درآمدی بر مکاتب نوظهور در ایران

یکی از دغدغه های مهم در جوامع اسلامی، مسأله معنویت های نوظهور، فرقه گرایی و رواج اندیشه های خرافی در دنیای معاصر بوده است. با ظهور انقلاب عظیم اسلامی و احیای معنویت دینی همراه با خصیصه بزرگ و برجسته عرفانی حضرت امام (قدس سره) شناختن عرفان ناب اسلامی و مطالعه ای جامع در مجموعه آثار عرفانی لازم و ضروری به نظر می آید.

در شمارة پیشین اشاره شد که گروه ها و فرقه هایی با گرایش انحرافی و عرفان های کاذب هر روز با جاذبه ها و شگردهای مختلفی در شکار علاقه مندان به عرفان هستند. ویژگی شگردهای این گروه عبارت است از: 1. استفاده از ابزارهای جذاب، 2. مخالفت با عقل و منطق، 3. دین گریزی، 4. نظریه استقلال بدن از روح، 5. نظریه تناسخ و 6. قطب محوری (استاد پرستی). با شناخت این موارد با شاخصه های عرفان دروغین بیشتر آشنا شدیم.

قسمت پنجم

معرفی اجمالی عرفان های نوظهور در ایران

امروزه کشور ما با هجوم برنامه ریزی شدة معنویت های وارداتی از سوی دشمنان اسلام مواجهه شده است تا جایی که در هر کوی و برزنی گروه هایی در قالب های مختلف، با نام عرفان و معنویت در کار جذب مریدان تازه هستند. اغلب کتاب های مربوط به گروه های عرفانی و معنوی به زبان فارسی و بعضی در قالب های زیبا و جذاب ترجمه شده و در اختیار جوانان ما قرار می گیرد. در اینجا مناسب است به طور اجمالی با تاریخچه و بنیانگذار برخی از این فرقه های فعال در ایران آشنا شویم:

1. سای بابا؛

بنیانگذار این مکتب، باگوان شری ساتیاسای باب یا سوآمی ساتیا سای باب می باشد. در سال 1926 میلادی در یکی از ایالت های هند به دنیا آمد و در سنّ چهارده سالگی مدعی شد از سوی خداوند برای هدایت همة آدمیان برگزیده شده است. وی دین خود را حاکم بر همة ادیان و ناظر به همة آن ها دانست و اصل دعوت خود را بر پایة پنج ارزش انسانی حقیقت، پرهیزگاری، صلح و آرامش، عشق و پرهیز از خشونت بنا نهاد. سای بابا برای دعوت خود معبد بزرگی به نام پراشانتی نیلایام به معنای آشیانة صلح برین تأسیس کرده. وی در معبد به مناسبت اعیادی همچون کریسمس، عید فطر، عید نوروز، سال نوی چینیان و هندوها، مراسم برگزار می کند. او پیش گویی کرده است که در سن 96 سالگی این جسم خود را ترک خواهد کرد و هشت سال بعد روح او در جسمی دیگر در شهر میسور به بدن فرد دیگری منتقل خواهد شد.[1]

2. رام الله؛

این کلمه مرکب از دو اسم رام نام خدای آیین ویشنو یکی از آیین های بزرگ هندوستان و الله نام خدای متعال در اسلام است و پیام نامگذاری این است که الله همان رام و رام همان الله است. این آیین در قرن پانزدهم میلادی و توسط شخصی به نام شیخ کبیر در هندوستان پایه ریزی شد. البته رهبر این آیین در ایران شخصی به نام پیمان الهی است. شیوة تبلیغی رام الله در ایران شبیه گولدکوئیست می باشد، هر فردی برای آن که در حلقة رام الله باقی بماند، باید هفته ای یک نفر جدید را به رام الله دعوت کند، در غیر این صورت از دایرة پیروان رام الله خارج خواهد شد. این آیین با نام هایی از قبیل جریان هدایت الهی، هنر زندگی متعالی و تعلیمات حق به تبلیغ و ترویج افکار خود می پردازد.[2]

3. اوشو؛

اوشو در سال 1931 میلادی در روستای کوچک کوچ واد در ایالت مادیا پراش کشور هند به دنیا آمد و در سال 1990 در سن 59 سالگی از دنیا رفت. او در دوران حیاتش به چندین نام شهره بود راج و بعدها به راجینش و نیز باگوان شری راجینش شناخته می شد. کتاب های متشر شده از او تا به حال به 33 زبان مختلف ترجمه شده که شامل نخسه برداری از سخنرانی های وی می باشد. کتاب های او تحت عنوان غیر افسانه ای پر فروش ترین کتاب در ایتالیا، ژاپن و کره است. از مجموعه کتاب های او تا کنون بیش از 85 کتاب به زبان فارسی ترجمه شده است. اوشو در ایالت اوریگان آمریکا، شهری به نام راجینش پورام را به عنوان مرکز آیین خود قرار داد، اما برخی گفته اند به دلیل فسادهای اخلاقی و جنسی بی حد و حصر اوشو و مریدانش، در سال 1986 از آمریکا اخراج شد. این آیین را به تفصیل در مباحث بعدی بررسی می کنیم.[3]

4. اکنکار؛

پائول توئیچل، رهبر و بنیانگذار مکتب اکنکار، اهل شهر کنتاکی آمریکا است. او برای آشنایی با روح شناسی و مسائل مربوط به این حوزه ابتدا به هندوستان مسافرت کرد و از تعالیم و آموزش های شخصی به نام استاد سودار سینگ استفاده کرد. بعدها مدعی شد که سودار سینگ نهصد و هفتادمین استاد حکمت باستانی اک است و پیش از او نیز نهصد و شصت و نه استاد بزرگ اک در طول تاریخ بوده اند. سودارسینگ نیز ایشان را برای ادامه سلوکش به شخصی افسانه ای به نام ربازارتارز معرفی کرد. براساس نقل توئیچل، وی حدود 500 سال دارد و هنوز هم زنده است. پس از ملاقات ادعایی اش با ربازارتارز ادعا کرد که شیوه ای معنوی و آیینی دینی با نام اکنکار کشف کرده است و با نام معنویِ پدر زاسک مشغول تبلیغ مکتب خود شد. وی اکنکار را به دانش باستانی سفر روح تعریف کرد و مدعی شد اکنکار کوتاه ترین راه و در نتیجه صراط مستقیم رسیدن به حقیقت است. وی از همان ابتدا کارگاه های آموزشی سفر روح را در کالیفرنیا برگزار کرد و در سال 1970 موسسه ای غیر انتفاعی با عنوان اکنکار تأسیس نمود و در سال 1971 از دنیا رفت. شصت کتاب او به چاپ رسیده است. وی مدعی شد، من رهبر معنوی جهان هستم و قبل از من 970 استاد دیگر وجود داشته است. نام شخصیت هایی همچون مولوی، حافظ، شمس تبریزی، عطار نیشابوری، فردوسی و ... را نیز در زمرة استادان اک به شمار می آورد! بعد از مرگ وی، شخصی به نام داروین گراس جانشین او شد. تا سال 1981 استادِ اک و رهبر اکنکار بود و سپس عزل شد. بعد از او شخصی به نام هارولد کلمپ جانشین وی شد. او تاریخچة تجربیات خود را در کتاب های نسیم تحول، روح نوردان سرزمین های دور و کودک در سرزمین وحش به رشتة تحریر درآورد. هر ساله در نقاط مختلف جهان سمینارهای اک برگزار می شود که هارولد کلمپ در آن ها سخنرانی می کند. البته همایش اصلی و سراسری این مکتب هر ساله در روز 22 اکتبر که سالروز تولد پائول توئیچل است، در مرکز اصلی این مکتب در آمریکا برگزار می شود.[4] از آیین رسمی اکنکار افزون بر سایتی رسمی، تا کنون کتاب های زیادی به فارسی ترجمه شده است.[5]

