نگاهی کوتاه به زندگی و شخصیت علمی استاد حسین انصاریان

در این نوشتار ضمن اشاره‌ای مختصر و گذرا به زندگینامۀ معظم‌له، اشاره‌ای کوتاه به حیات علمی در دو بعد آموزش و پژوهش نیز خواهد شد، تا با توجه به این بعد از حیات پربار استاد، برای عموم و خصوصا قشر جوان، سرمشق و الگویی ارزشمند باشد.

پاسدارى از مرزهاى اعتقادى و اخلاقى مكتب تشيع و تبليغ و ترويج معارف اهل بيت (ع) مرهون مجاهدت عالمانى است كه با درك درست از توان و قابليت هاى خداداى و تعريف جايگاه خود، براساس احساس تكليف در هر عصر و زمانى برگى از تاريخ تشيع را به خود اختصاص داده‌اند.

در تورق تاريخ حوزه‌هاى تشيع، به نام بزرگانى بر مى‌خوريم كه در يكى از عرصه‌هاى پژوهش، آموزش، و يا تبليغ و يا همه آنان، چون ستارگانى تابناك مى درخشند.

انديشمند محقق حضرت استاد حسين انصاريان «دام عزه الشريف» كه امروز از برجستگان و نام آوران عرصۀ «تبليغ» به شمار مى آيند، در دو عرصۀ «پژوهش» و «آموزش» نيز براى قشر فرهيخته و خواص جامعۀ علمى شناخته شده است، اما متأسفانه اين دو بعد از زندگى علمى و معنوى ايشان در بين عامۀ مردم، به دليل گستردگى فعاليت هاى تبليغى ناشناخته باقى مانده است.

استاد كه بر اساس احساس تكليف و نياز جامعه، به خاطرحركت‌هاى ضد ارزشی و ضد دينى رسانه‌هاى رژيم ستم‌شاهى، رسالت خود را بر دفاع از دين و ارزش هاى مكتب در جايگاه وعظ و خطابه ترسيم كرده بود، و به خاطر همين رويكرد، همواره مورد تشويق مراجع عظام تبليغ و بزرگان دين قرار گرفت هرگز در محافل پژوهشى و آموزشى به معرفى خود نپرداخت.

شکل گیری حیات علمی، اساتید و تحصیلات

استاد انصاريان كه در 18 آبان ماه سال 1323 ه. ش در شهر مذهبى و عالم پرور خوانسار و در خانواده‌اى مذهبى و عالم پرور «انصاريان» ديده به جهان گشود، از همان سنين كودكى با ديدن چهرۀ نورانى مرجع عالى قدر آيت‌الله‌العظمى حاج سيد محمد تقى خوانسارى(رحمه الله) براى قدم نهادن در مسیر کسب علم و پوشيدن رداى مقدس تبليغ دين و معارف اهل بيت (ع) تصمیم گرفت.

مهاجرت خانوادۀ استاد از خوانسار به تهران و سكونت وى در خيابان خراسان که یکی از مهمترین محله‌هاى مذهبى بود، فصل جديدى را در زندگى او رقم زد. آشنايى استاد انصاريان در اين منطقه با عالم ربانى و متخلق به اخلاق الهى آيت‌الله حاج شيخ على اكبر برهان(رحمه الله) و تحصيل در مدارس ابتدايى و راهنمائى و دبيرستان تحت پوشش انديشه‌هاى اين عالم، نقش محورى را در شكل گيرى شخصيت علمى و معنوى وى ايفا كرد، شخصيتى كه با گذشت سالیانی دراز و ارتباط استاد با عالمان و فرهیختگان متعدد، هنوز از آن اسطوره اخلاق و تقوی به يگانه دوران ياد مى‌كنند.

ارتباط تنگاتنگ خاندان استاد با عالمان طراز اول شهر خوانسار از جمله آيت‌الله حاج سيد محمد على ابن‌الرضا خوانسارى و آيت‌الله حاج سيد محمد تقى غضنفرى و آيت‌الله حاج سيدحسين علوى خوانسارى و ارتباط استاد در ایام كودكى با آن عالمان ربانی، و جذابیت معنوی آیت‌الله العظمی حاج سید محمد تقی خوانساری و عنایت و دعای ویژه ایشان در حق استاد انصاریان و سيره و سلوك آيت‌الله حاج شيخ على اكبر برهان در ايام نوجوانى، در كنار جذبه هاى معنوى و اخلاقى حكيم آيت‌الله الهى قمشه اى كه در دوارن دبيرستان در درس اخلاق وى شركت مى نمودند، موجب شد تا علاقه استاد به کسب علم و معارف آل‌الله روزافزون گردد و پس از مشورت با حكيم الهى قمشه‌اى دروس طلبگى را آغاز نماید و با ورود به حوزۀ علميه، به آرزوى ديرينه خود جامۀ عمل بپوشاند.

خبر طلبه شدن استاد براى برخى از روحانيون منطقۀ خوانسار به قدرى خوشايند بود كه ايشان را مورد تقدير و تشويق قرار دادند. استاد انصاريان در حوزۀ علميۀ تهران پس از گذراندن دروس ادبيات و اتمام معانى و بيان و بديع نزد حجت الاسلام و المسلمين جوادى، درس خصوصى معالم الاصول را نزد عالم ربانى حضرت آيت‌الله ميرزا على فلسفى به پايان برد، و پس از اتمام اين مقدمات، آمادۀ هجرت به شهر جهاد و علم و اجتهاد قم و همجواری بارگاه نورانى حضرت فاطمه معصومه(س) شدند.

استاد انصاريان در حوزه علميه قم از دروس معنوى و عرفانى آيت‌الله حاج شيخ عباس طهرانى(رحمه الله) و حاج آقا حسين فاطمى بهره مند شده و به دست مبارك آيت‌الله حاج شيخ عباس طهرانى ملبس به لباس روحانیت شدند. در حوزۀ علميۀ قم، رسائل، مكاسب و كفايه را نزد آيات عظام فاضل لنكرانى، اعتمادى، صالحى نجف آبادى و صانعى فراگرفتند و پس از اتمام سطوح عاليه در درس خارج آيات عظام، سيد محمد محقق داماد، حاج شيخ حسينعلى منتظرى، حاج شيخ ابوالفضل نجفى خوانسارى، حاج ميرزا هاشم آملى حاضر شد و مباحث حكمت را از محضر آيت‌الله انصارى شيرازى و مرحوم اشكورى آموخت.

استاد انصاریان مباحث حکمت را از محضر اساتید بزرگ معقول و فلسفه آموخت. از اساتید ایشان در دانش فلسفه این چنین میشود یاد کرد:

مباحث ابتدایی فلسفه و مباحث معقول در محضر حضرت آیت‌الله حاج شیخ مهدی الهی قمشه ای و سپس مباحث تخصّصی فلسفه و حکمت را از محضر اساتید بزرگی چون آیت الله انصاری شیرازی و آیت الله سید ضیاء الدّین اشکوری فراگرفت.

استاد انصاریان مباحث عرفان نظری را در تابستان‌های ایّام تحصیلی خویش از محضر آیات محترم حاج شیخ علی‌محمّد بروجردی و آیت الله سید هادی میلانی نیز فراگرفت.

ایشان پس از مهاجرت از شهر مقدّس قم به تهران سلسله مباحث معقول را در بحث‌های مشترکی با مرحوم علّامه محمّد تقی جعفری پیگیری نمود.

