کتب دینی یهودیان

مقدمه

کتب دینی یهودیان مشتمل بر دو بخش است : قسم اول عهد عتیق و قسم دوم تلمود

الف) عهد عتیق

کتاب مقدس مسیحیان شامل دو بخش است : عهد عتیق و عهد جدید.

مسیحیان معتقدند خداوند از انسان دو عهد گرفت که ، عهد اول (عهد عتیق) مربوط به دوران حضرت موسی و محتوای آن تعهدِ انسان نسبت به ایمان و فرمانبرداری از خداوند است ، و عهد دوم (عهد جدید) مربوط به دوران حضرت عیسی و محتوای آن تعهد انسان به عشق الهی و عیسی مسیح است . اما یهودیان معتقدند ، خدا از انسان فقط یک عهد گرفته و آن هم همان عهد عتیق است و لذا یهودیان تنها، بخش اول کتاب مقدس ، یعنی فقط عهد عتیق را قبول دارند .

عهد عتیق که یهودیان از آن به تَنَخ یاد می کنند و نام دیگر آن عهد قدیم می باشد ، مجموعه ای است در بردارنده عهد خداوند با انسان و شرایط این پیمان (دربخش های بعد به ده فرمان و مفاد این عهد خواهیم پرداخت) . یهودیان این کتاب را مجموعه ای الهی و وحیانی و منسوب به حضرت موسی ، جانشینان و انبیای بعد از او می دانند . این کتاب در مدت حدود هزار سال بتدریج به نگارش در آمده است . تَنَخ مخفف سه کلمه توراه، نبیئیم و کتوبیم است که به ترتیب به معنای تورات ، انبیاء و مکتوبات می باشد (در اصل تَنَک است ولی در زبان عبری وقتی ک در آخر کلمه قرار گیرد به خ تبدیل می شود).

بیشتر این کتاب به زبان عبری وقسمتی از آن به زبان کِلدانی است (زبان عبری و کلدانی از زبان های نژاد سامی است) . عهد عتیق مطالب متنوعی از قبیل تاریخ ، شریعت (یعنی قوانین وآموزه های عملی اجتماعی) ، حکمت ، مناجات ، شعر و پیشگویی دارد.[1]

گفتنی است ارجاع دادن به کتاب مقدس مانند ارجاع دادن به قرآن ، به صورت صفحه ای انجام نمی گیرد ، همانطور که برای ارجاع به مطلبی در قرآن به جای صفحه ، از سوره و آیه استفاده می شود ، در کتاب مقدس از نام سفر(بخوانید Sefr ، مفرد اسفار است ، به معنای کتاب) ، شماره باب و شماره فقرات استفاده می شود. مثلا – پیدایش1:23- یعنی سفر پیدایش باب 1 ، بند 23

عهد عتیق خود ، شامل 39 سِفر است که به 3 بخش قابل تقسیم است :

1-       اسفار تاریخی (سفر1 تا17)

2-       اسفار شعری (سفر 18 تا 22)

3-       اسفار پیامبران (سفر 23 تا 39)

 اسفار عهد عتیق و توضیحات مربوط به هر سفر ذیل آن ارائه می شود :

1-سفر پیدایش

2- سفر خروج

3- سفرلاویان

4- سفر اعداد

5- سفر تثنیه

توضیح :پنج سِفر اول تَنَخ ، تورات نام دارد .تورات در لغت به معنای تعلیم است ،این کتاب منسوب به حضرت موسی است و محتوای آن مسائل مختلفی مثل خلقت آسمان ها و زمین و مخلوقات ، حوادث بعثت موسی ، قوانین و شریعت موسوی و ... است .[2]

سِفر پیدایش به موضوعاتی همچون آفرینش جهان ، داستان هاى حضرت آدم ، نوح، ابراهیم ،اسماعیل ،اسحاق ، یعقوب و یوسف می پردازد.

محتوای سفر خروج تولد و بعثت حضرت موسى ، خروج بنى اسرائیل از مصر به سینا است ؛ سِفر لاویان احکام کهنه (کاهنان) یعنى روحانیون یهودى که از نسل هارون و از خاندان لاوى هستند را بیان می کند کاهنان از سایر مردم متمایز هستند و احکام خاصی دارند ،کاهنـان در دین یهود مثل سـادات در اسلام هستند که نژادی خـاص و مورد احترام دارند ؛ سِفـر اعداد آمار بنى اسـرائیل در عصـر حضرت موسى ، شریعت و تاریخ ایشان را مورد بررسی و تبیین قرار می دهد و آخرین سفر تورات یعنی سِفر تثنیه ،احکامى که در اسفار پیشین آمده است را تکرار می کند و تاریخ بنى اسرائیل تا رحلت حضرت موسى را بازگو می کند .

