امامت و ولایت عامّه به این معنا است که در هر عصر و زمان باید امام و پیشوایی در میان مردم از سوی خدا باشد تا جامعه بشری را به سوی سعادت و رسیدن به قرب الهی راهنمایی کند خواه مقام نبوّت و رسالت را هم دارا باشد و یا تنها مقام ولایت را داشته باشد.
امامت عامّه در قرآن
یکی از آیاتی که در رابطه با امامت عامّه است آیه ذیل می‌باشد:
«إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِکلِّ قَوْمٍ هَادٍ»[1].
تو فقط بیم‌دهنده‌ای [نه اعجاز کننده‌ای که هر زمان برای هر کس و برای هر هدفی غیر منطقی بخواهی، دست به اعجاز بزنی] وبرای هر قومی هدایت‌کننده‌ای است.
به بیان دیگر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بنیان گذار دین است از طریق انذار و امام ادامه دهنده راه او است از طریق هدایت.
امامت عامّه در روایات:
یکی از احادیث معروف و مهم در این زمینه حدیث ثقلین است که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در بازگشت از حجّة الوداع وقتی به سرزمین غدیر خم وارد شدند فرمودند:
گویی من از سوی خدا دعوت شده‌ام (و به زودی از میان شما می‌روم) و من دو چیز گران مایه را در میان شما به یادگار می‌گذارم یکی از دیگری بزرگ‌تر است کتاب خدا و عترتم اهلبیتم، پس بنگرید چگونه بعد از من با آن‌ها رفتار خواهید کرد، چرا که از هم جدا نمی‌شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند..[2].
از فراز آخر حدیث استفاده می‌شود که در طول تاریخ اسلام فردی از اهلبیت علیهم‌السلام به عنوان پیشوای معصوم علیه‌السلام وجود دارد و همان گونه که قرآن همیشه چراغ هدایت است آن‌ها نیز همیشه چراغ هدایتند پس باید تلاش کنیم و جستجو کنیم و در هر عصر و زمان آن‌ها را پیدا کنیم.
ولایت و امامت خاصّه
به این معنا است که بعد از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله چه کسی عهده‌دار این منصب و مقام الهی شد.
امامت خاصّه در قرآن:
آیات فراوانی در این زمینه وجود دارد که روشن‌ترین آن‌ها در جواب سؤال هشتم مطرح شد و در این‌جا آیه صادقین را به عنوان نمونه بیان می‌کنیم:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَکونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»[3].
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از خدا پروا کنید و با صادقان باشید [صادقانی که کامل‌ترینشان پیامبران و اهل بیت رسول بزرگوار اسلام هستند.]
روایات فراوانی این آیه را تطبیق بر علی علیه‌السلام و همه اهلبیت علیهم‌السلام نموده است.
سیوطی در اَلدُّرُ المنثور از ابن عبّاس نقل می‌کند که در تفسیر آیه شریفه گفت: (مع علی بن ابیطالب) یعنی با علی بن ابیطالب علیه‌السلام باشید[4]
و در بعضی روایات مراد از صادقین محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله و اهلبیت او علیهم‌السلام معرّفی شده‌اند[5].
نکته مهم این است که دستور خداوند به مؤمنان به این‌که با صادقین باشید دستوری است مطلق و بدون هیچ شرطی و این معنی جز در مورد معصومین علیهم‌السلام امکان‌پذیر نیست؛ زیرا غیر معصوم ممکن است خطا کند و در آن حال باید از او جدا شد.
بنابراین کسی که بعد از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از طرف خدا منصوب به این منصب الهی شد کسی نیست جز علی بن ابیطالب علیه‌السلام چرا که هم معصوم بود و هم افضل از دیگران بود.
[1] بحار الانوار : 23/114 ، باب 7 ، حدیث 23 .
[2] توبه 9 : 119 .
[3] الدر المنثور : 3/290 ؛ تفسیر فرات الکوفی : ص 173 ، حدیث 220 ؛ شواهد التنزیل :1/344 ، حدیث 355 .
[4] الکافی : 1/208 ، حدیث 1 و2 ؛ تأویل الآیات : 1/212 ، الغدیر : 2/277 ؛ احقاق الحق : 14/270 ـ 277 .
[5] این حدیث به صورت مرسل در کتب حکمی و عرفانی از امیرالمؤمنین علی و امام صادق علیهماالسلام نقل شده است . بنگرید به موسوعة العقائد الاسلامیه : 3/75 ، حدیث 3453 .