از جمله آثاری که میتوان به عنوان ثمرۀ علمی استاد در تلمذ محضر اساتید بزرگ خود به آن اشاره کرد عبارت است از:

تقریرات فقه، درس مرحوم آیت‌الله‌العظمی حاج میرزا هاشم آملی(مخطوط)
تقریرات اصول، درس مرحوم آیت‌الله‌العظمی حاج میرزا هاشم آملی(مخطوط)
تقریرات فقه بحث صلات، درس مرحوم آیت‌الله‌العظمی آیت‌الله‌العظمی حاج شیخ ابوالفضل نجفی خوانساری(مخطوط)

نظر مراجع و بزرگان

ثمرۀ سال‌ها درس و بحث استاد انصاريان در حوزۀ قم در اجازه نامه هاى علمى و روايى از محضر بزرگانى چون آيت‌الله‌العظمى ميلانى، آيت‌الله‌العظمى آخوند ملا على معصومى همدانى، آيت‌الله‌العظمى حاج سيد احمد خوانسارى، آيت‌الله‌العظمى امام خمينى، آيت‌الله‌العظمى گلپايگانى، آيت‌الله‌العظمى مرعشى نجفى، آيت‌الله‌العظمى فاضل لنكرانى و آيت الله حاج ميرزا خليل كمره‌اى رضوان الله تعالی علیهم اجمعین خود را نشان مى دهد.

توجه به دیدگاه بزرگان و مراجع عظام پیرامون معظم‌له حائز اهمیت ویژه‌ای است، چرا که نگاه فرهیختگان و عالمان ربانی و مراجع عظام تقلید نگاهی دقیق و با رعایت همۀ جنبه‌های لازم است و بسیار بهتر می‌توان به جنبه های علمی و معنوی شخصیتی که از نگاه این بزرگان معرفی می‌شود آگاهی یافت.

به اعتراف بسيارى از آگاهان در حوزه هاى مختلف علمى، دينى و اجتماعى يكى از شخصيت هايى كه طی نيم قرن اخير با بيان و قلم خود در تربيت نسل فعلى كشور عزيزمان سهم بسزايى داشته است، استاد انصاريان است.

مرحوم آيت اللّه العظمى حاج سيد احمد خوانسارى آن مرجع کم‌نظیر كه به احتياط در كلام، مشهورِ خاص و عام است در اجازه نامۀ علمى خود به ايشان در ايام جوانى از ایشان، به «عالم كامل و قدوة العلماء العاملين» تعبير مى نمايد. اين توصيف گویای این حقیقت است که حضرت استاد انصاريان با تمام شهرتش شخصيتى ناشناخته در جامعه امروزين ما به شمار مى رود.

مرحوم آيت اللّه ‌العظمى آخوند ملاعلى همدانى که عظمت علمی و معنوی و فضائل و کراماتشان بر اهل‌دقت پوشیده نیست در یکی از اجازات خود از حضرت استاد تعبیر به، «ابوالفضائل» نموده‌اند و در عبارتى ديگر ایشان را با «‌عالم عامل» توصيف مى نمايد.

حكيم فيلسوف مرحوم آيت اللّه حاج ميرزا خليل كمره اى در وصفشان فرموده: «قرن بين السعدين العلم والعمل» شخصيتى است كه در وجود خود علم و عمل را با هم درآميخته است.

همچنین مرحوم آیت‌‌الله‌‌العظمی فاضل لنکرانی در اجازۀ علمى خود، از استاد به «متتبع كامل و صاحب تاليفات ارزشمند علمى» تعبير مى نمايد. و نیز بعد از مطالعه بخشی از تفسیر حکیم که به پیشنهاد خودشان توسط حضرت استاد نگاشته شد، مقدمه‌ای نگاشته‌اند و در آن مقدمه فرمودند که: «با توجّه به احاطۀ بسيار خوبى كه به مضامين آيات و روايات دارند، نكات جالب و بديعى را از خود بجا گذاشته اند و...اميد آن است كه مورد استفاده فضلا و اهل دانش قرار گيرد».

وقتى بناى تحليل بيانِ رساى معظم له به ميان مى آيد نگاه ارزشمند و دقيقِ فقيه عاليقدر آيت ‌اللّه‌‌العظمى صافى گلپايگانى قابل توجّه است كه در مكتوبى پيرامون يكى از سخنرانى هاى حضرت استاد سخنشان را «سبب اعتلاى معارف نورانى اهل بيت و پاسدارى از مقام فقاهت و مرجعيت» معرّفى مى نمايند و در پاسخ به نامه معظم له، پيرامون مباحث علمى درباره قرآن كريم، او را «مفتخر و سرافراز به نيم قرن حضور و خدمت به قرآن كريم و پژوهش پيرامون كتاب آسمانى» معرّفى مى كنند.

علاّمه بزرگوار مرحوم آيت اللّه استاد محمّد تقى جعفرى تفسير ايشان بر صحيفه سجاديه را اين گونه توصيف مى كند:

«اين كتاب ارزشمند در حقيقت بيانى رسا از بياناتى است كه بايد در تفسير لزوم قرارگرفتن انسان ها در جاذبه كمال به صحنه عقول و دل هاى عاشقان حق و حقيقت وارد مى گشت». و سپس به محققان نويد مى دهد كه با مطالعه تفسير صحيفه ايشان با هويت و تفسير و تحقيقات عالى ترى پيرامون صحيفه رو به رو خواهند گشت.

از میان این جملات و کلمات استوار که از قلم بزرگان دین تراوش نموده است و به معرفی و توصیف حضرت استاد پرداخته است این حقیقت به خوبی خودنمایی می‌نماید که معظم‌له با تمام شهرت شخصیتی ناشناخته در جامعه دینی ما هستند و با وجود نیم‌قرن تلاش علمی در عرصه‌های مختلف شخصیت ایشان بر همگان ناشناخته مانده است.

ناگفته پیداست و با کمی تامل هویداست که مهمتر از مجاهدت های علمی و تلاش های تحقیق، توجه و توسل به ساحت مقدس حضرات معصومین بویژه وجود مبارک حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) درون مایه‌ای پرگهر و ارزشمند برای ازدیاد توفیقات در وجود ایشان است، چرا که بحق می‌توان گفت ایشان عالمی واله و شیدا و عاشق اهل‌بیت (ع) و بی اختیار نسبت به مصائب آن انوار تابناک خصوصا وجود مبارک سیدالشهدا(ع) است و در علم و عمل و اخلاص و توسل الگوی نیکویی برای طلاب و فضلا بشمار می‌آیند.

و به فرموده آیت‌الله حاج سید محمد ابن‌الرضا از اساتید برجسته حوزه: «با توجه به اینکه استاد انصاریان شخصیتی جامع در علوم و معارف حوزه است و در فلسفه و عرفان و فقه و اصول و قرآن و حدیث زحمت کشیده‌اند، اما حجاب معاصرت مانع از آشکار شدن شخصیت واقعی استاد انصاریان شده است، و اگر جایگاه واقعی این شخصیت ارزشمند از جهت علمی و تحقیق و تبلیغی مشخص گردد، و به این نکته نیز توجه گردد که ایشان در ارائۀ مطالب صاحب یک مکتب است و با این مکتب افراد زیادی را تربیت کرده‌اند و سخنرانی ایشان نیز سخنرانی متعارف نیست بلکه کلاس درس معارف و حیانی است که دارای مطالب ارزنده و تاثیرگذار و با آرایش هنرمندانه است، در حقیقت جایگاه مبلغ واقعی مشخص شده و در این عرصه افراد بی مایه و بی سواد جایگاهی نخواهند داشت».

اما ثمرۀ سال ها تلاش او در درس و بحث و توسل به ساحت مقدس ائمه معصومین (ع) و کسب فیض از زيارت بارگاه فاطمه معصومه(س) و بهره مندی از اساتيد اخلاق و عرفان، زاويۀ ديد و معرفتى از قرآن و عترت و برداشت‌های ناب از این منابع الهی بود كه در درس ها، سخنرانی ها و نوشتارهاى وى به ظهور رسيد و عاشقان مكتب اهل بيت (ع) را سيراب كرد و در ورسی تدریس و بیش از بیست هزار مجلس سخنرانى با موضوعات اصلی بی تکرار در تبيين معارف الهى بر پايۀ اصيل ترين منابع علمى شيعه و بيش از يكصد و نود جلد تأليف پژوهشى در حوزه هاى مختلف علوم دينى خود را نشان داد که بصورت گذارا به بحث آموزش و تدریس استاد و نیز سرفصل هایی از تالیفات ایشان با توجه به برخی آثار برجسته اشاره می‌شود:

آموزش و تدریس

اگر از نقش حضرت استاد در عرصۀ «آموزش» تنها به بهره مندی صدها طلبۀ جوان ازنکات ناب و برداشت های بدیع از آیات و روایت و الگوگيرى از شیوۀ منحصر به فرد در ارائۀ مفاهیم دینی در حوزه تبلیغ و وعظ و خطابه و استفادۀ صدها تن از مبلغان و وعاظ و سخنرانان از سخنرانی ها و نوشتار ايشان براى مخاطبان خود در سطوح علمى گوناگون بسنده كنيم و قضاوت را به متولیان اين عرصه بسپاريم، به جرأت مى توان گفت که حضرت استاد در حوزه آموزش سهم بسزایی داشته‌اند.

