رسول خدا (ص) می‌فرمایند:
«أُفٍ لِکلِّ مُسْلِمٍ لَا یجْعَلُ فِی کلِّ جُمْعَةٍ یوْماً یتَفَقَّهُ فِیهِ أَمْرَ دِینِهِ وَیسْأَلُ عَنْ دِینِهِ وَرَوَی[7]؛ بدا به حال مسلمانی که در هفته یک روز را برای فراگیری امر دینش قرار ندهد و از احکام دینش پرسش ننماید.»
پی نوشت
--------------------------------------------------------------
[1]. «قَالَ رَسُولُ اللَّه طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَی کلِ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْم؛ طلب دانش و معرفت بر هر مسلمانی واجب است، آگاه باشید یقیناً خدا خواستاران دانش را دوست دارد.»؛ الکافی: 1 / 31، ح1؛ بحارالانوار: 1 / 172، ح26.
[2]. توبه(9): 122.
[3]. بحارالانوار: 1 / 206، ح35؛ منیة المرید: 106.
[4]. «الْمُؤْمِنُ لَهُ قُوَّةٌ فِی دِینٍ وَحَزْمٌ فِی لِینٍ وَإِیمَانٌ فِی یقِین وَحِرْصٌ فِی فِقْهٍ؛ مؤمن در دین قوی و در عین نرمی، دوراندیش است؛ ایمانی سرشار از یقین دارد و در [فراگیری علوم دین و] فهم [آن] حریص است.» مرآة العقول: 9 / 228، ح4).
[5]. انبیاء(21): 7.
[6]. الکافی: 1 / 32، ح4؛ تحف العقول: 292؛ منیة المرید: 376.
[7]. محاسن: 1 / 225، ح149؛ بحارالانوار: 1 / 176، ح44.
برگرفته از کتاب اسلام دین آسان نوشته استاد حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان