صلوات در كلام امام رضا(ع)

«حضرت رضا عليه السلام در مجلس مأمون فرمود:

چون اين آيه شريفه نازل شد، به محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله عرضه داشتند، معناى تسليم به تو را دانستيم، و آن اطاعت محض از حضرت تو در تمام برنامه‏‌هاى زندگى است، ولى كيفيت صلوات بر تو را نمى‌‏دانيم، حضرت فرمود بگوئيد:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَما صَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ عَلى ابْراهيمَ وَ آلِ ابْراهيمَ انَّكَ حَميدٌ مَجيدٌ.

خدايا! بر محمد و خاندانش درود فرست همانگونه كه درود فرستادى و بركت بخشيدى بر ابراهيم و خاندانش؛ همانا تو ستايش شده و ارجمندى.

سپس حضرت رضا عليه السلام فرمود: اى مردم! در بين شما در زمينه صلوات بر محمد و آل محمد اختلافى هست؟

مأمون گفت: اين حقيقتى است كه اصلًا در آن اختلافى نيست، و امت اسلام بر لزوم اين صلوات اجماع دارند، اما اى فرزند رسول خدا براى صلوات بر آل، غير اين روايت دليل واضح و روشنى از قرآن مجيد داريد؟

حضرت فرمود: آرى، از قول حضرت حق كه در قرآن مى‏‌فرمايد:

يس* وَالقُرَآنِ الْحَكيمِ* انَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلينَ* عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ» «1»

يس* سوگند به قرآن كريم،* كه بى‏ترديد تو از فرستادگانى،* بر راهى راست [قرار دارى.]

منظور از «يس» كيست؟ دانشمندان مجلس مأمون گفتند: به طور قطع و بدون شك منظور از يس محمّد صلى الله عليه و آله است، و احدى از امت در اين مسئله ترديد ندارد.

حضرت فرمود: به حقيقت كه خداوند به محمد و آل محمد عنايتى كرده كه احدى به ذات آن نمى‌‏رسد مگر با نور عقل و خرد، خدا در قرآن به كسى جز انبيا سلام نكرده، در اين زمينه مى‌‏فرمايد:

سَلامٌ عَلى نُوحٍ فِى الْعالَمينَ» «2» و سَلامٌ عَلى ابْراهيمَ» «3» و سَلامٌ عَلى مُوسى‏ وَ هرُونَ» «4»

ولى نفرمود:

سَلامٌ عَلى آلِ نوحٍ وَ سَلامٌ عَلى آلِ ابراهيمَ وَ سَلامٌ عَلى آلِ موسى وَ هرُونَ.

ولى فرمود:

سَلامٌ عَلى الْ يس» «5»

سلام بر آل ياسين.

يعنى آل محمد صلوات اللَّه عليهم.

سپس فرمود: اى مأمون! متوجه شدى كه در معدن نبوت شرح و بيان اين واقعيت هست.» «6» صلوات بر محمد و آل محمد از شرايع دين و از واجبات الهى است كه وجوبش در تشهد نماز امرى قطعى و حقيقتى بدون ترديد است، تا جايى كه شافعى كه از فقهاى بزرگ مكتب خلفاست مى‏‌گويد: اگر كسى در نماز واجب خود، بر آل محمّد صلوات نفرستد، صلواتش صلوات نيست و به اين خاطر نمازش نماز نيست، چون جزئى از يك واجب را ادا نكرده و عدم اداء جزئى از واجب، مبطل نماز است.

صلوات در روايات‏

 حضرت رضا عليه السلام فرمود:

مَنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلى ما يُكَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْيُكْثِرْ مِنَ الصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، فَانَّها تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً.

وَ قالَ عليه السلام: الصَّلاةُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ تَعْدِلُ عِنْدَ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ التَّسْبيحَ و التَّهْليلَ وَ التَّكْبيرَ. «7»

كسى كه قدرت بر انجام كارى كه كفّاره گناهانش شود ندارد، زياد بر محمّد و آل محمد صلوات بفرستد، به حقيقت كه صلوات نابوده كننده گناهان است، چه نابود كردنى. و نيز آن حضرت فرمود: صلوات بر محمد و آل محمد، در پيشگاه خداى عزوجل برابر تسبيح و تهليل و تكبير است.