ضمن اینکه در بحث تدریس معظم له چه در زمان تحصیل در حوزه علمیه و نیز بعد از آن در سالهای متمادی صاخب کرسی تدریس در حوزه های مختلف بوده‌اند.

دوران تدریس استاد انصاریان را باید به سه دورۀ متفاوت که در سه مرحله از عُمر پُربرکتشان سپری شده است، تقسیم کرد:

دورۀ نخست، تدریس ایشان در شهر قم بوده است. ایشان در سن 27 سالگی و در آغاز دهۀ پنجاه شمسی، کتب سطح از جمله کتاب فقهی «اللمعه الدمشقیة» را تدریس می‌نمودند.

دوره دوم تدریس ایشان در دهۀ شصت است که به تفسیر موضوعی قرآن در تهران پرداختند. در سال‌های نخست انقلاب، ایشان در تهران زندگی می‌کردند. در آن روزگار که نهضت مرحوم امام(رحمه الله) به ثمر رسید و نظام جمهوری اسلامی در حال شکل‌گیری بود، ایشان دورۀ تدریس کاملی از مباحث عرفانی‌ و ‌اخلاقی، برگرفته از قرآن کریم که مطالب در آن با روش تفسیر موضوعی و تحلیلی بیان می‌شد، به دعوت از سپاه پاسداران، برای نسل نوپای انقلابی برپا نمودند. نتیجۀ آن درس‌ها، امروز به شکل مجموعه‌ای ارزشمند درآمده است که از جملۀ آن می‌توان به کتاب «چهر‌های محبوب و منفور در قرآن کریم» اشاره نمود.

دورۀ سوم تدریس استاد انصاریان از سال 1385 و با حضور ایشان در قم آغاز شد. ایشان اولویت‌ مهم تدریس در حوزه را قرآن و نهج البلاغه می‌دانستند و همواره تأکید می‌کردند که اساتید و مفسران حوزه و افرادی که قدرت تفسیر قرآن و نهج البلاغه را دارند، نباید این دو کتاب گران‌سنگ را در مرحله‌ای پایین‌تر از دیگر منابع علمی ـ حتی منابع فقهی، ـ قرار دهند.

استاد خود به این مهم پای‌بند بودند و اعتقاد ایشان این بود که از این دو منبع بزرگ و پُرفیض الهی تا جایی که ممکن است، باید برای جامعه و خصوصا طلاب بهره برد. از این رو، درس تفسیر قرآن را از ابتدای سورۀ حمد در مدرسۀ فیضیه شروع کردند که با استقبال پر شور طلاب مواجه شد. این تفسیر، در میان دیگر تفاسیر تألیفی یا تدریسی در حوزه، تفسیری نو و متفاوت بوده و از استنباط‌ها و برداشت‌هایی نو از آیات با رویکردی عرفانی، اخلاقی و تربیتی برخوردار است.

و نیز تفسیر نهج البلاغه را در مدرسۀ دارالشفاء آغاز نمودند که با استقبال بیش از سی‌صد نفری طلاب مشتاق در این حوزه روبه‌رو شد. ایشان درس خود را از خطبه 86‌ آغاز کردند؛ چرا که این خطبه، تعالیم والای معنوی، اخلاقی و تربیتی بسیاری دارد.

این دو مبحث تفسیری در ضمن دو اثر گرانسنگ تحت عناوین زیر منتشر شده است:

تفسیرسوره حمد: این اثر درسنامه تفسیر استاد در مدرسۀ فیضیه در پرتو سورۀ مبارکۀ حمد است که مباحث این اثر و نوع نگاه به نکات تفسیری، متفاوت با بحث سوره حمد در تفسیر حکیم ایشان است.

اوصاف اولیای الهی: این اثر درسنامه شرح نهج البلاغه “خطبه 86” استاد در مدرسه دارالشفاء می‌باشد. از ممیزات این اثر با ارزش، توجه ویژه به خطبه 86 است که حاوی مباحث شگفت آوری در حوزه مباحث عرفانی است، که دقت در نکات علمی و معنوی و شرح و بسط مباحث دقیق اعتقادی و اخلاقی دارد.

ترجمه ها

براهل دقت و تحقیق پوشيده نيست که ترجمه و علی الخصوص ترجمۀ مصادر و متون، موضوعی بسیار دقیق و تخصصى است، كه هر كس را صلاحيت ورود به عرصۀ آن نيست؛ چرا كه گذشته از ممحض بودن مترجم در آن و تلاش براى تسلط بر دو زبان مبدء و مقصد، نيازمند احاطۀ كامل به موضوع و درك درست از واژگان و مفاهيمى است كه با استخدام آنان بتواند امانت دار زبان مبدء و انتقال معانى و مفاهيم هم به مخاطب باشد.

طبق نظر کارشناسی متخصصان ترجمه، حقیقت این است که پشتوانه علمی (تحصیلی و تدریسی) ایشان همان عاملی است که به یاری آمده و صلاحیت ترجمه‌های دشوار را به وی داده است.

ترجمۀ «قرآن مجيد»، «نهج البلاغه»، «صحيفۀ سجاديه»، «مفاتيح الجنان»، «اصول کافی »، « کامل الزیارات» و «خصال شیخ صدوق» از سوى استاد به گونه اى در جامعۀ علمى و ادبى مقبول متخصصین و جامعۀ هدف واقع شده است كه گويى استاد تمام عمر خود در حوزۀ ترجمه ممحض بوده است.

اهمیت ترجمه‌های استاد انصاریان، نخست این است که پس از دست‌یابی و دریافت فلسفه قرآن و کلام معصومین به شرح و ترجمه آن پرداخته‌اند که این نکته، خود تعیین‌کننده و مهم است.

استاد انصاریان از نظر اعتبار و استناد (فهم صحیح سخنان ائمه هدی) و نیز دقت‌های لغوی، ادبی و دستوری، با تأمل بسیار در کار ترجمه، براستی آثاری اطمینان‌بخش از خود به یادگار گذاشته‌اند.

ترجمۀ قرآن کریم: یکی از برجسته ترین آتار این مترجم توانمند است که مقبول عموم و خواص اهل فن واقع شده و از بهترین ترجمه های موجود به شمار می‌رود مطابق با آمار رسمی میلیون ها نسخه از آن منتشر شده است.

در میان ترجمه‌های پیشین، گاه اشتباه‌هایی رخ داده که اهل فن، با مطالعه ترجمه‌ها با آن‌ها روبه‌رو می‌شوند. وجود این خطاها، استاد انصاریان را که خود مترجمی متعهد، بافضیلت و آشنا به ادبیات زبان عربی و فارسی است، به ایجاد ترجمه تازه که خالی از خطاها و اشتباه‌های موجود باشد، واداشت.

ترجمۀ قرآن کریم استاد انصاریان ترجمه‌ای دقیق، علمی و روان است که به اذعان اهل فن و اصحاب نقد از لغزش های مترجمین دیگر مصون مانده و اساتید ممتاز ترجمه آن را یکی از بهترین ترجمه های معاصر می‌دانند و مخاطبان بسیاری را به خود اختصاص داده است.

