از مباحث مهم کتاب خدا درباره نَفْس مسئله اِعراض نَفْس از حق است. همان طور که نفس در طرف مثبت مسیرش به عالى ترین سرمایه ها دست پیدا مى کند، در طرف منفى مسیرش نیز قرآن مجید مى فرماید که به سخت ترین بدبختى ها و خسارت ها دچار مى شود. انسان بدون نفس نمى تواند موجود باشد و زندگى کند. معروف است که انسان در مدت چهار ماهى که در رحم مادر است، داراى روح و نفس نیست. خداوند متعال در آن مدت کوتاه چهار ماهه، تمام ابزار لازم را براى زندگى، از عقل و مغز گرفته تا ناخن هاى دست و پا به انسان عنایت مى کند، ولى مجموع این ابزارها در مدت آن چهار ماه قابل به کار گرفتن نیست. انسان شبیه به یک مرده است، تا وقتى که نفخه روح در او دمیده و این نفس که منشا، منبع و مبدا حیات و حرکت هاست، به او عنایت مى شود.با آمدن نفس، تمام ابزار، از عقل تا جزئى ترین عنصر وجود انسان به کار گرفته مى شوند. در حقیقت، نفس کارفرماى اصلى و محرک واقعى همه اعضا و جوارح و ابزار و عناصر وجود انسان است. تمام حرکت ها از حرکت عقلى انسان گرفته تا حرکت هاى مادى معمولى به او برمى گردد. قرآن مجید هم تمام برنامه ها را به عنوان کسب و کار و کوشش و فعالیت یا بدى ها و خوبى ها به نفس نسبت داده است.این نفس است که اگر انسان رویش را به جانب خدا کند و به او بفهماند که قبله اصلى و هدف واقعى، وجود مقدّس حضرت حق است و او را از این قضیه بسیار مهم آگاه کند که معشوق و محبوب فقط خداست، نفس با عوامل و عللى که در مسیر الهى به او کمک مى کند، به سوى وجود مقدّس حق حرکت مى کند، حرکتى معنوى و به روحانى و ملکوتى، وقتى نفس حرکت مى کند فکر مى کنید که تمام اعضا و جوارح و ابزار و عناصرى که در اختیار اوست، بى اراده و بى اختیار از روى اجبار دنبال او حرکت مى کنند.حق هم همین است که مختار، مرید و تصمیم گیرنده در وجود انسان نفس است. عقل به منزله چراغ راه براى او است، البته نورش کم است و براى این که همه جاده را روشن کند، تمام خطراتراه را نشان دهد و تمام منافع لازم را در اختیار بگذارد، خداوند بزرگ انبیاى گرامى اش را به کمک عقل و قوّه دریافت انسان مبعوث به رسالت مى کند :«انّ للّه ِِ عَلَى النّاس حجَّتَینِ: حُجَهٌ ظاهِرَهٌ وَحُجَّهٌ باطِنَهٌ، امَّا الظّاهِرَهُ فَالرُّسُلُ وَالانبِیاءُ وَالائِمَّهُ عَلَیهِمُ السَّلامُ، امَّا الباطِنَهُ فَالعُقُولُ»1 .اینها همه کمک کنندگان به نفس هستند، کمک کنندگان به برّ و تقوا هستند، و بِرّ و تقوا مربوط به نفس است. اگر در آیات قرآن مجید دقت کرده باشید، همه این مسائل را خداوند متعال در کتابش صریحا بیان کرده است.این نفس است که فکر مى کنید در دار وجود انسان، مثل انسان در کل دار وجود، از اختیار و اراده برخوردار است، آن گاه ما تغذیه کننده او هستیم. هر چه به او بدهند از آن چه به او داده شده، کسب قدرت مى کند و بر مبناى همان قدرت هم حرکتش را تنظیم مى نماید، اگر چنان چه بار منفى به نفس خورانده شود، از قبیل رذایل اخلاقى، آلودگى ها، ناپاکى ها، همان ها قدرت حرکت نفس مى شوند و وقتى از آن طریق قدرت مى گیرد، در همان طریق هم شروع به حرکت کردن مى کند. همه اعضا و جوارح را هم دنبال خودش مى بَرَد.
