اسلام دینی است که همواره بر سهولت و آسان‌گیری نسبت به خود و اطرافیان سفارش و توصیه کرده است. برخی افراد همیشه با سخت‌گیری کردنِ بر خود، باعث بروز مشکلاتی در زندگی‌شان می‌شوند. به‌عنوان نمونه سخت‌گیری در امر ازدواج، برگزاری مراسم و مجالس، تهیه لوازم زندگی (به‌طور مثال به تکلّف و سختی انداختن خود برای تهیه وسایل تشریفاتی زندگی)، داشتن وسواس در پاکی و طهارت، سخت‌گیری در رفت و آمدها و میهمانی‌ها و بسیاری از موارد دیگر، که متأسفانه در زندگی امروزی بشر به‌وفور یافت می‌شود. به‌گونه‌ای که مردم غالباً خود را به سختی و مشقّت انداخته و باعث از بین رفتن نشاط و شادی در زندگی‌شان خواهند شد.
حتی در عبادات هم نباید بر خود سخت گرفت. بنابراین اگر انسان حال و توان عبادت و مناجات با حق‌تعالی را نداشته باشد، باید به واجبات اکتفا نموده و نباید با سخت‌گیری بر خود و انجام مستحبات، نشاط در عبادت را از دست بدهد. بنا بر نصّ صریح مصحف شریف، حتی قرآن هم آن مقدار که برای آدمی میسور و ممکن است، باید خوانده شود. چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید:
فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ[1]؛ «پس آن‌چه از قرآن برای شما میسّر است بخوانید!»
هم‌چنین امام باقر(ع) از رسول‌خدا(ص) روایت می‌کنند که آن حضرت تحمیل عبادت را نکوهش کرده و فرمودند:
«إِنَ هَذَا الدِّینَ مَتِینٌ، فَأَوْغِلُوا فِیهِ بِرِفْقٍ وَلَاتُکرِّهُوا عِبَادَةَ اللَّهِ إِلَی عِبَادِ اللَّهِ فَتَکونُوا کالرَّاکبِ الْمُنْبَتِّ الَّذِی لَا سَفَراً قَطَعَ وَلَا ظَهْراً أَبْقَی[2]؛ اسلام دین سهل و آسان و خالی از سختی و مشقّت است، با مدارا در آن قدم بردارید و عبادت خدا را بر بندگان خدا تحمیل نکنید و مانند سواری نباشید که مرکب خود را خسته و فرسوده می‌نماید و در نهایت نه راه سفر را پیموده و نه مرکبش سالم مانده است.»
نیز از رسول خدا(ص) روایت شده است که فرمودند:
«أَنَا وَالْاَتقِیاءُ مِنْ أُمَّتِیِ بِرَاءٌ مِنَ التَّکَلُّف؛ من و پرهیزکاران امتم از [تن دادن به] کارهای تحمیلی [که آمیخته به تصنّع و سبب ناراحتی و مشقّت باشد] بیزار هستیم.»[3]
امام صادق(ع) در مورد آسان‌گیری در عبادت فرمودند:
«لَا تُکرِّهُوا إِلَی أَنْفُسِکمُ الْعِبَادَةَ[4]؛ عبادت را از روی بی‌میلی و کراهت بر خود تحمیل نکنید.»
بنابراین، انسان علاوه بر آسان‌گیری نسبت به خود، باید نسبت به دیگران و اطرافیان خود نیز رفق و رأفت داشته باشد و از سخت‌گیری بر آنان بپرهیزد. پیامبر(ص) همواره به امت خویش درباره آسان‌گیری نسبت به امور زندگی سفارش می‌کردند و تلخی و ترش‌رویی نسبت به اهل خانه را نهی نموده و می‌فرمودند:
«شرّ النّاس المضیق علی أهله[5]؛ بدترین مردم کسی است که بر اهل خانۀ خود سخت بگیرد.»
بخشش و گذشت حضرت یوسف(ع) از برادران خطاکار خویش، با وجود ظلم و جفای بسیاری که در حقّ ایشان کرده بودند؛ نشان‌دهندۀ آسان‌گیری و سهولت در رفتار این پیامبر الهی با برادران خطاکارشان است. چنان‌که در قرآن می‌خوانیم:
قَالُوا أَئِنَّكَ لَأَنْتَ يُوسُفُ قَالَ أَنَا يُوسُفُ وَهَذَا أَخِي قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ * قَالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ آثَرَكَ اللَّهُ عَلَيْنَا وَإِنْ كُنَّا لَخَاطِئِينَ * قَالَ لَا تَثْرِيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللَّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ[6]؛ «برادران گفتند: آیا به‌راستی تو خود یوسفی؟! گفت: [آری] من یوسفم! و این برادرِ من است، همانا خداوند به ما نعمتِ با ارزشی داده، بی‌تردید هرکس [از خداوند اطاعت کند و از محرّماتش] بپرهیزد، و [همواره در برابر حوادث] صبر کند [پاداش شایسته می‌یابد؛ زیرا] خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌کند * گفتند: به خدا سوگند که یقیناً خدا تو را [از هر جهت] بر ما برتری بخشیده، و مسلّماً ما خطاکار بودیم * [یوسف] گفت: امروز بر شما سرزنشی نیست، خداوند شما را می‌آمرزد؛ زیرا او مهربان‌ترین مهربانان است.»
