زیارت ناحیه به‌منزله یکی از جامع‌ترین زیارت‌نامه‌های امام حسین(ع) است، که از زبان امام عصر(عج) نقل شده و به خوبی واقعه کربلا و جریان تاریخی هجرت و جهاد حضرت سیدالشهدا(ع) را ترسیم می‌کند.([1]) چنان‌که سبب هجرت و جهاد حسین‌بن‌علی(ع) در کلام نورانی حضرت بقیةاللّه(عج) چنین بیان شده است:
«حَتّی إِذَا الْجَوْرُ مَدَّ باعَهُ، وَ أَسْفَرَ الظُّلْمُ قِناعَهُ، وَ دَعَا الْغَی أَتْباعَهُ، وَ أَنْتَ فی حَرَمِ جَدِّکَ قاطِنٌ، وَ لِلظّالِمینَ مُبایِنٌ، جَلیسُ الْبَیْتِ وَ الْمِحْرابِ، مُعْتَزِلٌ عَنِ اللَّذّاتِ وَ الشَّهَواتِ، تُنْکِرُ الْمُنْکَرَ بِقَلْبِکَ وَ لِسانِکِ، عَلی حَسَبِ طاقَتِکَ وَ إِمْکانِکِ، ثُمَّ اقْتَضاکَ الْعِلْمُ لِلاْنْکارِ، وَ لَزِمَکَ [أَلْزَمَکِ]أَنْ تُجاهِدَ الْفُجّارَ، فَسِرْتَ فی أَوْلادِکَ وَ أَهالیکَ وَ شیعَتِکَ وَ مَوالیکَ وَ صَدَعْتَ بِالْحَقِّ وَ الْبَیِّنَةِ، وَ دَعَوْتَ إِلَی اللهِ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، وَ أَمَرْتَ بِإِقامَةِ الْحُدُودِ، وَ الطّاعَةِ لِلْمَعْبُودِ، وَ نَهَیْتَ عَنِ الْخَبآئِثِ وَ الطُّغْیانِ، وَ واجَهُوکَ بِالظُّلْمِ وَ الْعُدْوانِ، فَجاهَدْتَهُمْ بَعْدَ الاْیعازِ لَهُمْ [الاْیعادِ إِلَیْهِمْ]، وَ تَأْکیدِ الْحُجَّةِ عَلَیْهِمْ؛
تا آن‌که جور و ستم دستِ تعدّی دراز نمود و ظلم و سرکشی نقاب از چهره برکشید و ضلالت و گمراهی پیروان خویش را فرا خواند، با آن‌که تو در حَرَمِ جدّت ساکن بودی و از ستم‌کاران فاصله گرفته بودی و مُلازمِ منزل و محرابِ عبادت بوده و از لذت‌ها و شهوات دنیوی کناره‌گیر بودی و برحسب طاقت و تَوانَت مُنکَر را با قلب و زبانت انکار می‌نمودی. پس از آن علم و دانشت اقتضای انکارِ آشکار نمود و بر تو لازم گشت [لازم نمود] با بدکاران رویاروی جهاد کنی. بنابراین در میان فرزندان و خانواده‌ات و پیروان و دوستانت روانه شدی و حق و برهان را آشکار نمودی و با حکمت و پند و اندرزِ نیکو (مردم را) به سوی خدا فرا خواندی و به برپاداری حدودِ الهی و طاعتِ معبود امر نمودی و از پلیدی‌ها و سرکشی نهی فرمودی.»
در این فرازهای نورانی به بخشی از علل قیام حضرت اباعبداللّه(ع) در روز عاشورا اشاره می‌شود:
«ثُمَّ اقتِضاک العِلْم لِلاِنکارِ وَ لَزمَک اَن تُجاهِدَ الفُجّارَ، فَسِرْتَ فِی اَولادِک وَ اَهالیک وَ شیعتِک وَ مَوالیک...؛ علم به شرایط موجود تو را واداشت تا پرچم مخالفت برداشته و با مخالفان کارزار کنی. پس با فرزندان و خاندان و پیروان و دوستان به راه افتادی و با حکمت و پند و اندرزهای نیکو به سوی خداوند فرا خواندی و به برپا داشتن حدود و فرمان‌بری از معبود امر نمودی و از پلیدی و سرکشی بازداشتی و با ظلم و ستم مقابله کردی.»
با توجه به این جملات از زیارت ناحیه درمی‌یابیم که امام حسین(ع) چاره‌ای جز جهاد با دشمن نداشت، تا بدین‌وسیله دین خدا و سنّت رسول خدا(ص) را زنده کند و درخت در حال خشکیدن اسلام را دوباره احیا و آبیاری نماید. ازاین‌رو به همراه خانواده خود و گروهی از شیعیان و دوست‌داران به سوی سرزمین کربلا هجرت و سپس جهاد کرد.
با چنین انگیزه و اراده الهی هم کشتن و هم کشته شدن حیات و پیروزی است. جهاد و شهادت آزادمردان همیشه با بذل جان و ایثار و نثار خون همراه است و در مقابل ثمره آن بیداری مردم و احیای حق خواهد بود. چنین جهادی (جهاد اصغر پس از تحقق جهاد اکبر با نفس) معامله با خداست؛ معبودی که مشتری جان‌ها و اموال مؤمنان باشد و به پیکارگران در راهش نوید بهشت می‌دهد، حال چه بکشند و چه کشته شوند.([2]) این امر همان فرهنگ «احدی الحسنین» است که قرآن کریم آن را تعلیم می‌دهد.
وجود نورانی حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران با وفای ایشان برترین اسوه مجاهدان در راه خدا هستند. مبارزه آنان، عمل به وظیفه اسلامی و تکلیف خدایی در مقابل ترویج بدعت‌ها و انحرافات و زدودن حقایق دین بود. هرچند دشمنان کوشیدند جهاد این انوار مقدسه را «یاغی‌گری» و آن مجاهدان در راه خدا را «خارجی» و شورشی معرفی کنند، اما به تعبیر قرآن کریم هرگز نتوانستند نور ایشان را خاموش کنند:
يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ([3])؛
بلکه حتی با گذشت زمان نورانیت و معنویت ایشان فروزان‌تر و فراگیرتر می‌شود.
در میان اوصاف و خصایص نامبرده از امام حسین(ع) و یاران بی‌نظیرش در زیارت‌نامه‌ها نسبت به موضوع جهاد تأکید بسیار زیادی شده است. همچنان‌که این تعابیر در زیارت‌نامه‌های مختلف حضرت سیدالشهدا(ع) دیده می‌شود:
«الزَّاهِدُ الذّائدُ المُجاهِد، جَاهَدَ فِیکَ الْمُنَافِقِینَ وَ الْکُفَّارَ، جاهَدْتَ فی سَبیلِ اللّهِ، جَاهَدْتَ الْمُلْحِدِینَ، وَ جَاهَدْتَ عَدُوَّک، جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ»([4])؛
درباره شهدای کربلا نیز این کلمات و تعابیر بکار رفته است:
«نَصَحْتُمْ لِلَّهِ وَ جَاهَدْتُمْ فِی سَبِیلِهِ، أَشْهَدُ أَنَّکمْ جَاهَدْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، الذَّابُّونَ عَنْ تَوْحِیدِ اللَّه»؛
این نکته قابل ذکر است که همۀ این اوصاف در زیارت‌نامه‌ها برای حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران باوفایش عموماً با مطلع «اَشْهَدُ اَنَّک» آمده است، تا مبتنی بر گواهی زائر بر این مهم باشد که ایشان مجاهدان در راه خدا بودند و مبارزه‌اشان، جهادی مقدس بر ضدّ باطل بوده است.([5])
در مجموع باید گفت حرکت عظیمی که مقام سیدالشهدا(ع) در واقعه عاشورا به ثمر رسانید، نمونه و اسوه بی‌بدیل و بی‌نظیری است که تمامی جوانب و اوصاف آزادی و آزادگی را در خود نهادینه ساخت.([6]) اساساً حماسه آن حضرت را باید در عرفان او جستجو نمود. واقعه کربلا گرچه در ظاهر حماسه‌ای بس بزرگ است؛ اما روح آن عرفان نابی است که پیشوای آن توانسته در اوج یک حماسه و واقعه پر بلا، عرفانی از این دست بیافریند. اگر عرفان سیدالشهدا(ع) حماسه‌ای جاودانه می‌سازد و اگر عارف اهل حماسه است، برای آن است که خون او در راه عبودیت و بندگی خداوند منّان ریخته شود.
-----------------------------------------------------------------
[1]. زیارت ناحیه مقدسه با درود بر پیامبران: و اهل‌بیت حضرت محمد مصطفی(ص) و امام حسین(ع) و یارانش در کربلا آغاز می‌شود. پس از آن، به شرح کامل اوصاف و کردار حسین‌بن‌علی(ع) پیش از جنگ، زمینه‌های جنگ او، شرح کشته شدن و سختی‌های او و عزادار شدن تمام عالم و موجودات زمینی و آسمانی می‌پردازد. در پایان نیز با توسل به اهل‌بیت: دعا پایان می‌پذیرد.
[2]. )إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ(. توبه(9): 111.
[3]. توبه(9): 32؛ «همواره می‌خواهند نور خدا را با سخنان باطل [و تبلیغاتِ بی‌پایه] خود خاموش کنند، ولی خدا جز این‌که نور خود را کامل کند، نمی‌خواهد؛ هرچند کافران خوش نداشته باشند.»
[4]. ن.ک: مفاتیح الجنان.
[5]. فرهنگ عاشورا: 133.
[6]. ن.ک: تفسیر و شرح صحیفه سجادیه: 10/52. برای آشنایی بیشتر با این مبحث به فصل نهایی کتاب مراجعه بفرمایید.
برگرفته از کتاب سیدالشهدا(ع) تجلی عبودیت نوشته استاد انصاریان
منبع : پایگاه عرفان