تدبّر، راه جلوگيرى از خسران‏

اما در رابطه با كسى كه مى‏خواهد عمرش را صحيح و پاك هزينه كند، به سراغ اين مراتب حكيمانه و زيبا برويم. البته همه ما در سيطره اين مراتب هستيم، ولى به اين شكلى كه مطرح مى‏كنيم به اين مراتب نگاه نمى‏كرديم و الا اصل مراتب در زندگى همه ما حاكم است و دانستن و آگاهى به اين مراتب نيز خيلى خوب است. در مرحله اول، وجود مبارك حضرت حق نگاه رحيمانه، تربيتى، رشد و نموّ دهندگى پروردگار نسبت به انسان مطرح است خدايى كه فاعليتش در رشد دادن و به كمال رساندن، در تمام عالم طبيعت قابل مشاهده است. خدا در بيش از هفتصد آيه قرآن مجيد، ما را به نگاه به اين حقيقت در عالم طبيعت دعوت كرده است.
تدبر در طبيعت‏
نمونه از اين آيات: «إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبّ وَالنَّوَى‏»  خدا شكافنده تمام دانه‏ها و همه هسته‏ها است. همين جمله‏اى كه يك خط نيز نمى‏شود، آيه خيلى مهمى است. گستره اين آيه، كل كره زمين، حتى درياها را مى‏گيرد، چون اين آيه تنها مربوط به موجودات‏ خشكى نيست. شما ملاحظه كنيد كه پروردگار عالم در كره زمين، در اعماق درياها و گاهى روى سطح دريا، با شكافتن دانه و هسته‏هايى مانند هسته هلو، بادام و گردو، در رشد، شكل، طول، عرض، حجم و بهره دادن اين هسته، چه مى‏كند؟ مگر مى‏شود اين مسأله را موشكافى كرد؟ گردوى چند گرمى را در دل خاك پنهان مى‏كنند، پروردگار عالم آن را مى‏شكافد، بعد از شكافتن آن را هدايت مى‏كند كه از يك طرف به عنوان ريشه به دل زمين برود، چقدر و به چه صورت رشد كند كه بعد درخت گردويى با آن همه شاخ و برگ را اين ريشه بتواند روى خودش نگاه دارد و نيافتد. چگونه بايد ريشه خود را پخش كند؟ اين ريشه چه كار فيزيكى مى‏كند كه چندين سال، تنه به اين سنگينى را با اين همه شاخ و برگ، مستقيم نگاه دارد؟ بعد از طرفى ديگر نيز نوك ريشه‏ها را به منابع آبى و خاكى اتصال مى‏دهد. بين نوك ريشه و منابع آبى و خاكى را چنان آشتى مى‏دهد كه به تناسب تنه، برگ، درون تنه، شاخه‏ها، شاخك‏ها، پيوندها، آوندها، برگ‏ها، اين نوك ريشه، آب و غذا را از زمين بگيرد و چنان بالا بدهد كه به آخرين برگ‏ها نيز برسد. اين چه موتورى است؟
اين موتور پانصد سال پيچ و مهره‏اش خراب و خشك نمى‏شود، روغن كارى و مكانيك نمى‏خواهد، باز و بسته كردن و لوازم يدكى نمى‏خواهد. اين كار شكافتن هسته است؛ يعنى هسته گردو را در زير خاكِ تاريكى قرار بده، به خدا بسپار بعد ببين كه خدا آن را چگونه رشد و پرورش مى‏دهد.
دانه‏اى گندم را در خاك پنهان كن، چند ماه بعد بيا ببين، از آن يك دانه، ريشه، ساقه و خوشه و در هر خوشه، صدها عدد گندم مى‏توانيد برداشت مى‏كنيد. اگر اصلاح علمى شود، دانه‏اى گندم بعد از چند ماه به سه هزار عدد گندم تبديل مى‏شود. چنان كه دارند انجام مى‏دهند. مگر دانه گوجه فرنگى چقدر حجم و وزن دارد؟ اين دانه‏هاى ريز را در هر ترازويى بگذاريد، ترازو را تكان نمى‏دهد. كشور ژاپن اصلاح بذر كرده است، كه از يكى از اين دانه‏هاى ريز، شانزده هزار گوجه فرنگى گرفته است.
جلوه تربيتى خدا در عالم حيوانات‏
كار تربيتى او در حيوانات، چگونه و با چند جلسه بايد مطرح شود؟ چند نوع حيوان داريم؟ حداقل تا كنون، چند نوع حيوان كشف كرده‏اند؟ بعضى از حيوانات كه سه هزار نوع از جنس خودشان دارند.
موريانه در بيابان‏ها خانه‏اش دوازده طبقه است. درب خانه‏اش در طبقه دوازدهم است و هر طبقه‏اى مخصوص به يك كارى است. اشتباه نيز نمى‏كنند. مورچگان، زنبورها، شته‏ها، لك لك‏ها، كلاغ‏ها، در ساختمان سازى، در امنيت ساختمانى، در محافظ گذاشتن براى ساختمان خود، در تربيت فرزندان، در تمام اين‏ها، جلوه تربيتى خدا ديده مى‏شود.