6- سفر یوشع (yoosha)

7- سفر داوران

توضیح : بعد از خروج مخفیانه حضرت موسی و پیروانش از مصر ، که با شکافت رود نیل و غرق شدن فرعون و فرعونیان همراه شد ، موسی و پیروانش باید به پیمانشان با خدا عمل می کردند و به سرزمین موعود (فلسطین) می رفتند و آنجا را فتح می کردند لیکن وقایعی پیش آمد و حضرت موسی نتوانست وارد فلسطین شود .

بعد از وفات موسی، بنی اسرائیل به رهبری یوشع فلسطین را فتح نمود ،یوشع آن سرزمین را میان 12 سبط بنی اسرائیل تقسیم کرد ؛ پس از یوشع ، 15 نفر از بزرگان یهود که در میان قوم ، حلال مشکلات و رفع دهنده خصومت ها بودند تحت عنوان داور ، رهبری بنس اسرائیل را بدست گرفتند.

میان بنی اسرائیل و کنعانیان (ساکنان فلسطین) جنگی طولانی مدت در گرفت . پس از این نبرد ها ، جنگ های داخلی میان پیروان موسی که 12 قبیله بودند و به اسباط دوازده گانه معروف اند شروع شد . این جنگ ها روی هم رفته حدود 410 به طول انجامید که به عصر داوَران معروف شد. بنی اسرائیل 111 سال از این مدت را تحت سلطه اقوام دیگر بسر برد .

سفر یوشع به تاریخ و سیره یوشع بن نوح جانشین حضرت موسى می پردازد وسفر داوران تاریخ قاضیان بنى اسرائیل ، قبل از نصب پادشاهان و ورود به دوره پادشاهی را بیان می کند .

8- سفر روت(root)

توضیح : روت بانویی است موآبی ( موآب از اقوام سامی غربی است) [3]، سفر روت به شرح حال این زن پرداخته است .

روت از جدات حضرت داوود است[4] .

9- سفر اول سموئیل(semoeel)

10- سفر دوم سموئیل

11- سفر اول پادشاهان

12- سفر دوم پادشاهان

توضیح : دراسفارِ سموئیل ،سموئیل نبی،شائول (طالوت)را به اذن خداوند به پادشاهی منصوب می کندولی بعدخداوند پشیمان می شود و لذا سموئیل ، شائول را عزل و حضرت داوود را به پادشاهی نصب می کند . سموئیل حلقه اتصال بین عصر داوران و دوره پادشاهی است ، سفر دوم سموئیل تاریخ  40 سال پادشاهی حضرت داوود را بازگو می کند .

کتاب اول پادشاهان ، ادامه حکومت حضرت داوود و سلیمان نبی را بیان می کند ، بعد از سلیمان حکومت به جانشینان او رسید و بدلایلی به دو دولت یعنی دولت اسرائیل ، در شمال فلسطین به پایتختی سامره ؛ و دولت یهودا در جنوب فلسطین به پایتختی اورشلیم تجزیه شد. کتاب دوم پادشاهان،ادامه تاریخ است تا حمله بخت النصر که عمر هر دو حکومت را به پایان رساند و معبد سلیمان را ویران نمود .

13- سفر اول تواریخ ایام

14- سفر دوم تواریخ ایام

توضیح : این دو سفر نَسَب نامه بنی اسرائیل را بیان و تاریخ این قوم را تا حمله بخت النصر بازگو می کند .

15- سفر عزرا (بخوانید azra)

توضیح : این سفر در رابطه با آزادی یهودیان و بازگشت آنان به اورشلیم و ساخت معبد سلیمان سخن می گوید . در این واقعه بابل بدست کوروش کبیر پادشاه بزرگ هخامنشی فتح و یهودیان از بند بابل آزاد شدند و با حمایت ها و کمک های ایرانیان معبد سلیمان مجددا بنا شد .

عَزرای کاتب (عُزَیر) از مهم ترین شخصیت های یهود است که درباره آن سخن بسیار است او اولین کسی بود که تورات و اسفار یهود را احیا کرد و با راهنمایی هایش قوم یهود را تحکیم بخشید .

16-کتاب نحمیا(nahmia)

توضیح : این کتاب را نَحمیای نبی نوشته است .او پس از عَزرا از سوی پادشاهان ایران به ریاست قوم یهود در فلسطین منصوب شد . نحمیا کارهای عزرا را دنبال کرد و در رابطه با تاریخ قوم یهود این کتاب را نوشت ، کتاب نحمیا ادامه کتاب عزرا است و مسائل مختلف تاریخی یهود از جمله به آزادی یهودیان از بابل و برخورد کوروش پادشاه ایران با یهودیان را در بر دارد .

17-سفر استر

توضیح :این سفر ،خلاصه ای از سرگذشت یهودیان درایران است .سفر استر،به ماجرای وشتی همسرخشایارشا وملکه ایران می پردازد که به دلیل عدم اطاعت از خشایارشا، مبنی بر شرکت در ضیافتی در شهر شوش ،از مقامش عزل شد . پس از وشتی ، دختری یهودی به نام اِستِر فرزند اَباحیل تحت سرپرستی عمویش مُردخای ، به دربار راه یافت و ملکه ایران شد .

به گفته عهد عتیق ، هامون وزیر خشایارشا با یهودیان اختلاف ورزید و دستور قتل و غارت یهودیان را از خشارشا گرفت ولی استر نظر شاه را عوض کرد و دستور قتل هامونِ وزیر را گرفت و در همان روز 77000 نفر ایرانی به قتل رسیدند و عده ای از ترس مرگ یهودی شدند . [5]

این روز ، از اعیاد مذهبی یهودیان و موسوم به عید فوریم یا پوریم است . در بخش اعیاد مذهبی یهود به این عید خواهیم پرداخت.

18-سفر ایوب

توضیح : این سفر به شرح حال حضرت ایوب و امتحانات الهی آن حضرت می پردازد . او ابتدا فردی دارای اولاد و اموال بسیاری بود ولی همه آن ها را از دست داد ولی خود را نباخت و استوار ماند و در امتحان الهی پیروز شد .

19- سفر مزامیر (mazamir)

توضیح : سفر مزامیر همان کتاب زبور حضرت داوود می باشد که در قرآن از آن یاد شده است . زبور در ردیف تورات و انجیل قرار می گیرد و از کتب آسمانی و محتوای آن اشعار مذهبی و روحانی در تقدیس خداوند است .

20- سفر امثال سلیمان نبی

توضیح : سفر امثال سلیمان ، حاوی نکات و مضامین اخلاقی است که اکثر آن منسوب به حضرت سلیمان است .

21-سفر جامعه

توضیح : این کتاب مشتمل بر نگرش بدبینانه به جهان و منسوب به ، جامعه ابن داوود است که احتمالا همان سلیمان می باشد.

22-سفر غزل (غزل های سلیمان)

توضیح : این سفر شامل اشعار عاشقانه است ، این سفر احتمالا درباره ازدواج سلیمان با دختر فرعون مصر است[6]

23-سفر اَشَعیاء

توضیح : این سفر طولانی ترین و معروف ترین کتاب پیشگویی در عهد عتیق و منسوب به اشعیاء ابن عاموس است .

24-سفر اِرمیا

توضیح : این سفر را ارمیای نبی ، در عصر پادشاهی و اسارت یهودیان ، در موضوع انحراف یهود و تفرقه یهودیان نوشته ؛ ارمیا در این سفر یهودیان را نهی از منکر می کند به بیان جزئیاتی از اسارت بابلی 70 ساله یهودیان می پردازد .

25-سفر مراثی اِرمیا

توضیح : دراین سفر ارمیای نبی مرثیه هایی پیرامون اسارت یهودیان و تخریب معبد سلیمان سروده و از خدا تقاضای بازگشت به فلسطین را کرده است .

26-سفر حَزقیال

27-سفر دانیال

28-سفر هُوشَع

29-سفر یوئیل

30-سفر عاموس

31-سفر عوبَدیا

32-سفر یونس

33-سفر میکاه

34-سفر ناحوم(بخوانید nahum)

35-سفر حبقوق(بخوانید habaqooq)

36-سفر صفنیا

37-سفر حجّی

38-سفر زکریا

39-سفر ملاکی

توضیح : این اسفار (26 تا 39) درباره زندگی و پیشگویی های پیامبران قوم یهود، هنگام ،پیش و پس از اسارت بابلی است . در بخش پیامبران قوم یهود درباره این پیامبران سخن خواهیم گفت فلذا در اینجا از بیان مطلب درباره پیامبران یهود خودداری می کنیم.