تسلط استاد بر ادبيات عرب و ادبيات فارسى و درك درست از معانى و مفاهيم قرآن موجب شده است تا استاد بهاءالدين خرمشاهى در كتاب «بررسى ترجمه هاى امروزين فارسى قرآن كريم» پس از نقد و بررسى اين ترجمه در جمع بندى نهايى آن، قضاوت انديشمندان و منتقدان و قرآن پژوهان و نيز برداشت خود را اين گونه به پايان برد. «آن را ترجمه اى موفق و مفهوم و داراى كم ترين ميزان لغزش و سهو علمى، ارزيابى مى كنند، چنان كه ارزيابى ما هم همين است و اين ترجمه را از بهترين ترجمه هاى عصر جديد مى دانيم».

همچنين استاد خرمشاهى اضافه مى نمايد: «شايد خوانندگان گرامى از اين ارزيابى انتقادى كه بيشتر محسنات و موفقيت هاى ترجمه و مترجم را بيان مى كند قدرى تعجب كنند كه با مقاله هاى ديگر همين كتاب هم فرق دارد. پاسخش اين است كه نگارنده اين سطور برگه دانى دارد كه ده‌ها مورد از لغزشگاه هاى ترجمه را در آنجا طبق نظم و ترتيب قرآنى سوره ها و آيه ها آورده است و در ارزيابى انتقادى هر ترجمه اى به آن مراجعه مى كند. حال اين از حسن و ميزان بالاى درجه دقت ترجمه ایشان است که در اغلب موارد، گرفتار لغزش های در ترجمه نشده‌اند و نقد نيز فقط گفتن و بر شمردن و جست و جو كردن كژي ها و كاستي ها نيست و اخلاق و انصاف، پوشيده داشتن محسنات را روا نمى دارد.»

همچنین به اذعان کارشناسان حوزۀ ترجمه قرآن، ترجمه استاد از این ویژگی ها برخوردار است:

این ترجمه از نوع ترجمۀ تطبیقی است که هنرمندی و خلاقیت مترجم در آن باز می‌تابد.
ترجمه استاد انصاریان بسیار تحسین‌برانگیز است و مفاهیم آیات را در ترجمه بخوبی بیان کرده‌اند و در کاربرد واژه‌ها با دقت، عمل نموده و با آوردن توضیحاتی که درون پرانتزهاست، سبب برطرف نمودن بخشی از ابهام و اجمالی شده‌اند که خواننده با آن روبه‌روست.
استاد با نثری روان و قوی اثری همچون آثار پُرآوازه‌ترین ادیبان از خود به یارگار نهاده‌اند.
با رعایت فصاحت و بلاغت در کلام، ترجمه به اثری ارزشمند تبدیل شده است.
روان بودن نثر، بیان روشن مفاهیم آیات، گویا و خالی از ابهام بودن از دیگر ممیزات این ترجمه است که سبب اقبال عمومی نسبت به آن شده است.
ایشان با پیروی از سبک نگارشی روز، همگام با تغییرات زبانی معاصر پیش رفته‌اند. از این رو، این نثر برای همگان سودمند است.

و...

ترجمۀ نهج البلاغه: ترجمه‌ای است با قلمی شیوا و عالمانه و دقت در واژگان و مفاهیم با مراجعه به کتب لغت و شروح معتبرکه مورد توجه عموم و نیز خواص از اهل علم قرار گرفته است.

این ترجمه برای همگان سودمند بوده و مترجم سعی نمودند که همان بلاغت، شیوایی و قافیه‌آرایی نهج البلاغه رعایت شود.

بنا بر نظر کارشناسان ترجمه، استاد انصاریان از نظر اعتبار و استناد (فهم صحیح سخنان ائمه هدی) و نیز دقت‌های لغوی، ادبی و دستوری، با تأمل بسیار در کار ترجمه، براستی اثری اطمینان‌بخش از خود به یادگار گذاشته‌اند.

ترجمۀ صحیفۀ سجادیه: ترجمه‌ای که به واسطه دقت، اصطلاح شناسی و رسایی متن مترجم؛ مورد توجه مخاطبین قرار گرفته است و می‌تواند تأثیر بسیاری در رفع مهجوریت صحیفه سجادیه و گسترش فرهنگ دعا در میان عموم فارسی زبانان داشته باشد.

ترجمۀ مفاتیح الجنان: در این اثر علاوه بر ترجمه، با اذن مرحوم محدث زاده تغییر متن کهن فارسی، به فارسی امروزی، اعمال علائم سجاوندی و... در آن صورت گرفته است.

ترجمۀ اصول کافی: این اثر توسط مترجم پس از بررسی ترجمه های موجود اصول کافی به طور دقیق و نقد آنها، پدید آمده و برای ارائه مفاهیم عالی احادیث از شروح معتبر اصول کافی استفاده شده و به باطن کلام معصوم توجه، و در ترجمه اصطلاحات و ضرب المثل ها و رعایت اصول و قواعد دستور زبان فارسی و توضیح روایات مشکل، دقت کافی بعمل آمده است. از ویژه گی های این ترجمه می‌توان به این موارد اشاره نمود:

رعایت اصول و قواعد دستور زبان فارسی
استفاده از واژگان درست، دقیق و خوش آهنگ
انتخاب نزدیکترین واژگان معادل
توجه به باطن کلام معصوم(ع) و لحاظ اصطلاحات و ضرب المثل ها
توجه ویژه به شروح معتبراصول کافی
ارزیابی و مطالعه دقیق ترجمه های موجود اصول کافی و استفاده از نقاط قوت آنها
وفاداری کامل به متن کتاب و تمایز توضیحات مترجم از متن اصلی
چینش نو و شماره گذاری ابواب و رعایت استانداردهای پژوهشی
استفاده از نسخه اصلی دارالکتب الاسلامیه و ارجاع به مصادر معتبر و رفع نقص آن

ترجمۀ کامل الزیارات: ترجمه‌ای رسا، دقیق و گویا است که استاد گرانمایه پس از بررسی ترجمه‌های موجود از کتاب شریف کامل الزیارات با هدف ارائه ترجمه‌ای عالمانه و متقن اثر مذبور را ترجمه نمودند. توضیح روایات مشکل، دقت در ترجمه اصطلاحات و ضرب المثل ها و رعایت دستور زبان فارسی در ترجمه از جمله ویژگی های این ترجمه است.

ترجمۀ الخصال «شیخ صدوق»: که استاد به جهت اعتبار این اثر ارزشمند در میان مصادر روایی و تنوع مباحث مطرح شده در این اثر و کمبود ترجمه‌ای دقیق و روان به ترجمۀ این اثر مشغول شدند. که کلیه مولفه های لازم برای ترجمه مصادر را در خود جمع نموده است.

شروح و تفاسیر

انس و الفت عمیق و معنوى استاد انصاريان با «قرآن»، «نهج البلاغه»، «صحيفۀ سجاديه» و مصادر روایی اصیل شیعه و یادگار گرانبهای اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) كه با گذشت زمان به تلاش براى ارتباط با معانى و مفاهيم اين كتب الهى و نورانى انجاميد به منبع اصلى مباحث و سخنراني ها و نوشتارهاى ايشان تبديل شد، و تحقيق و تتبع در كشف معانى و ژرف نگری در مفاهيم نورانى ثقلین، برداشت هاى نوينی را دربرداشت که در سخنرانی ها و آثار تالیفی معظم له ظهور نمود و تالیف تفسير و شرح آيات و روايات و نيز ادعيه ى مأثور از اهل بيت (ع) و آثار متعدد در موضوعات متنوع دیگر را در پی داشت، كه هر کدام از این آثار، لطافت ها و ظرافت هاى خاص و نکات علمی و معنوی و بدایع لطیفی را در خود جمع نموده است

از جمله آثار فاخر در موضوع شروح و تفاسیر می‌توان به این موارد اشاره نمود:

تفسیرحکیم: این اثر در بردارندۀ نگاهی متفاوت و نگرشی نو در شیوه تفسیر قرآن کریم با اولویت توجه به مباحث کاربردی هر آیه و توضیح مفصل در هر بحث، با عنایت به مباحث دقیق اعتقادی، اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و... است.

مرجع فقيد حضرت آيت الله العظمى فاضل لنكرانى که با دیدن دریافت های ناب استاد از آیات قرآن در قالب سخنرانی ها و تالیفات، خود مشوق اصلی استاد برای نوشتن تفسیری بر آیات قرآن بودند، در تاريخ 4/9/1385 بعد از مطالعۀ اولین جلد دستنویس استاد مقدمه بر این تفسیر نگاشتند و مرقوم فرمودند. «انصاف آن است كه توجه به وسعت اطلاع وى (استاد انصاريان) از معارف و احاطۀ بسيار خوبى كه به مضامين آيات و روايات دارند، نكات جالب و بديعى را در اين تفسير از خود به جاى گذاشته‌اند».

آیت‌الله حاج شیخ جواد فاضل لنکرانی ضمن اشاره به این مطلب که مرحوم والدشان استاد را عالمی ممتاز و از شخصیت های منحصر به فرد می‌دانستند می‌فرمایند: «مرحوم والد ما معتقد بودند که آقای انصاریان به خوبی می‌تواند نکات بدیعی از آیات استخراج نماید».

برخی از کارشناسان و محققان حوزۀ قرآن کریم با بررسی اولین مجلدات منتشر شده این تفسیر به نکات ارزشمندی اشاره نموده‌اند. از آن جمله استاد فرهیخته آیت‌الله احمد مبلغی است که تفسیر حکیم را در چهار سنجه مورد بررسی قرار داده‌اند:

نثر تفسیر: نثر تفسیر حکیم برخوردار از دو ویژگی است:

اول: روان بودن، که با وجود برخورداری از نکات علمی و دقیق که این نکات به‌گونه‌ای روان، شیرین، خواندنی و رغبت‌انگیز بیان شده است که جامعه امروز براحتی می‌تواند از آن استفاده کند.

دوم: تفصیل مطالب بدون این که شرح، کسالت‌آور باشد. تفصیل ایشان در مباحث به‌معنای اطالۀ کلام و زیاده‌گویی نیست.

نوع تفسیر: استاد انصاریان، در این تفسیر بسیار از روش تربیتی استفاده کرده‌اند.و نوع تفسیر، تفسیر تربیتی است. ایشان در این تفسیر کوشیده جامعه و نفوس را تربیت کنند. گرچه نکات علمی نیز در این تفسیر بسیار است؛ اما این نکات، در سوی تربیت و هدایتی کاربردی جهت‌دهی شده‌اند. این که نکات علمی به‌صورت خنثی بیان نشود، کاری است که هدف نگارنده را برای تأثیرگذاری روشن می‌سازد، که این خود از توانایی‌های مفسر است که چگونگی جهت‌بخشی نکات علمی را برای کاربردی شدن و رفع نیازهای انسان بداند. استاد انصاریان، در این تفسیر بسیار از این روش استفاده کرده‌اند.

اما همین گرایش نیز بسته به محتوای آیات مختلف است. گاه در تحسین اخلاق سخن گفته و گاه تذهیب نفس، ایجاد زهد و پاکیزگی دل را بیان فرموده است. گاهی نیز به ایمان‌افزایی توجه کرده و گاهی مقام والای اهل‌بیت‌ (ع) را به تصویر کشیده است. ایشان با روشی هوشمندانه و زیرکانه، مطالب را بر اساس موضوع بیان کرده و با نتیجه‌گیری اخلاقی آن را به ثمر رسانیده‌اند. باید گفت که چنین تفسیری در نوبه خود، نادر است.

روش تفسیر: با نگاه کلی روش تفسیری ایشان بر دو عنصر استوار است:

نخست، جمع بین دو روش تفسیری آیه‌‌به‌آیه و آیه‌به‌روایت است. وجهه غالبی برخی از تفاسیر آیه‌به‌آیه است؛ برخی نیز تفسیر خود را بیش‌تر بر روایات تمرکز می‌دهند. برخی نیز در تفسیر از دو منبع قرآن و حدیث بهره می‌برند؛ در تفسیر حکیم در شرایط مناسب از قرآن یا حدیث در استدلال‌ها و بحث‌های تفسیری، استفاده‌ای مناسب شده است.

دوم: روش تفکیک که این روش در تفاسیر بسیار کم رعایت می‌شود، چرا که تنها ذهن‌هایی منسجم‌تر و پخته‌تر می‌توانند از این روش بدرستی استفاده کنند. در روش تفکیک، موضوعی که دارای ابعاد مختلفی است، به‌صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بسیاری از مباحث تفسیر حکیم این روش به چشم می‌خورد. ضمن اینکه استاد در تفسیر خود در باب لغت نیز وارد شده و از این جنبه نیز تفسیر را غنی‌تر نموده‌اند. دقت‌های لغوی و گاه بیان نظر نهایی، خود بیانگر توجه ایشان به ابعاد مختلف علم تفسیر است.

بیان تفسیر: استاد انصاریان در روش بیان تفسیر به نوع استدلال‌ورزی و نیز ترتیب و تنظیم آن‌ها توجه کرده‌اند. برای نمونه، موضوعی دارای چند بُعد، در این تفسیر با دسته‌بندی و نظمی خاص مطرح شده است؛ نه این که بدون رعایت نظم، به‌گونه‌ای که ذهن مخاطب مشوّش شود مطرح گردد. زیرا هدف، فهم درست مخاطب از مطالب مطرح‌شده است. اگر جز با نظم، ابعاد موضوعی، مطرح شود، مخاطب سردرگم شده و نمی‌تواند به نتیجه برسد. همه چیز باید مرحله‌به‌مرحله باشد. از این رو، هم به اصل پرداخته شده و هم به نتیجه. این که نخست باید مطالب اصلی و مبنایی بیان شود و سپس از آن نتیجه‌گیری شود، نکته‌ای برجسته در این تفسیر است که در رعایت آن بسیار دقت شده است.

یکی دیگر از دقت‌هایی که استاد در روش بیان جاری ساخته‌اند، کمک به مخاطب برای تطبیق است. ایشان کوشیده‌اند تا مخاطب به تطبیق نزدیک شود؛ حتی گاهی تطبیق را به‌نوعی در اختیار مخاطب قرار می‌دهد تا او حقیقت را با سادگی بیش‌تری دریابد. (تفصیل این مطلب در مجله آشنای نا آشنا منعکس شده است )

حضرت آیت‌الله حاج شیخ هاشم نیازی از اساتید برجسته حوزۀ علمیه قم، ضمن اشاره به این نکات که استاد انصاریان در ایامی که در حوزه مشغول تحصیل بودند از طلاب فاضل حوزه و مشار بالبنان بودند و تألیفات ایشان مخاطب را در فضای فهم صحیح معارف بلند اسلامی قرار می‌دهد و قطعاً می‌تواند تأثیرگذاری بسیار وسیع و خوبی در پیشبرد و توجه دنیا به اسلام داشته باشد، و عوامل متعدد شخصیت جامعی از ایشان در همة ابعاد معارف و قرآن به وجود آورده است، با بررسی بخشی از تفسیر حکیم و توجه ویژه به شیوۀ تفسیری استاد در آیات الاحکام نکاتی را بیان فرمودند:

با مطالعه بخش آیات‌الاحکام تفسیر حکیم ضمن اینکه جاذبه نسبت به توجه به سایر مباحث تفسیر ایجاد شد، امتیازاتی در تفسیر آیات‌الاحکام مورد توجه قرار میگیرد از آن جمله:

تفسیر آیات الاحکام با بیانی روان و گویا و جذاب، مخاطب را در جریان نکات فقهی آیه و شأن نزول قرار داده، به گونه‌ای که مخاطب به راحتی متوجه می‌شود که این آیه چه حکمی از احکام فقهی را بیان نموده است و با فضاسازی برای مخاطب، خصوصا مخاطبی که ذهنش با اصلاحات مأنوس نیست مانند اساتید دانشگاه و غیره، نکات فقهی دقیقاً تبیین می‌شود و ضمن رعایت جنبۀ فقهی آیه و تبیین غوامض آن، با بیانی روان، از پیچیدگی‌هایی که در سایر کتب تبیین‌کنندۀ آیات‌الاحکام است به دور است.
در این تفسیر، آیات‌الاحکام از انحصار در حوزه و طلاب بیرون کشیده و در هر مسئله‌ای جنبۀ معارفی و استدلالی و رفع شبهات پیرامون آن موضوع نیز بیان شده است.
بررسی بعد اخلاقی و اعتقادی و معارفی آیات الاحکام از دیدگاه آیات و روایات از دیگر امتیازات این تفسیر است که مفسران دیگر کمتر به آن توجه نموده‌اند.
با ملاحظۀ مباحث فقهی در تفسیر حکیم، این مطلب استفاده می‌شود که مباحث آیات بر منهج فقه سنتی و فقه جواهری منقح شده و با تبیین و پاسخ به شبهات حول موضوع مورد بحث، برای مخاطب جای اشکالی باقی گذاشته نشده است..
شیوۀ تبیین و تفسیر آیات‌الاحکام توسط استاد انصاریان، شیوه‌ای جدید در تبیین آیات‌الاحکام است که باید حوزه به آن توجه بیشتری نماید. (تفصیل این مطالب در مجله رایحه، ویژه نامه استاد انصاریان آمده است)

از دیگر شاخصه های اصلی این تفسیر می‌توان به این موارد اشاره نمود:

تفسیری عقلی-نقلی، با شیوه‌ای نوین و فراتر از سبک های متداول تفسیری.
ارائۀ ترجمه‌ای دقیق و علمی و در عین حال ساده و روان از آیات قرآن کریم.
مراجعه به کهن ترین و معتبرترین کتب لغت و سایر منابع اصیل.
انجام پژوهش های دقیق، علمی و مستند پیرامون موضوعات مختلف قرآنی.
اشاره به نظرات مختلف مفسران شیعه و اهل تسنن و نقد و بررسی آنها در موضوعات خاص.
ارائۀ تصویری روشن و قابل فهم از آیات کتاب الهی برای تمام سطوح مخاطبان.
پاسخ به شبهات پیرامون آیات قرآن و مباحث مختلف آن.
نگرشی جامع به موضوعات متنوع آیات با شرح و بسط موضوعات اصلی هر آیه.

تألیف این اثر در حدود 40 جلد به پایان رسیده و تاکنون 10 جلد آن منتشر و بقیه مجلدات بعد از آماده سازی بر اساس جدیدترین شیوه های تحقیق و مستند سازی و ویرایش و... در مؤسسه دارالعرفان به تناوب منتشر خواهد شد.

استاد، پیش از آغاز این تفسیر، پژوهشی ارزشمند و جامع در خصوص مباحث مقدماتی قرآن شناسی و تفسیر تحت عنوان”درآمدی بر شناخت علمی قرآن و تفسیر آن” انجام داده که پس از انجام تحقیقات تکمیلی آن، در جلدی مجزا در قالب پیش مجلدات این تفسیر ارائه می‌گردد.

عرفان اسلامی: این اثر، تفسير و شرحى علمى و جامع بر مصباح الشريعه حضرت امام صادق(ع) است و حاوی مطالب دقیق عرفانی و اخلاقی است که بواسطه قدمت تألیف و دقت در موضوعات و بحث جامع، مورد استقبال مبلغان و اندیشمندان بعنوان مصدر قرار گرفت،

برخی از بزرگان شیعه، «مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة» را پس از «نهج البلاغه» و «صحیفه سجادیه» سومین متنی می‌دانند که به امام معصوم منسوب است و یکی از مهم‌ترین منابع عرفانی شیعی است. استاد انصاریان این کتاب را بیش از سی سال پیش، به‌صورت مفصل شرح کرده‌اند. امروز این اثر، یکی از کتاب‌های مصدر در تحقیق و پژوهش‌های عرفانی‌ـ‌اخلاقی است.

این اثر قبلاً در 12 جلد منشر و پس از بررسی و ویرایش مجدد، در 15 جلد منتشر شده و تحت عنوان «العرفان الاسلامی» به زبان عربی نیز ترجمه و در 12 جلد به چاپ رسیده است.

با مطالعۀ این کتاب مى توان به تفاوت «عرفان ناب اسلامى» با عرفان هاى كاذب پى برد و در محضر قرآن و عترت از شاهراه هدايت جدا نشده و از جمله كتبى است كه خلاء فرهنگى در موضوع عرفان حقیقی را در جامعه كنونى پر كرده است.

مکتب عرفانی استاد

شایسته است به بهانه اثر ارزشمند عرفان اسلامی، این اثر و مکتب عرفانی استاد انصاریان را از دیدگاه مرحوم دکتر احمد احمدی که خود از متخصصین حوزه عرفان بشمار میرفت و استاد انصاریان را از نظریه پردازان عرفان اهل‌بیت‌ (ع) می‌دانستند مورد توجه قرار دهیم، ایشان می‌فرمودند:

«در نوشته‌های استاد انصاریان مطالب از گزافه دور است. ایشان در اثرهای خویش راه صحیح را می‌پیماند. استاد در باب عرفان مصباح الشریعه را در پانزده جلد شرح کرده‌اند. بنده همه پانزده جلد آن را خوانده‌ام.

استاد انصاریان در سخنرانی‌های خود به این که عرفان امری فطری است، اشاره می‌فرمایند. ایشان با شرح خود، موضوع را به‌صورت عمیق مطرح می‌سازند. خود نیز با آن همراه بوده و از آن تأثیر می‌پذیرند؛ به‌ویژه آنجا که سخن از ولایت اهل‌بیت (ع) باشد. این ولایت گویی با روح ایشان آمیخته است. هنگامی نیز که به مرثیه‌خوانی می‌پردازند، با اشک‌هایی که از روحشان می‌جوشد، بشدت می‌گریند. استاد انصاریان معتقد است این امر فطری، تنها با هدایت نظری و عملی اهل‌بیت (ع) بارور می‌شود. بنابراین، مرتاض هندی و یا مدعیان عرفان‌های کاذب و نیز مرشدان صوفیان که از معارف اهل‌بیت (ع) بویی نبرده‌اند، به‌طور کلی از عرفان حقیقی که باطن اسلام است، محروم‌اند.

استاد انصاریان در ترجمه قرآن کریم و نیز در معارف اهل‌بیت (ع)، ادعیه و عرفان، مطالعاتی عمیق داشته‌اند؛ ایشان معتقدند که سلوک عرفانی باید مطابق با ظاهر شرع و و دور از ریا بوده و نیز پاکی و صفای درونی را همراه داشته باشد. باطن عمل به شریعت، حقیقت است؛

بنده پانزده جلد از شرح مصباح را مطالعه کرده‌ام. اگر مبنا، مبنای نظری در شناخت خداوند قرار داده شود، در حقیقت سر نخ از کلام امیر مؤمنان، پیامبر و سایر معصومان گرفته شده است. خدا فطرتی در وجود آدمی نهاده است که به‌سوی او حرکت می‌دهد. این فطرت در همه انسان‌ها وجود دارد. اما باید گفت که چنانچه در شرایط مناسب قرار گیرد، همچون بذری نهفته در دل خاک، شکوفا خواهد شد و روزی ثمر خواهد داد. بنابراین، فطرت با تعالیم اهل‌بیت (ع) در بُعد نظر و عمل هدایت خواهد شد. این تعالیم زمینه‌ساز تکامل انسان است. استاد انصاریان همواره در صدد بیان این مطلب است.

در هیچ‌یک از آثار ایشان نمی‌توان مقابله‌ای مستقیم با مکتب تفکیک دید. مکتب تفکیک عرفان و فلسفه را رها کرده و آنان را باطل می‌خواند؛ این، رویکرد مکتب افراطی است. تفاوت میان نمایندگان مکتب تفکیک و استاد انصاریان این است که استاد انصاریان افراطی نیست.

این که استاد انصاریان مطالب را به‌گونه‌ای بیان می‌کنند که مخاطبان با احساس معنوی خود، در مسیر حق حرکت کرده و معارف را می‌آموزند، هنری است که بیانگر توانایی ایشان در امر است. در حقیقت، این هنر و عنایتی است که خداوند به ایشان ارزانی داشته است؛ این که پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین مطالب عرفانی را با ساده‌ترین بیان به مخاطب خویش می‌فهمانند».

تفسیر و شرح صحیفه سجادیه: این اثر با دقت علمی و شرح مباحث اصلی هر دعا به صورت مبسوط نگاشته شده و مورد توجه مجامع علمی و گروه مخاطب خاص خصوصاً جامعه دانشگاهی و حوزوی قرار گرفته است.

علاّمه بزرگوار مرحوم آيت اللّه استاد محمّد تقى جعفرى تفسير استاد بر صحيفه سجاديه را اين گونه توصيف مى كنند:

اثر مذکور ابتدا تحت عنوان “دیار عاشقان” در 7 جلد منتشر و سپس بعد از تحقیق و ویرایش در 15 جلد منتشر شده است. این اثر به زبان عربی تحت عنوان “شرح و تفسیر الصحیفه السجادیه” در 12 جلد منتشر شده است.

شرح دعای کمیل: شرحی است روایی و عرفانی بر دعای کمیل امیرمؤمنان(ع). توجه به نکات خاص این دعای شریف و شرح و بسط آن همراه با ارائه نکات دقیق اعتقادی و اخلاقی در پرتو کلمات نورانی دعاء و توجه ویژه به متن عمیق آن از خصوصیات این اثر است. این کتاب به پنج زبان زنده دنیا ترجمه شده است.

مرحوم دکتر احمد احمدی رحمه الله شرح استاد انصاریان بر دعای کمیل را بی‌نظیر می‌دانستند.

دیگر آثار

استاد همواره در بيان معارف اهل بيت (ع) بر اساس استدلال و بر محور عقلانيت سخن مى گويد و بر اين نكته تأكيد داشته و دارد كه نسخۀ نجات بخش بشريت، تنها «قرآن» و «عترت» است و فقط با گشودن درب معارف اين دو منبع نورانی به روى انسان گمشدۀ امروز، مى توان طعم شيرين «عبوديت» واقعى را به جهانيان چشاند، لذا آثار معظم له در پرتو قرآن و عترت نگارش شده و پژوهش و نگارش كتب مختلف در زمينه هاى «تاريخ و سيره»، «عرفان و حكمت»، «اخلاق و معارف اسلامى»، «اصول و عقايد»، «تربيتى و اجتماعى»، و شعر و ادبيات و.... استاد انصاريان را در فهرست پژوهشگران و نويسندگان پرتلاش در حوزه ى معارف اسلامى قرار داده است.

در ميان ده ها عنوان اثر از تالیفات استاد، برخى از محبوبيت و لطافت خاص برخوردار است كه ريشه در نگاه عالمانه و عارفانه اين استاد به برخى از موضوعات مطرح در جامعه دارد. از آن جمله:

اهل‌بیت(ع) عرشیان فرش نشین: شخصیت شناسی اهل‌بیت(ع) از منظر قرآن و روایات، ادیان، عرفا و اهل سنت و نگاهی به فرهنگ رفتاری خاندان عصمت و طهارت و موضوع این کتاب ارزشمند می‌باشد.

نظام خانواده در اسلام: اثری کاربردی و نظام مند در حوزه خانواده که شامل 30 بحث کامل از بدو تولد و شروع زندگی و مباحث ازدواج تا طلاق و ارث می‌باشد. این کتاب بیش از 50 مرتبه چاپ شده و در برخی از مجامع علمی بعنوان کتاب درسی مورد استفاده قرار گرفته و به 12 زبان زنده دنیا ترجمه شده است.

فرهنگ مهرورزی: معرفی چهره واقعی اسلام در قالب مهر و محبت، نگاهی جامع به جلوه رحمانی دین اسلام در ابعاد مختلف و موضوعات متنوع در بیش از 500 صفحه از موضوعات قابل توجه این اثر است. پاسخ به بسیاری از شبهات پیرامون اسلام در این زمینه از ویژگی های این اثر قیِّم است.

زیبایی های اخلاق: نوآوری های استاد در تحلیل مباحث اخلاقی، پیوند فقه و اخلاق و کاربردی کردن مباحث اخلاقی بر پایه دانش اخلاق نظری از ویژگی های این اثر می‌باشد. باید گفت این کتاب ابواب جدیدی را در بحث اخلاق نظری گشوده است. آراء مطروحه در این اثر مورد پژوهش پایان نامه ها در حوزه و دانشگاه بوده است.

مباحث اعتقادی: این اثر پاسخی جامع و دقیق به سؤالات مختلف اعتقادی در مباحث توحید، عدل، رسالت، امامت و معاد است که این سؤالات از طرق متنوع خصوصاً بخش پاسخگویی سؤالات پایگاه اطلاع رسانی erfan.ir از حضرت استاد پرسیده شده و سؤالات تحت اشراف معظم له توسط اساتید متخصص پاسخ داده شده است.

توبه آغوش رحمت: نگاه متفاوت به گناه کار به عنوان بیمار و ارائه راه کار برای درمان بیماری گناه و توجه دادن مخاطب به این حقایق که سود سرشار خودنگهداری قابل توصیف نیست و آراستگی به زیبایی ها و زدودن زشتی ها وظیفه هر مؤمن است و در صورت گرفتار شدن به گناه؛ توبه، بازگشت به دامان پر مهر حضرت حق می‌باشد از امتیازات این اثر است که با اشاره به داستان زندگی توبه کنندگان حلاوتی دوچندان یافته است.

اسلام دین آسان: در این اثر، مباحثی همچون: سفارش اسلام به سهولت و مدارا و آثار سهولتِ دین اسلام و اشاره به نمونه هایی در حوزه های متنوع دینی و نیز رویکرد اسلام نسبت به بی تفاوتی و آثار و گونه های مذموم بی تفاوتی و راه درمان آن و موضوعات متنوع دیگر مورد بحث قرار گرفته است.

همراهی علی(ع) و حق: شرح حدیث شریف “علی مع الحق و الحق مع علی” با تبیین موضوعاتی همچون: رابطه متقابل امیرمؤمنان(ع) و حق و جاذبه های حق و امیرمؤمنان(ع) و توضیح جامع“مع الحق” بودن امیرمؤمنان(ع) و تشریح کمال و حقیقت ایمان در سیره امیرمؤمنان(ع) و نیز تشابهات قرآن و امیرمؤمنان از جمله موضوعاتی است که در این اثر به آن پرداخته شده است.

آثار عاشورایی (سیدالشهدا تجلّی عبودیت، مروری بر مقتل سیدالشهدا، آیین اشک و عزا در سوگ سیدالشهدا و...): آثار ارزشمندی که در حوزه معرفی حضرت سیدالشهدا(ع) و اصحاب با وفایشان است. توجه به حقیقت و آثار اشک و عزا در سوگ حضرت اباعبدالله(ع) و مروری بر مقتل آن حضرت از دیگر مطالب این کتب می‌باشد.

از دیگر آثار استاد در موضوعات متنوع عقاید و معارف و اخلاق و عرفان و تربیتی و اجتماعی و... می‌توان به این موارد اشاره نمود:

عقاید:

توحید و موحدان - جلوه های رحمت الهی - معاد - مرگ و فرصت‌ها - مرگ و عالم آخرت - هدایت تکوینی و تشریعی.

معارف:

امیرمومنان ع از دیدگاه اهل سنت - ولایت و رهبری از دیدگاه نهج البلاغه - با کاروان نور: نگرشی به شخصیت اصحاب سیدالشهداء ع - آثار مثبت عمل - ارزش‌ها و لغزش‌های نفس - ارتباط با سیدالشهدا ع معیار زندگی - اسلام، کار و کوشش - اسلام، علم و دانش - ارزش عمر و راه هزینه آن - اندیشه در اسلام - ایمان و آثار آن - بسوی قرآن و اسلام - توبه آغوش رحمت - تمرین بندگی - جایگاه انسان در نظام آفرینش - چهل حدیث حج - چهره‌های محبوب و منفور در قرآن - چهره ملکوتی حضرت یوسف(ع) - حجاب - حدیث‌ عقل ‌و‌نفس ‌آدمی در آیینه قرآن - حلال و حرام مالی - درمان گری با قرآن - دنیا از منظر اولیاء - راه و رسم رستگاری - سیمای نماز - سیمای نیکان - عبرتهای روزگار - عدل وظلم - عرفان در سوره یوسف - عقل کلید گنج سعادت - عقل محرم راز ملکوت - عناصر شخصیت انسان - فضل و رحمت - لقمان حکیم - معرفت دینی - نسیم رحمت - نفس - نعمت‌های الهی - وسایل هدایت

اخلاق و عرفان:

اخلاق خوبان - تواضع و آثار آن - حسنات و سیئات - راهی بسوی اخلاق اسلامی - شیطان و اهل تقوی

- صبر از دیدگاه اسلام - طهارت باطنی - گناه و سبب آن - گوهر شکیایی - ادب و آداب زائر(عرفان حج)

- حج در آیینه عرفان - حج وادی امن(عرفان حج) - در بارگاه نور(عرفان حج)

تربیتی و اجتماعی:

فرهنگ مهرورزی - معاشرت - نظام خانواده در اسلام - نظام تربیت در اسلام

شعر و داستان:

دیوان مسکین - مناجات عارفان (شعر) - مونس جان (شعر و نثر)

مرز روشنایی (شعر) - چشمه سار عشق(هزار بیت در شخصیت سیدالشهدا) - گلزار محبت ( دوبیتی های عرفانی) - زندگی نامه و خاطرات - عبرت آموز (داستان های آثار استاد) - داستان های عرفان اسلامی - داستانهای شرح صحیفه سجادیه - حکایات پند آموز

دیگر موضوعات:

کتابشناسی آثار استاد - بر بال اندیشه (مجموعه مقالات)، بیست عنوان در قالب بیست کتابچه با موضوعات:

(آشنایی با کرامت اهل‌بیت (ع) - توبه - عرفا چگونه می‌بینند - نگاهی به مقام حضرت خدیجه(س) - علی(ع) مصداق پاکی‌ها - نگاهی به مقام حضرت فاطمه(س) - نگاهی به مقام حضرت امام حسین(ع) - نگاهی به مقام حضرت زین‌العابدبن(ع) - نگاهی به مقام قمربنی‌هاشم‌(ع) - نگاهی به مقام حضرت زینب(س) - عنایات امام عصر(عج) - مادر امام‌عصر(عج) - هزینه پاک ماندن - چهار نعمت - نماز الهی و شیطانی - راه نجات - درمانگری با قرآن - قیمت عمر - پنج نعمت - ارزش وکتاب و کتابخوانی - بایسته های تبلیغ)

شایان ذکر است در صورت تبديل سخنرانى های استاد انصاريان در 50 سال اخير به متن نگارشى، فقط تعداد مجلدات سخنرانی های مکتوب ایشان به بیش از 200 جلد با موضوعات بی تکرار خواهد رسيد.

در فهرست كتاب هاى استاد، ديوان اشعار تحت عنوان «دیوان مسکین» که حاوی تمام اشعار سروده شده استاد است به چشم مى خورد.

استاد مجاهدی شاعر معاصر و پدر شعر آیینی در رابطه با دیوان مسکین چنین گفته است:

«دیوان مسکین پیچیدگی لفظی و معنوی ندارد و بسیار ساده و روان سروده شده است. اشعار استاد انصاریان در انواع قالب‌های شعری است؛ اما بیش‌تر، قالب‌های شعری متداول در شعر فارسی را در این مجموعه می‌توان دید. غزل، قصیده، مثنوی، رباعی و مانند آن، در این دیوان وجود دارد. از نظر محتوایی نیز این دیوان، حاوی صد مناجات و ستایش ربوبی در زمینه شعر توحیدی است.

مناجات‌های این مجموعه، زبانی روایی و روان خوبی دارد؛ به‌گونه‌ای که همگان می‌توانند از آن استفاده کنند. مناجات‌های عارفان نیز در صد مناجات تدوین شده است. همچنین، ترجمه منظوم مناجات خمسه‌عشر ـ که از مناجات‌های امام زین العابدین است، ـ عناوین بسیاری دارند. پس از این بخش، مدایح و مراثی استاد انصاریان درباره اهل‌بیت آمده است که فراقت از پیچیدگی‌های لفظی و معنوی و نیز سادگی و روانی آن، یکی از ویژگی‌های ممتاز این مجموعه به شمار می‌رود. جز این، اشعاری با موضوع‌های توحید، ولایت، حِکَم، اخلاق، اجتماع و پند و نصیحت در این مجموعه به چشم می‌خورد.

با توجه به این که دیوان استاد انصاریان در بیش‌تر قالب‌ها سروده شده است، توجه بسیاری ـ حتی صاحب‌نظران ـ را به خود جلب نموده و به لحاظ محتوایی نیز بسیار قوی است؛ چرا که صبغه عرفانی، وحیانی‌ـ‌قرآنی دارد و موضوع‌های مطرح‌شده در آن، برای استفاده معنوی همه شیعیان سودمند است. اشراف علمی این بزرگان بر جنبه‌های ذوقی، عاطفی و هنری ایشان سایه افکنده است؛ اما بدون در نظر گرفتن آن نیز، باز از نگاه ادبی، دارای آثار شامخ و فاخری هستند. اشعار نیایشی و توحیدی استاد انصاریان را دوست می‌دارم و حس و حالی که در این اشعار و نیز در فضای عرفانی و روحانی وجود دارد، تأثیر بسیاری بر مخاطب می‌نهد».

تسلط استاد بر معارف الهى و موضوعات دينى و برداشت هاى عالمانه و عارفانه ايشان از آيات و روايات و ادعيۀ مأثوره از اهل‌بيت (ع) موجب شده است كه كتب ايشان مورد استقبال تشنگان معارف وحيانى و اهل بيت (ع) در خارج از كشور نیز قرار گيرد.

ترجمۀ دهها جلد از كتاب هاى استاد انصاريان به زبان هاى عربى، اردو، انگليسى، فرانسه، اسپانیولی، اندونزی یایی، تركى استامبولى، ترکی آذری نام اين استاد را نيز در فهرست اساتيدى قرار داده است كه كتاب هايش به زبان هاى زنده ى دنيا هم ترجمه شده است.

در پایان مجدد باید به این حقیقت تلخ اشاره نمود که چهرۀ علمی این نویسندۀ توانا و عالم فرزانه و مترجم و مفسر عالیقدر مغفول مانده و بيشتر مردم ایشان را تنها به منبرهاى عالمانه، و مناجات ها و روضه هاى عارفانه مى شناسند؛ و حق جایگاه علمی ایشان در عرصه ى پژوهش و نگارش ادا نشده است.

برخی از بزرگان حوزه ضمن اینکه که استاد را مروج روحانیت اصیل و مستقل حوزه و سبب حفظ هویت میراث گذشتگان میدانند، معتقدند که زندگی ایشان در عرصۀ تالیف و تحقیق و تبلیغ باید مورد بررسی دقیق قرار گرفته و به عنوان الگو برای فضلا و اهل حوزه معرفی شوند و ایشان را مروج روحانیت اصیل و مستقل حوزه و سبب حفظ هویت میراث گذشتگان میدانند.

منبع : پایگاه عرفان