امير المؤمنين عليه السلام پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

بِالشَّهادَتَيْنِ تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ، وَ بِالصَّلاةِ تَنالُونَ الرَّحْمَةَ، فَاكْثِرُوا مِنَ الصَّلاةِ عَلى نَبِيِّكُمْ‏

انَّ اللّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ يا ايُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً» «8». «9»

با شهادت بر وحدانيت حق و رسالت رسول خدا وارد بهشت مى‏شويد، و به وسيله نماز به رحمت خداوند مى‏رسيد، بر پيامبر و آلش زياد صلوات بفرستيد، خدا و ملائكه بر پيامبر درود مى‏فرستند، اى اهل ايمان! شما هم درود بفرستيد و به دستورهاى او تسليم شويد حق تسليم.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

مَنْ قالَ: صَلّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: صَلَّى اللّهُ عَلَيْكَ.

فَلْيُكْثِرُ مِنْ ذلِكَ. وَ مَنْ قالَ: صَلّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ لَمْ يُصَلِّ عَلى آلِهِ لَمْ يَجِدْ ريحَ الْجَنَّةِ وَ ريحُها تُوجَدُ مِنْ مَسيرِةِ خَمْسِمِأةِ عامٍ. «10»

هر كس بگويد:

صَلّى اللّه عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ،

خداوند مى‏‌فرمايد: درود بر تو، پس شما صلوات را به اين كيفيت زياد داشته باشيد. و هر كس بگويد، صلّى اللّه على محمّد، ولى بر آل محمد درود نفرستد، بوى بهشت به او نمى‏رسد، بهشتى كه بويش از مسير پانصد ساله استشمام مى‏شود.

از حضرت باقر يا امام صادق عليهما السلام روايت شده:

اثْقَلُ ما يُوضَعُ فِى الْميزانِ يَوْمَ الْقِيامَةِ الصَّلاةُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى اهْلِ بَيْتِهِ. «11»

سنگين‏ترين چيزى كه در قيامت در ترازو قرار مى‏گيرد صلوات بر محمد و آل محمد است.

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

الصَّلاةُ عَلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله واجِبَةٌ فِى كُلِّ الْمَواطِنِ، وَ عِنْدَ الْعِطاسِ، وَ الرِّياحِ وَ غَيْرِ ذلِكَ. «12»

صلوات بر پيامبر در همه جا و به هنگام عطسه، و وزيدن باد، و غير آن واجب است.

امير المؤمنين عليه السلام در حديث بسيار مهمّى چهارصد مطلب، مى‌‏فرمايد:

بنده به هنگام فراغت از نماز بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد، و از حق طلب بهشت كند، و از آتش جهنم به خداوند پناه ببرد، و از حضرت او بخواهد كه حورالعين را به همسرى او درآورد، هر كس بر محمد و آلش درود بفرستد، دعايش به خدا مى‏رسد، و هر كه بهشت بخواهد، بهشت مى‏گويد: خدايا! خواسته بنده‏ات را اجابت كن، و هر كه از عذاب درخواست پناه كند، آتش مى‏گويد: الهى! بنده‏ات را پناه بده، و هر كه از حضرت معبود حورالعين بطلبد، حورالعين مى‏گويد: الهى! خواسته بنده‏ات را اجابت كن. «13» از حضرت صادق عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت شده:

مَنْ نَسِىَ الصَّلاةَ عَلَىَّ اخْطَأَ طَريقَ الْجَنَّةِ. «14»

كسى كه صلوات بر من را از ياد ببرد، راه بهشت را خطا رفته است.

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

اذا دَعا احَدُكُمْ فَلْيَبْدَا بِالصَّلاةِ عَلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله، فَانَّ الصَّلاةَ عَلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه و آله مَقْبُولَةٌ، وَ لَمْ يَكُنِ اللّهُ لِيَقْبَلْ بَعْضاً وَ يَرُدَّ بَعْضاً. «15»

هر گاه يكى از شما دعا كرد، دعاى خود را با صلوات بر محمّد صلى الله عليه و آله شروع كند، به حقيقت كه صلوات بر پيامبر مقبول پيشگاه حق است، اينطور نيست كه خداوند قسمتى از دعا را قبول كند، و قسمت ديگرش را نپذيرد.

امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

صَلاتُكُمْ عَلَىَّ اجابَةٌ لِدُعائِكُمْ، وَ زَكاةٌ لِاعْمالِكُمْ. «16»

صلوات شما بر من، اجابت دعاى شما و زكات اعمالتان مى‏‌باشد.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

الْبَخيلُ حَقّاً مَنْ ذُكِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ يُصَلِّ عَلَىَّ. «17»

بخيل كسى است كه نامم را بشنود و بر من صلوات نفرستد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

لاتَضْرِبُوا اطْفالَكُمْ عَلى بُكاءِهِمْ فَانَّ بُكاءَهُمْ ارْبَعَةَ اشْهُرٍ شَهادَةُ انْ لا الهَ الَّا اللّهُ، وَ ارْبَعَةَ اشْهُرٍ الصَّلاةُ عَلَى النَّبِىِّ وَ آلِهِ، وَارْبَعَةَ اشْهُرٍ الدُّعاءُ لِوالِدَيْهِ. «18»

فرزندان خود را به خاطر گريه كردنشان كتك نزنيد؛ زيرا گريه آنان به مدت چهار ماه شهادت به واحدنيت خداست، و چهار ماه صلوات بر پيامبر و آل‏ اوست، و چهار ماه دعاى بر پدر و مادر.

سرّ اين مسئله اين است كه كودك در چهار ماه اول جز خدائى كه وى را بر معرفت و توحيد سرشته چيزى نمى‏شناسد، بنابراين گريه او توسّل به حضرت حق است، و اين حقيقت شهادت به توحيد است.

در چهار ماه دوم به مادر نظر دارد نه به عنوان اين كه مادر است، بلكه به عنوان اين كه وسيله‏اى براى غذا و ارتزاق اوست، به همين خاطر از غير مادر هم شير و غذا قبول مى‏كند، روى اين حساب در اين چهار ماه دوم بعد از خدا نظرى جز به وسيله بين خود و خدا ندارد، و اين غير معناى رسالت چيز ديگر نيست، پس گريه او در اين مدت شهادت به رسالت است.

در چهار ماه سوم به طور كامل پدر و مادر را مى‏شناسد و مى‏داند كه در مسئله رزق محتاج به آن دو نفر است، لذا گريه‏اش در حقيقت دعا براى سلامتى پدر و مادر است.

امام صادق عليه السلام فرمود:

روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله به امام على عليه السلام فرمود: نمى‏خواهى تو را بشارت دهم؟

عرضه داشت پدر و مادرم به فدايت، تو دائماً بشارت دهنده به خير بودى، رسول الهى فرمود: جبرئيل هم اكنون خبر بهت آورى به من داد، امام على عليه السلام عرض كرد، آن خبر چه بود؟ فرمود: به من خبر داد:

وقتى مردى از امتم بر من صلوات فرستاد و اين صلوات را با صلوات بر آل من پيوند داد، درهاى آسمان به رويش باز مى‏شود، و ملائكه هفتاد صلوات بر او مى‏فرستند، و اگر گناهكار است، گناهانش همچون برگ درخت مى‏ريزد، و خداوند به او مى‏‌فرمايد:

«لبَّيْك يا عبدى و سَعْدَيْك»

، و به ملائكه خطاب مى‏كند. شما بر بنده من هفتاد صلوات فرستاديد، من بر او هفتصد صلوات‏ مى‏فرستم. اما اگر بر من صلوات فرستاد و اهل بيتم را در صلوات با من پيوند نداد، بين او و آسمان هفتاد حجاب قرار مى‏گيرد، و حضرت حق مى‌‏فرمايد:

«لا لَبَّيْكَ وَ لاسَعْدَيْكَ»

، اى ملائكه من! دعايش را بالا نبريد مگر بر آل پيامبرم صلوات بفرستد، چنين كسى از رحمت حق محروم است تا زمانى كه اهل بيتم را در صلوات به من ملحق فرمايد. «19» حضرت صادق عليه السلام از پدرانش از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت مى‌‏كند:

انَا عِنْدَ الْميزانِ يَوْمَ الْقِيامَةِ، فَمَنْ ثَقُلَتْ سَيِّئاتُهُ عَلى حَسَناتِهِ جِئْتُ بِالصَّلاةِ عَلَىَّ حَتّى اثْقِلَ بِها حَسَناتِهِ. «20»

من در قيامت كنار ترازويم، هر كس گناهانش بر حسناتش سنگين آيد، من صلوات بر خودم را در ترازويش مى‏گذارم تا به سبب آن حسناتش بر گناهانش سنگينى كند.

امير المؤمنين عليه السلام فرمود:

كُلُّ دُعاءٍ مَحْجُوبٌ عَنِ السَّماءِ حَتّى يُصَلّى‏ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ. «21»

هر دعائى از اجابت دور است، مگر دعائى كه همراه با صلوات بر محمّد و آلش باشد.

صبّاح بن سيابه مى‏گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود:

الا اعَلِّمُكَ شَيْئاً يَقِى اللّهُ بِهِ وَجْهَكَ مِنْ حَرِّ جَهَنَّمَ؟ قالَ: قُلْتُ بَلى‏، قالَ: قُلْ بَعْدَ الْفَجْرِ: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ» مِأةَ مَرَّةٍ يَقِى اللّهُ بِهِ وَجْهَكَ‏ مِنْ حَرِّ جَهَنَّمَ. «22»

به تو ياد ندهم چيزى كه وجودت را از حرارت جهنم حفظ كند؟ عرض كردم:

چرا، فرمود: بعد از طلوع فجر صد بار بر محمّد و آل محمّد درود فرست.

--------------------------------------------------------------------
(1)- يس (36): 1- 4.

(2)- صافّات (37): 79.

(3)- صافّات (37): 109.

(4)- صافّات (37): 120.

(5)- صافّات (37): 130.

(6)- تفسير الصافى: 4/ 281، ذيل آيه 130 سوره صافّات؛ بحار الأنوار: 25/ 229، باب 7، حديث 20؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام: 1/ 236، حديث 1.

(7)- بحار الأنوار: 91/ 47، باب 29، حديث 2؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام: 1/ 294، حديث 52.

(8)- احزاب (33): 56.

(9)- بحار الأنوار: 74/ 283، باب 14، حديث 1؛ تحف العقول: 92.

(10)- وسائل الشيعة: 7/ 203، باب 42، حديث 9116؛ الأمالى، شيخ صدوق: 379، حديث 6.

(11)- وسائل الشيعة: 7/ 197، باب 35، حديث 9102؛ قرب الاسناد: 9.

(12)- بحار الأنوار: 91/ 50، باب 29، حديث 13؛ الخصال: 2/ 607.

(13)- الخصال: 2/ 630، حديث 10؛ بحار الأنوار: 91/ 50، حديث 14؛ عدّة الدّاعى: 165.

(14)- بحار الأنوار: 91/ 53، باب 29، حديث 20؛ الأمالى، شيخ طوسى: 145، حديث 236؛ وسائل الشيعة: 7/ 206- 207، باب 42، حديث 9126.

(15)- بحار الأنوار: 91/ 53، باب 29، حديث 21؛ وسائل الشيعة: 7/ 96، باب 36، حديث 8836.

(16)- وسائل الشيعة: 7/ 96، باب 36، حديث 8837؛ الأمالى، شيخ طوسى: 215، حديث 376.

(17)- بحار الأنوار: 70/ 306، باب 136، حديث 28؛ وسائل الشيعة: 7/ 204، باب 42، حديث 9119.

(18)- وسائل الشيعة: 21/ 447، باب 63، حديث 27544؛ التوحيد، شيخ صدوق: 331، باب 53، حديث 10.

(19)- بحار الأنوار: 91/ 56، باب 29، حديث 30؛ الأمالى، شيخ صدوق: 580.

(20)- بحار الأنوار: 91/ 56، باب 29، حديث 31؛ وسائل الشيعة: 7/ 195، باب 34، حديث 9097؛ ثواب الأعمال: 155.

(21)- بحار الأنوار: 91/ 58، باب 29، حديث 35؛ ثواب الاعمال: 155.

(22)- احزاب (33): 56

 برگرفته از کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه    

نوشته استاد حسین انصاریان