ب) تلمود

تلمود (بخوانید talmood) ، مجموعه‌ای است بزرگ از آموزه های اعتقادی و عملی یهود ؛ این مجموعه که نگارش آن از نیمه اول قرن 1 میلادی تا پایان قرن 5 میلادی به طول انجامید ، ریشه اش به دوران پس از اسارت بابلی بر می گردد ؛ زمانى که یهودیان به بابل تبعید شدند گروهى به نام سوفریم (یعنى کاتبان ) میان آنان پدید آمد. کاتبان کسانى بودند که به کتابت تورات و مضامین مذهبى مشغول بودند. مهمترین سوفر عَزرا بود که در قرن پنجم قبل از میلاد مى زیست . در دوران حکومت کاهنان ، سوفریم و در راس آن ها عزرای کاتب به کتابت و شرح تورات پرداخت .[7]

آن ها اعتقاد داشتند حضرت موسی علاوه بر تورات مکتوب ، توراتی شفاهی نیز داشته که همان تواصی و اوامر نامکتوب ایشان بوده که سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده ؛ کاتبان ، این تورات شفاهی را کتابت می کردند .عزرا و سایر کاتبان ، شریعت موسی را بارور کردند و به شرح و تفسیر آن با کمک عبارات عهد عتیق پرداختند و بدین وسیله نیازهای روز جامعه یهود را برطرف کردند . این شیوه ازتفسیر،به نسل های بعد نیز انتقال یافت واین کار ادامه یافت،تا آنجایی که ربای یهودا هناسی درقرن2میلادی،سنت شفاهی را مکتوب و آموخته های علمای ماقبل خود را درکتابی به نام میشنا (mishna)جمع کرد.

میشنا دربردارنده آموزه های شفاهی شریعت موسی است که در مقابل میقنا (تورات کتبی) قرار می گیرد . زبان میشنا عبرى عامیانه است و به ارزش ادبى عهد عتیق عبری نمی رسد .

میشنا شش بخش دارد که هر فصل ، سدر نامیده مى شود و مجموعه آن 63 رساله در 523 فصل است[8] به این شرح :

1-سدر زراعیم (بخش بذرها، احکام محصولات و نتایج حیوانات ) 11 رساله

2-سدر موعد (بخش عید، درباره روزهاى یادبود) 12 رساله

3-سدر ناشیم (بخش نسوان (بانوان) ، احکام زناشویى ) 7 رساله

4-سدر نزیقین (بخش زیان ها، احکام اموال و زیان به نفوس ) 10 رساله

5- سدر قداشیم (بخش مقدسات ، مقدسات دین یهود) 11 رساله

6-سدر طهاروت (بخش طهارت ها، احکام پاک و ناپاک ) 12 رساله

میشنا بسیاری از مسائل را برای یهودیان حل کرد ولی پس از مدتی احساس شد خلاهایی وجود دارد ، یهودیان آن را مختصر و مجمل و ناکافی دانستند و لذا شرح و تفاسیری بر میشنا نوشتند و این تفاسیر بر میشنا ، به گمارا (بخوانید gemara) معروف شد . به مجموعه میشنا و گمارا تلمود می گویند ؛ گفتنی است دو گمارا به وجود آمد ، یکی در اورشلیم (فلسطین) و دیگری در بابل . از این رو دو تلمود داریم : تلمود بابلی و تلمود فلسطین ؛ که البته تلمود بابلی از تلمود فلسطینی مفصل تر است .

 [1] . شناخت یهودیت ، محمد حسین طاهری ، انتشارات دلیل ما ، چاپ اول ، صص 29-32

[2] .پروتکل های دانشوران صهیون ، عوجاج نویهض ، ترجمه حمید رضا شیخی ، چاپ هفتم بنیاد پژوهش های آستان قدس ، ص 403

[3] . تاریخ جامع ادیان و مذاهب جهان ، عبدالله مبلغی آبادانی ، ص 585

[4] .پروتکل های دانشوران صهیون ، عوجاج نویهض ، ترجمه حمید رضا شیخی ، چاپ هفتم بنیاد پژوهش های آستان قدس ، ص 408

[5] . تاریخ کامل ایران باستان از پیش از تاریخ تا پایان دوره ساسانی ، میترا مهرآبادی ، ذیل تاریخ حکومت خشایارشا

[6] . تاریخ جامع ادیان و مذاهب جهان ، عبدالله مبلغی آبادانی ، ص 585

[7] . شناخت یهودیت ، محمد حسین طاهری ، انتشارات دلیل ما ، چاپ اول ، صص 29-32

[8] .آشنایی با ادیان بزرگ ، حسین توفیقی ، ذیل بخش تلمود

نویسنده : سید ابوالفضل ساقی