5 . عرفان سرخ پوستی؛

بنیانگذار این نوع عرفان، کارلوس کاستاند است. بعضی این عرفان را عرفان عقاب نیز می گویند. کاستاندا این نوع عرفان را آیین ساحری یا جادوگری می نامد. در مسیر نوشتن پایان نامة خود در مقطع فوق لیسانس دربارة گیاهان طبی و روان گردان سرخ پوستی، با پیرمردی به نام دون خوان که در ظاهر متخصص گیاهان دارویی بود، آشنا شد. دون خوان او را با دنیای سیر و سلوک آشنا کرد و به عنوان پیرو راهنمای طریقت او عمل کرد. کاستاندا از تحقیق خود پیرامون گیاهان دارویی دست کشید و شیفتة دون خوان شد. او در سال 1968 نخستین کتاب خود را با عنوان آموزش های دون خوان به چاپ رساند. دون خوان در آموزش هایی که می دهد از قوم تولتِک (Toltec) سخن می گوید و آن ها را به عنوان منبع دانش و معرفت معرفی می کند. [6] کتاب های کاستاندا به هفده زبان دنیا ترجمه شده است. در دهة شصت بسیاری از کتاب های او به زبان فارسی ترجمه شد و مورد استقبال و توجه بسیاری از خوانندگان قرار گرفت. خبر مرگ او در روزنامة همشهری منتشر شد و روزنامة جامعه در 30 خرداد 1377 به عنوان مرگ مرموز شاگرد دون خوان به آن پرداخت. همین روزنامه چندی بعد مقاله ای با عنوان کاستاندا، سالک حیران مغربی به چاپ رساند. هانری کربن یکی از طرفداران کاستاندا بود و به نظر می رسد او نخستین کسی بود که کتاب های کاستاندا را به ایرانیان شناساند و موجب رواج تفکرات و اندیشه های وی در ایران شد.

یکی از تعالیم دون خوان که کاستاندا به آن عمل می کرد، از بین بردن و محو گذشتة شخصی است. اینکه دیگران را دربارة هویت و گذشته شخصی خود و کارهایی که انجام می دهیم در ابهام بگذاریم حتی با دروغ گفتن. به همین علت تاریخ دقیق تولد کاستاندا و شغل پدرش و محل تولدش به طور دقیق مشخص نیست.[7]

6 . پائلوکوئیلو؛

پائلو کوئیلو در سال 1947 میلادی در کشور برزیل در یک خانواده متوسط به دنیا آمد. در سنین نوجوانی و جوانی احساسات ضد مذهبی شدیدی داشت. از هفده سالگی به بعد سه بار در بیمارستان روانی بستری شده است. مدت های مدیدی از داروهای اعصاب و روان استفاده می کرد و سپس به استفاده از مواد مخدر روی آورد. پیشینة اخلاقی و اجتماعی بسیار منفی و تاریکی داشت. وی در تئاترهای ضد اخلاقی و مستهجن نقش ایفا می کرد. با کمک یکی از دوستانش به نام رائول سیکساس، مجموعة داستان های کمدی سکسی به نام کرینگ ـ ها (kring-ha) را منتشر کرد. این مجموعه آن قدر مستهجن بود که حکومت وقت برزیل آن را به حال فرهنگ عمومی مردم مضر دانست و رائول و کوئیلو را به خاطر انتشار آن ها زندانی کرد. کوئیلو چندین بار تصمیم به خود کشی گرفت. در نهایت در یکی از مسافرت های خود به اروپا، ادعا کرد که در آلمان با هاتفی غیبی، مردی فرا واقعی، آشنا شده است. آن مرد چندین بار در مکان های مختلف بر او ظاهر گشته و از او خواسته است تا دوباره به آیین کاتولیک ایمان بیاورد. آن مرد از کوئیلو می خواهد تا جاده ای را که به سوی سانتیاگو ختم می شود بپیماید. این جاده که میان اسپانیا و فرانسه کشیده شده، یک جاده خاص مذهبی است که زائران مذهبی بسیاری این مسافت را طی می کنند. در سال 1987 یک سال پس از انجام این فریضة دینی، کوئیلو اولین اثر خود زائر کوم پوستل را در آن باره خلق کرد. در سال 2000 توسط مؤسسه گفتگوی تمدن ها به ایران دعوت شد. او خود را اولین نویسندة غیر مسلمانی می نامد که پس از انقلاب اسلامی به طور رسمی از ایران دیدار کرده است. به رغم اینکه در ایران قانون کپی رایت[8] وجود ندارد، اما موفق می شود حق التألیف آثار چاپ شده خود را در ایران دریافت کند و پس از آن به عنوان اولین نویسنده غیر مسلمان حق التألیف آثار چاپ شده اش را به طور مستمر دریافت کند. خود وی می گوید که هدایای گران بهای بسیاری را در ایران دریافت کرده است. او معتقد است: ایرانیان بهتر از مردم سایر کشورها توانسته اند با آثار من ارتباط برقرار کنند. او مدعی است که در ایران احساس غربت نمی کرده و با مردمی آشنا شده که سالیان طولانی آن ها را می شناخته است. کتاب های او تا به حال به 56 زبان دنیا ترجمه شده اند. وی جزء ده نویسندة برتر جهان به شمار می رود. در سال 1998 دومین نویسنده ای بود که آثارش بیشترین فروش را در جهان داشت کتاب کیمیاگر او در سال 1376 جزء پر فروش ترین کتاب های سال جمهوری اسلامی ایران بوده است.[9]

7. دالایی لاما؛

دالایی لامای چهاردهم که نام اصلی او تنزین گیاتسو است، در سال 1935 میلادی در شمال شرقی تبت و در خانواده ای کشاورز به دنیا آمد. براساس باورهای سنتی تبتیان در دو سالگی وی را به عنوان تجسم دوبارة دالایی لامای سیزدهم، توبتن گیاتسو، که در سال 1932 از دنیا رفته بود، پنداشتند. بوداییان تبت، دالایی لاما را در حقیقت، تناسخ بودای مهر می دانند. آنان معتقدند که بودای مهر برای خدمت به مردم همواره در بدن کسی تناسخ می کند. به هر حال، تنزین گیاتسو در سن پنج سالگی رسماً به عنوان دالایی لامای چهاردهم از سوی مقامات رسمی تبت معرفی شد. وی به کشورهای زیادی مسافرت می کند و روابط بین المللی فراوانی دارد و می کوشد تا دولت مستقلی در تبت تشکیل دهد که از سوی همة مجامع بین المللی نیز به رسمیت شناخته شود. غربیان حمایت های ویژه ای از او دارند. در حضور اعضای کنگرة حقوق بشر آمریکا و اعضای پارلمان اروپا سخنرانی کرده است. در سال 1989 جایزة صلح نوبل را به او داده اند. از سال 1959 تا سال 1999 بیش از پنجاه دکترای افتخاری از سوی دانشگاه های مختلف غرب دریافت کرده است.[10]

8 . فالون دافا؛

فالون دافا یا فالون گونگ روشی است که ادعای تزکیة ذهن و بدن را دارد. فالون دافا به معنای تمرین چرخ قانون است. این روش در سال 1992 میلادی به وسیله شخصی به نام لی هُنگجی در چین مطرح شد. فالون دافا بر پایة سه اصل بنیادین به نام حقیقت، نیک خواهی و بردباری بنا نهاده شده است و برای تزکیة ذهن و بدن پنج نوع تمرین دارد. او می گوید: انسان در بدو خلقت، دارای آن سه اصل بنیادین است و فطرتی حقیقت جو، نیک خواه و بردبار دارد، اما بعد در اثر تعاملات اجتماعی و تغذیه و تربیت های خاصی، فطرت انسان آلوده می شود. راه بازگشت به فطرت اولیه و سرشت نخستین، انجام تمرین های فالون دافا است. لی هنگجی در زمان کودکی تحت تعالیم بوداییان و تائوئیست ها قرار گرفت. هدف نهایی او از تزکیه، از بین بردن رنج و سختی است. تعالیم این آیین تا کنون به بیش از 30 زبان زندة دنیا از جمله زبان فارسی ترجمه شده و در اختیار مردم قرار گرفته است. این گروه دارای سایتی فعال به زبان فارسی است که افزون بر آن که کتاب های اصلی این مکتب یعنی کتاب فالون گونگ و جوآن فالون را در اختیار کاربران قرار داده است، همة سخنرانی های لی هنگجی را نیز به زبان فارسی ترجمه کرده و در اختیار کاربران فارسی زبان قرار داده است.[11]

طبق آماری که در سایت های اینترنتی موجود است، تا کنون فالون دافا در شصت کشور جهان بیش از یک صد میلیون طرفدار دارد که به منظور تزکیة جسم و روح، روزانه تمرین های آن را انجام می دهند. همة فعالیت های این آئین و همة آموزش های آن به صورت رایگان است و برای جذب افراد نیز هیچ محدودیتی قائل نیستند؛ نه محدودیت سنی، نه محدودیت جغرافیایی و نه محدودیت مذهبی.

کتاب اصلی لی هنگجی کتاب نکات اصلی برای پیشرفت بیشتر می باشد که در حقیقت کامل کننده یا شرحی بر کتاب جوآن فالون است.[12]

9. مدیتیشن متعالی (تی.ام)؛

روش معنوی مدیتیشن متعالی یا تی.ام، در سال 1957 در هندوستان توسط شخصی به نام ماهاریشی ماهش یوگی، پایه گذاری شد. در سال 1940 تا سال 1953 تحت تعالیم برخی از مرتاضان و معنویان هندی قرار گرفت و از سال 1957 به طور رسمی به آموزش شیوة ابداعی خود پرداخت، اما رونق کار او از سال 1959 با آموزش های معنوی اش در آمریکا بود. وی نام روش معنوی ابداعی خود را به دلیل سادگی و سهولت آن مدیتیشن متعالی نهاد. شیوة تعلیمی او (تی.ام) به صورت رسمی در ایران تعلیم داده می شود و دارای نمایندة قانونی و رسمی است. وی تلاش زیادی کرد که به ایران بیاید، اما موفق نشد. ماهاریشی در سال 2008 در خانه شخصی خود در هلند، از دنیا رفت. وی نیز هدف زندگی را توسعه و گسترش شادی و نشاط می دانست. او یکی از بزرگ ترین نمایندگان معنویت های سکولار و مدرن در دنیای جدید بود. راه و روش ماهاریشی متأثر از مدرنیته و سازگار با اندیشه های سکولار و مادی گرای غرب است. وی کوشیده است، قدرت های همچون از نظرها پنهان شدن، پرواز در هو و تسلط بر نیروی جاذبة زمین را به صورت علمی آموزش دهد. [13]

ادامه دارد...

پی نوشت:

[1]. شریفی، احمدحسین، عرفان حقیقی و عرفان های کاذب، ص 65 .

[2]. همان، ص 67.

[3]. همان، ص 68.

[4]. تادکرامر، اکنکار حکمت باستانی برای عصر حاضر، ترجمه: مهیار جالیانی، ص 21 ـ 10.

[5]. همان، ص 70.

[6]. کاستاندا، کارلوس، آموزش های دون خوان، ترجمه: مهران کندری، ص 13 ـ 11.

[7]. همان، ص 75.

[8]. کپی رایت، شاخه ای از حقوق مالکیت ادبی و هنری از زیر مجموعه مالکیت فکری که به ابداع کنندگان آثار ادبی مانند کتاب، داستان، شعر، نمایش نامه، متون مرجع، روزنامه های رایانه ای، پایگاه داده ها، فیلم، قطعات موسیقی و آثار هنری مانند نقاشی، طراحی، عکس و مجسمه، معماری، تبلیغات، نقشه های جغرافیایی و نقشه های مهندسی تعلق می گیرد. دارندگان این امتیاز می توانند برای یک دوره زمانی محدود نسبت به نشر و تکثری آثاری که تولید کرده اند، بپردازند و از این منظر کلیه حقوق مادی خویش را نسبت به آثار تولیدی استیفا کنند. به عبارت دیگر این همان حق بهره برداری است که صاحب آن می تواند از حاصل اندیشه خود و آنچه که به وجود آورده است، بهره برداری کند و کسب منافع مادی و اقتصادی نماید؛

www.daneahju.ir/forum/archive/t-59191.html

[9]. همان، ص 79.

[10]. همان، ص 82.

[11]. www.falundafapersian.org.

[12]. شریفی، همان، ص 83.

[13]. همان، ص 85.