بنابراین انسان‌های بزرگ به‌راحتی و آسانی خطای دیگران را نادیده می‌گیرند و حتی آنان را سرزنش و ملامت هم نمی‌کنند. اهمیت این مسئله به حدی است که برخی از گمراهان و خطاکاران را می‌توان با محبّت و آسان‌گیری، به سهولت به شعاع مهربانی و لطف خداوند نزدیک کرد و آنان را به جمع دوست‌داران خداوند متعال و دین‌داران حقیقی پیوند داد. حتی بسیاری از افرادی را که با دین دشمنی نداشته و فقط گاهی به دلیل تنبلی، نسبت به دین و انجام تکالیف آن بی‌تفاوت هستند، به‌راحتی می‌توان با دین آشنا و دین‌دار نمود. در حقیقت این‌ها افرادی هستند که هنوز دل‌شان به یاد خدا می‌تپد و نور حق در سینه‌هایشان خاموش نگشته و نسبت به پذیرش دین خدا لجوج و سخت‌گیر نیستند. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:
أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ[7]؛ «آیا دوست ندارید خداوند شما را بیامرزد؟ [پس عفوو گذشت را انتخاب کنید] خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»
آیۀ فوق یکی از زیباترین آیات اخلاقی قرآن مجید است. خداوند تبارک و تعالی در این آیۀ شریفه: می‌فرماید اگر دوست دارید آمرزیده شوید، از خطای بندگان من که در حق شما بدی کرده‌اند، چشم‌پوشی کنید. من نیز با این کار شما، گناهان شما را می‌آمرزم. این آیه حاکی از آن است که خداوند متعال چه سهل و آسان گناهان و لغزش‌های انسان‌ها را می‌بخشد.
برای برخی افراد همیشه این سؤال مطرح می‌شود که آیا خداوند گناهان و لغزش‌هایی را که از آن‌ها سر زده است، می‌بخشد؟!
پاسخ این است که به یقین خداوند متعال گناه کسانی را می‌بخشد که از خطای خود پشیمان شده و درصدد جبران آن برآمده‌اند. این تصور آدمی که من با وجود این همه گناه هرگز بخشیده نمی‌شوم، خود نوعی گناه و ناامیدی از رحمت خداوند رحیم است.[8] بنابراین برای رهایی از دام این افکار مأیوس‌کننده و اوهامی که منجر به ضعف ایمان می‌گردد، بهتر است با حفظ کرامت و شخصیّت انسانی، با دانایان به امور دین مشورت نموده و از ایشان در این باره سؤال کرد.
حتی در اسلام آسان‌گیری نسبت به حیوانات هم مورد تأکید قرارگرفته و سخت‌گیری بر آنان موجب عذاب و قهر الهی برشمرده شده است. در روایتی امیرمؤمنان، علی(ع) از قول پیامبر خدا(ص) چنین نقل می‌کنند:
«رَأَیتُ فِی النَّارِ صَاحِبَةَ الْهِرَّةِ تَنْهَشُهَا مُقْبِلَةً وَمُدْبِرَةً کانَتْ أَوْثَقَتْهَا فَلَمْ تَکنْ تُطْعِمُهَا وَلَمْ تُرْسِلْهَا تَأْکلُ مِنْ خِشَاشِ الْأَرْض[9]؛ زنی را به همراه گربه‌ای در آتش دیدم؛ درحالی که آن گربه او را از جلو و پشت دندان می‌گرفت. این زنی بوده است که گربه را بسته و به او نه غذا می‌داد و نه او را آزاد و رها می‌کرد، تا هم‌چون گنجشکی خود از حشرات و پرندگانِ زمین بخورد.»
در ادامه پیامبر(ص) می‌فرمایند: این زن در قیامت به‌خاطر سخت‌گیری به این گربه اهل دوزخ خواهد بود. چون سخت‌گیری نسبت به موجودات مورد خشم و غضب الهی است.
------------------------------------------------------------------------
[1]. مزمل(73): 20.
[2]. الکافی: 2 / 186، ح1؛ بحارالانوار: 68 / 212، باب66 ح3.
[3]. محجّة البیضاء: 3 / 346؛ تفسیر روض الجنان و روح البیان: 8 / 67؛ احیاء علوم الدین: 5 / 196؛
[4]. الکافی: 2 / 186، ح1؛ بحارالانوار: 68 / 213، ح4.
[5]. نهج الفصاحة: 538، ح1812.
[6]. یوسف(12): 90 ـ 92.
[7]. نور(24): 22.
[8]. زمر(39): 53؛ )قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ(؛ «بگو: ای بندگانم که به زیان خود [در ارتکاب گناه] زیاده‌روی کرده‌اید! از رحمت خدا ناامید نشوید، همانا خداوند همۀ گناهان [شما] را می‌آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.»
[9]. مستدرک الوسائل: 8 / 302؛ بحارالانوار: 8 / 317، ح97؛ جامع الاحادیث الشیعه: 30 / 888.
برگرفته از کتاب اسلام دین آسان نوشته استاد حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان