اگر انسان در نعمت‌های عظیم الهی مانند عُمر، عقل، سلامتی و نعمت‌هایی فراوانی که در دنیا در اختیار دارد و خداوند بدون هیچ چشم‌داشتی به او عنایت کرده، تدبر نماید، به حکمت والای آن‌ها پی می‌برد. از مجموعه آیات قرآن، روایات رسول اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) این نکته مهم به دست می‌آید که انسان باید با مصرف صحیح این نعمت‌ها به سه حقیقت برسد، که نتیجه آن‌ها رسیدن به مقام رستگاری است:
الف- حیات طیبه
نخستین حقیقتی که در قرآن در رابطه با زندگی عملی انسان مطرح می‌شود، «حیات طیبه»([1]) است. حیات طیبه یعنی این‌که انسان در طول زندگی خود هیچ‌گونه ظلم، تجاوز، دشمنی، پایمال کردن حقوق، خشم بی‌مورد و معصیت را انجام ندهد و در‌هاله‌ای از درستی، فضیلت، شرافت، کرامت، اصالت و وقار زندگی نماید. چنین انسانی حیاتش مانند حیات آسمانیان و فرشتگان، سراسر پاکی و نور است.
به طور یقین با مصرف صحیح نعمت‌ها و فرصت‌ها، زندگی طیبی مانند زندگی انبیاء، ائمه: و اولیاء برای انسان تحقق می‌یابد. وصول به این حیات طیبه از راه انتخاب سبک زندگی انبیاء، اولیاء و ائمه(ع) حاصل خواهد شد.
اگر انسان در سایه توحید، نبوت و ولایت اهل‌بیت(ع) و قرآن زندگی کند، به حیات طیبه و رستگاری دست پیدا می‌کند. خداوند دوستدار پاکی و پاکان است([2])؛ از این رو بسیار زیباست که انسان با به دست آوردن حیات طیبه، محبوب پروردگار شود؛ یعنی در دنیا، هنگام مرگ، برزخ و قیامت محبوبی مانند پروردگار متعال داشته باشد.
در مقابل، معصیت و نافرمانی خداوند حیات خبیثه را می‌سازد و انتقام و خشم خدا و در نتیجه عذاب دوزخ را به دنبال دارد. انسان نباید مرتکب گناه شود؛ زیرا خسارت و ضرر فراوانی برای او به دنبال خواهد داشت.
روایت شده است که روزی امام صادق(ع) وارد حرم رسول‌خدا(ص) شدند و ناله زدند و مردم همه سکوت کردند. با ناله امام صادق(ع)، معلوم شد، حضرت ناراحتی فراوانی دارد؛ از این رو هر کسی در حال زیارت، تلاوت قرآن و قرائت دعا بود، سکوت کرد و به سمت امام(ع) برگشت.
امام صادق(ع) با حال عجیبی فرمودند: روح مبارک پیغمبر(ص) را در عالم برزخ نلرزانید!
مردم گفتند: مگر ما قدرت لرزاندن روح پیامبر اکرم(ص) در عالم برزخ را داریم؟
امام فرمود: آری! بعد از مرگ ایشان، خداوند در عالم برزخ مقرر کرده که هفته‌ای یک بار پرونده امت را به پیامبر اکرم(ص) ارائه دهند. هنگامی که گناه، شراب‌خواری، زنا، دروغ، روابط نامشروع را می‌بیند، از ناراحتی می‌لرزد.([3])
در طول تاریخ بشر افرادی بوده‌اند که از فرصت‌ها و نعمت‌ها نهایت استفاده را کرده‌اند و تحول عظیمی در راه پیشبرد دین اسلام به‌وجود آورده‌اند. مرحوم آیت‌الله‌العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی([4]) جزو چنین افرادی به‌شمار می‌آید. ایشان در سامرا و نجف مشغول تحصیل بود. وقتی مجتهد جامع‌الشرائط و لایق مرجعیت شیعه شدند، تاجر اراکی به نام حاج میرزا ابراهیم خوانساری از ایشان دعوت می‌کند و می‌گوید: به شهر اراک تشریف بیاورید و این علم و معرفتی که خدا به شما عنایت فرموده است، در آن دیار گسترش دهید. من هم در حد توان به شما کمک می‌کنم. بعد هم دختر خودش را به ازدواج او در می‌آورد.
لازم به ذکر است که در قدیم تجّار با روحانیون و طلبه‌ها رابطه بسیار خوبی داشتند و از طریق ارتباط با طلبه‌های درس‌خوان و متدین آخرتشان را آباد کرده و مباهات می‌کردند که با آنان وصلت نمایند.
شیخ عبدالکریم حائری به اراک آمدند و حوزه‌ای بسیار باعظمت تشکیل دادند. خداوند متعال نفَس عجیبی به ایشان کرامت کرده بود که در آینده هر کدام از شاگردانش مراجع کم‌نظیر و بی‌نظیری شدند.
رسم مردم شهرهای نزدیک به اراک این بود که عید نوروز به شهر مقدس قم می‌آمدند و چند روز در آنجا می‌ماندند. شیخ عبدالکریم حائری نیز مطابق رسم همان مردم، ایام عید به قم آمد. اهل قم او را احاطه کردند و گفتند:حاج شیخ! قم حوزه علمیه برجسته‌ای ندارد. اینجا حرم ائمه اطهار(ع) است و خواهر امام رضا(ع) در اینجا مدفون است. سزاوار نیست که این شهر، حوزه علمیه نداشته باشد.
ایشان فرمودند: من در اراک طلبه، کرسی تدریس و حوزه فعال دارم، اما در قم هیچ زمینه‌ای برای تشکیل حوزه نیست. اگر من به این شهر بیایم، باید تمام طلبه‌های اراک نیز بیایند. نمی‌دانم که قدرت تهیه خانه و زندگی دارند یا نه، اما در عین حال با قرآن استخاره می‌کنم و هر چه قرآن فرمود، عمل می‌نمایم. قرآن را می‌گشاید و این آیه شریفه را مشاهده می‌نماید:
أْتُونِي بِأَهْلِكُمْ أَجْمَعِينَ([5])؛ «همۀ خاندانتان را نزد من آورید.»
حاج شیخ به اراک رفتند و دوباره به قم مراجعت نمودند و این حوزه باعظمت که در عصر خویش حدود چهارصد طلبه داشت و الآن چندین هزار طلبه دارد را تأسیس نمودند. حوزه‌ای که تعداد زیادی مجتهد، نویسنده، مفسّر و مدرّس دارد و نیازهای معنوی و پاسخ سؤالات کل جهان را بیان می‌کند. انقلاب اسلامی ایران، حوزه علمیه قم و اکثر جلسات مذهبی از برکت وجود شیخ عبدالکریم حائری است.
نتیجه این‌که با استعانت از خداوند متعال، مسیری حاصل می‌شود که انسان را به رستگاری می‌رساند و بنا بر آیات سوره مبارکه یس، در روزگار کنونی هم در طول شبانه‌روز ثواب‌های تدریس مراجع و درس خواندن طلبه‌ها به حاج شیخ می‌رسد.
)نَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ(([6])؛ «آنچه را پیشاپیش فرستاده‌اند، و آثار [به‌جا ماندۀ پس از مرگ] آنان را ثبت می‌کنیم. »
نتیجه این‌که استفاده درست از نعمت‌ها و فرصت‌هایی که خداوند در اختیار انسان قرار داده است، سبب رسیدن به حیات طیبه می‌شود و در مقابل استفاده نابجا از نعمت‌ها و فرصت‌ها حیات خبیثه را برای انسان به ارمغان می‌آورد.
ب- رضایت الهی
انسان با درست هزینه کردن نعمت‌ها و فرصت‌ها، سرمایه جاودانی به دست می‌آورد که خدا از آن سرمایه ابدی به رِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ([7]) تعبیر فرموده است. کسی غیر از خدا نمی‌داند که به واسطه این رضایت، چه نعمت‌هایی برای انسان حاصل می‌شود.
حضرت فاطمه زهرا(س) نمونه‌ای از انسان‌های رستگاری است که در طول زندگی خود و در همه مشکلات و سختی‌ها رفتار و اعمال خود را بر اساس دستورات الهی انجام داد و از همه فرصت‌ها برای پیشبرد دین اسلام و دفاع از رسالت پیامبراکرم(ص) و ولایت امیرالمؤمنین(ع) استفاده کرد. ایشان به مقامی رسید که علاوه بر این‌که مورد رضایت پروردگار بود؛ ملاک غضب و خشنودی خداوند نسبت به دیگر انسان نیز قرار گرفت، به طوری که رسول اکرم(ص) درباره ایشان فرمود:
«يَا فَاطِمَةُ، إِنَّ اللَّهَ لَيَغْضَبُ لِغَضَبِكَ، وَ يَرْضَى لِرِضَاك ([8])؛ ای فاطمه به درستی که خداوند از ناراحتی تو غضبناک و از خشنودی تو خشنود می گردد.»
سلمان فارسی([9]) نیز نمونه دیگری از انسان‌هایی است که رضوان الهی را به دست آورد. روایت شده که روزی در محضر رسول خدا(ص) شخص عربی درباره سلمان سخنی ناشایست بر زبان جاری کرد. پیغمبر9 فرمود: «سخنت را ادامه نده. درباره کسی سخن ناسزا بر زبان جاری کردی که هر زمان جبرئیل بر من نازل می‌شود، از جانب خداوند به او سلام می‌رساند».([10])
ج- بهشت جاودان
اگر چه اموری که در اختیار انسان است، مِلک او نیست و خداوند متعال مالک حقیقی همه اشیاء است،([11]) اما خداوند سبحان از باب فضل و رحمت برای انسان مسئله مالکیت را نسبت به اشیایی که با سعی و کوشش صحیح به دست می آورد، تجویز فرموده و فروش آنچه را در اختیار دارد، مجاز دانسته و خود نیز در صف خریداران املاک و اجناس انسان قرار گرفته، تا آدمی در این معامله از نقمت دنیا و عذاب آخرت مصون بماند.
اگر کسی بدون معامله جان و مال و به تعبیر روشن تر بدون ایمان و عمل صالح و جهاد و تقوا، طمع نجات داشته باشد و خود را از حضرت حق طلبکار مغفرت و رحمت بداند، طمع بی جایی است و امیدش وی را به آنچه منظور اوست، نخواهد رسانید. ثمن حضرت حق در برابر مُثمَن انسان، براساس آیات قرآن مجید، بهشت جاودان است:
إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ(([12])؛ «مسلّماً خداوند از مؤمنان جان‌ها و اموالشان را به بهای این‌که بهشت برای آنان باشد خریده.»
در اغلب سوره‌های قرآن، خدا به مؤمنانی که از نعمت‌های الهی به درستی استفاده کرده‌اند و عمر خود را به انجام عبادت و اعمال صالح گذرانده‌اند، نعمت‌های جاودان بهشت را وعده داده است:
وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ(([13])؛ «کسانی که از خدا و پیامبرش اطاعت کنند خداوند آنان را به بهشت‌هایی که از زیر [درختان] آن نهرها جاری است وارد می‌کند، در آن جاودانه‌اند، و آن کامیابی بزرگ است.»
در آیه دیگر نیز می‌فرماید:
)وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا(([14])؛ «مؤمنانی که کارهای شایسته انجام داده‌اند یقیناً در بهشت‌هایی که از زیر [درختان] آنان نهرها جاری است وارد می‌کنیم، در آن همواره جاودانه‌اند.»
آری، اگر در سایه ایمان، تمام حرکات برونی و درونی انسان و همچنین اموالش با حضرت حق معامله شود و از همه فرصت‌ها و نعمت‌ها در راستای خواست و رضایت پروردگار استفاده کند، پاداش و مزد آن بهشت جاودان الهی است.
------------------------------------------------------------------
[1]. )مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ( ؛ نحل(16):97 «هرکس از مرد و زن کار شایسته انجام دهد درحالی‌که مؤمن باشد یقیناً او را به زندگی دلپذیر و پاکی زنده می‌داریم، و پاداش همۀ آنان را بر پایۀ بهترین عملی که همواره انجام می‌دادند خواهیم داد.»
[2]. )قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ(؛ آل‌عمران(3): 31؛ «[ای پیامبر!] بگو: اگر خدا را دوست دارید پس [قاطعانه] از من پیروی کنید تا خدا هم [به پاداشِ پیروی از من] شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد؛ خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»
[3]. الکافی: 1/ 543؛ باب 28.
[4]. عبدالکریم حائری یزدی (۱۲۷۶ـ ۱۳۵۵ق. متولد میبد) معروف به آیت الله مؤسس و حاج شیخ از مراجع تقلید شیعه، بنیانگذار و زعیم حوزه علمیه قم از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۱۵ هجری شمسی بود. ایشان از محضر اساتیدی چون میرزا حسین نوری، سید محمد فشارکی، آخوند خراسانی و سید محمد کاظم طباطابی بهره برد. از جمله شاگران برجسته شیخ عبدالکریم حائری می‌توان به سید روح الله خمینی، محمد علی اراکی، گلپایگانی اشاره کرد که هر یک در دوران خود مرجع تقلید بزرگی بودند. از این عالم وارسته آثار متعددی در فقه و اصول به‌جای مانده است، که کتاب «درر الفوائد» از مهمترین کتب اصولی ایشان است.
[5]. یوسف(12): 93.
[6]. یس (36): 12.
[7].توبه(9):72؛ «رضایتی ویژه از سوی خداوند که [از همۀ آن نعمت‌ها] برتر است.»
[8]. دلائل الإمامة: 146؛ حدیث 53؛ مناقب: 3/ 325؛ بحار الأنوار: 43/ 44؛ باب 3، حدیث 4.
[9]. سلمان فارسی صحابی بزرگ رسول‌اکرم(ص) و از یاران امام علی(ع) و او ایرانی الاصل بود و در مسیر آمدن به حجاز توسط قبیله بنی‌قریضه به اسارت و بردگی گرفته شد. در مدینه با دیدن پیامبر اکرم(ص) به ایشان ایمان آورد و پیامبر(ص) نیز را خرید و آزاد کرد. طرح خندق کشیدن به دور مدینه از جمله اقدامات مشهور او به شمار می‌رود. او در سال 36 هجری قمری در گذشت و در شهر مدائن دفن گردید.
[10]. الإختصاص: 221.
[11].)وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ( آل عمران (3): 189؛ «مالکیت و فرمانروایی آسمان‌ها و زمین فقط در سیطرۀ خداست، و خداوند بر هر کاری تواناست.»
[12]. توبه (9): 111.
[13]. نساء (4): 13.
[14]. نساء (4): 122.
برگرفته از کتاب راه و رسم رستگاری نوشته استاد حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان