خورشید در زنجیر(شهادت امام سجاد علیه‏السلام )

افشاگری ها

امام زین العابدین علیه السلام و حضرت زینب علیهاالسلام را به موازات رسالت بلند امام حسین علیه السلام ، رسالتی همسان و همراه بود و تحقق آن، از همان عصر عاشورا آغاز شد. که ساعاتی تلخ و جان گداز برای اهل حرم بود. این امر در همراهی کاروان اسرا از کربلا، جلوه ای عینی و انقلابی تر گرفت. بدون تردید نخستین و مهم ترین بخش این رسالت، برانداختن چهره نفاق و تظاهر دودمان اموی بود. امام سجاد علیه السلام با نقل تمام مشاهدات عینی خود از وقایع کربلا، پرده مکر و نیرنگ را از چهره حکومت فاسد یزیدیان کنار زد و زنگ بیدارباش را در گوش مردم خواب و خمود آن عصر به صدا درآورد. برنامه ریزان دستگاه تبلیغاتی ابن زیاد و یزید، کوفه و شام را با تزیین و آذین، مهیّای بهره برداری از واقعه کربلا و نیز به اسارت رفتن بازماندگان کاروان حسینی ساخته بودند، ولی امام سجاد علیه السلام با درک شرایط زمانه و با خطابه های آتشین خود، موفق به خنثی سازی این نیرنگ یزیدی شد و فضای کوفه و شام را برضد وضع موجود برآشفت و ذهن و ضمیر مردم بی خبر از واقعه را، در هاله ای از ابهام و پرسش فرو برد.

رسالت ویژه امام سجاد علیه السلام

امام علی بن الحسین علیه السلام رسالتی ویژه در تاریخ اسلام داشته است. او می باید ناظر شهادت مظلومانه عزیزترین کسانش باشد که منادیان اسلام منهای سلطه و سلطنت بودند، و پیام آور حقایقی باشد که استبداد زمان، سعی در تحریف و زدودن آن داشت. امام سجاد علیه السلام رسالت پیام آور بودن عاشورا را بر دوش کشید تا مردم دریابند که آن چه مفتیان درباری درباره کشته شدن گروهی خارج ازدین می گویند، تا چه پایه، بی اساس است. او نستوهانه به روشنگری پرداخت و اگرچه بارها و بارها نزدیک بود که تاوان کلام حق پویش را با خون خویش بپردازد، ولی از مسئولیت حقیقت گستری دست نکشید و الگویی برای دین داران راستین تاریخ شد، که در تاریک ترین اعصار که زر و زور و تزویر، پندار و گفتار و کردار ملتی را به بند می کشند، باز می توان رسالت حق گویی را به جای آورد.

زنده نگاه داشتن خاطره عاشور

از بزرگ ترین مسئولیت های سیاسی امام سجاد علیه السلام زنده نگاه داشتن یاد و پیام واقعه جان سوز کربلا بود؛ چرا که این امر از یک سو، بستری مناسب را برای احیای فرهنگ جهاد و شهادت در جامعه خمود و خاموش آن عصر فراهم می آورد، و از دیگر سوی با ایجاد نفرت و انزجار عمومی بر ضد دژخیمان اموی، به سیلی ویران گر از خشم مقدس مسلمانان برای مجازات و انتقام از جنایات کاران به حریم اهل بیت علیهم السلام منجر می شد. امام سجاد علیه السلام با تمام توان و همه همّت خویش، این مسئولیت سترگ را به فرجامی شایسته رساند. اشک ها و حسرت های پی در پی امام بر شهیدان عاشورا، یادآوری رخدادهای کربلا، سفارش و تاکید برزیارت امام حسین علیه السلام و سجده ها و نمازها بر تربت پاک پدر، همه و همه به انگیزه زنده نگاه داشتن واقعه پر پیام عاشورا بود.

شیوه مبارزه امام

امامت امام سجاد علیه السلام در عصر اختناق اموی سپری شد. در آن دوران پر بیداد، ستم پیشگان خون ریز، هر زبان حق گو را با شمشیر شقاوت قطع می کردند و بر هر فریاد بیدارگر، مُهر سنگین سکوتی همیشگی می زدند. امام سجاد علیه السلام با نگاهی دقیق و شناختی ژرف از وضع زمان، به دلیل اندک بودن یاران و کم توانی شان در مبارزه آشکار و رویارو با حکومت ظالم و مقتدر اموی، مجبور به در پیش گرفتن شیوه ای خاص از مبارزه شدند. درقیام مسلحانه، جان امام و یارانشان در معرض خطرمرگ قرار می گرفت و فقدان آن حضرت، ضربه ای سخت و جبران ناپذیر بر تشکل نوپای جامعه شیعی وارد می ساخت؛ از آن رو سیاست راه گشا و آگاهانه امام سجاد علیه السلام بر آن بود که با رعایت اصل تقیه و با بهره گیری از ظریف ترین شیوه های سیاسی، تبلیغاتی، به تشکل دوباره جامعه تشیع، نشر معارف گران سنگ اسلام، تضعیف حکومت وقت، و روشنگری افکار عمومی بپردازد.

دعا، سلاح مبارزه

دعا، از بهترین شیوه های تبیین معارف بلند اسلام و از موفق ترین راه های مبارزه بر ضد رژیم استبداد اموی بود. امام سجاد علیه السلام با بینشی شگرف و با درک درست زمان، سلاح دعا و مناجات را برای افشاگری تباهی های حکومت وقت و روشن گری افکار عمومی، نسبت به حقایق دینی و اسلامی برگزیدند؛ چرا که این شیوه پر نفوذ، توجه و حساسیت، عمال اموی را کمتر برمی انگیخت. امام در قالب دعا، افزون بر نشر فرهنگ انسان ساز اسلام، غاصبانه و نامشروع بودن حکومت بنی امیه و بدعت ها و جنایت های آن ها را نیز برای مردم تبیین می کردند. برای مثال، در یکی از دعاهای صحیفه سجادیه، می فرمایند: «پروردگارا! حکومتِ ویژه خلفا و برگزیدگان بلند مرتبه توست که بناحق مورد غصب دیگران قرار گرفته است... به گونه ای که برگزیدگان و خلفای تو مغلوب و مقهور و مظلوم شده اند، احکام دینت تحریف شده، کتابت را متروک کرده اند و به سنت های پیامبرت عمل نمی شود».

صحیفه سجادیه

امام سجاد علیه السلام گنجینه نیایش و معلم راز و نیاز تاریخ بشریت است. از سینه پرسوز امام که از سرچشمه وحی الهی، ریشه داشت، دریایی از درّهای معانی به یادگار ماند، که صحیفه سجادیه اش خوانده اند. این صحیفه عشق و معنا، زاییده اندیشه های بلند معرفت شناسی امام سجاد است، و به شهادت همه حقیقت باوران، پس از قرآن مجید و نهج البلاغه، بزرگ ترین و مهم ترین گنجینه گران بهای حقایق و معارف الهی به شمار می رود، تا آن جا که پاره ای از اندیشمندان برجسته آن را «اُخت القرآن»، «انجیل اهل بیت علیهم السلام » و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله » لقب داده اند. غور در اقیانوس بی کران صحیفه سجادیه، دنیایی از عظمت و شکوه را همراه با تجلی عرفان ناب الهی، پیش روی آدمی به تصویر می کشد و هر انسان دین باور را به پرستشی آگاهانه و شورانگیز، تشویق می کند.

شکوه عبادت

امام سجاد علیه السلام شکوه عبادت عارفانه و شگفتی پرستش عاشقانه را، تفسیری روشن و زیبا بود. آن امام، با شیفتگی خاص آمیخته بامعرفت کامل، خدا را پرستش می کرد. در حکایتی اعجاب برانگیز از اوج عرفان آن امام گفته اند: شبی برای عبادت برخاست، هنگام وضو، چشمش به ستارگان افتاد، هم چنان به ستارگان می نگریست و در اندیشه آفریدگار و آفرینش آن ها فرو رفت، حیران و بهت زده در حالی که دستش در آب بود، به آسمان چشم دوخته بود تاصدای اذان صبح را شنید.

خوف از حساب روز قیامت

امام سجاد علیه السلام در طول زندگی پربارشان، ده ها سفر حج و عمره به جای آوردند. با این که فاصله بین مکه و مدینه حدود هشتاد فرسخ است. آن حضرت برای انجام عبادت بزرگ حج، گاه این مسافت را پیاده می پیمود و از این که سختی عبادت خدا را به تن بخرد، خشنود می گشت. در این میان، نزدیک به بیش از بیست سفر را امام، سوار بر شتر به مکه رفتند و دراین مدت حتی یک بار نیز بر شترشان تازیانه نزدند، و هر گاه می خواستند که شترشان تندتر حرکت کند، تازیانه را بر بالای سر شتر به حرکت درمی آوردند و می فرمودند: «اگر ترس قصاص قیامت نبود، با زدن تازیانه بر شتر، آن را به تند حرکت کردن وادار می کردم».

احترام به نامادری

امام سجاد علیه السلام مادرشان را به هنگامی که نوزادی بیش نبودند، از دست دادند؛ از این رو بانویی پارسا، پرستاری آن حضرت را بر عهده گرفت و به عنوان نامادری در نگهداری آن حضرت کوشید. امام سجاد علیه السلام پیوسته حرمت این بانو را پاس می داشت تا آن جا که به احترام او، در یک ظرف با ایشان غذا نمی خوردند. شخصی از آن حضرت پرسید: «با این که شما مادرت (نامادریت) را دوست داری، چرا در یک کاسه با او غذا نمی خوری؟»
آن حضرت فرمود: «من دوست ندارم که دستم به لقمه ای سبقت گیرد که چشم مادرم به آن پیشی گرفته است. آن گاه نسبت به مادرم، جفاکار گردم». به راستی وقتی که امام سجاد علیه السلام به نامادری این گونه احترام می نهاد، برای مقام مقدس مادر، چه ارج و سپاسی را شایسته می دانست.

عذاب قاتلان امام حسین علیه السلام

امام سجاد علیه السلام در سخنان خویش، فراوان به آیات قرآن استناد و استشهاد می کردند و در هر فرصت مناسب، آیات قرآن را با وضعیت اسف بار اجتماعی آن زمان، مطابقت می دادند. امام، آن هنگام که درباره وضعیت مردمانی از بنی اسرائیل که به امر خدا مسخ گردیده و به میمون تبدیل شده بودند، سخن می گفت و داستانشان راکه در قرآن آمده، نقل می کرد، وقتی به پایان داستان رسید، فرمود: «خداوند متعال آن مردمان را به دلیل صید ماهی در روز ممنوع مسخ کرد، پس وضع کسانی که فرزندان رسول خدا را کشتند و به خاندان وی بی احترامی کردند، در نزد خداوند چگونه خواهد بود؟ خداوند متعال هرچند آنان را در دنیا مسخ نکرده اما عذابی را که در آخرت برایشان مهیا نموده، چندین برابر عذاب مسخ شدن است».

در زلال سخنان امام سجاد علیه السلام

بر حق پایدار باش هر چند تلخ باشد.
با دروغ گو دوستی مکن؛ چه آن که چونان سرابی است که دور را برای تو نزدیک و نزدیک را از تو دور می سازد.
از دوستی با فاسق بپرهیز؛ چه آن که به یک وعده غذا یا کمتر از آن تو را خواهد فروخت.
با انسان احمق، دوستی مکن؛ چرا که او می خواهد سودی به تو رساند ولی به زیانت تمام می شود.
از همراهی و دوستی با آن که از خویشاوندان خود دوری گزیده، پرهیز کن؛ که من در سه جای قرآن او را لعنت شده یافتم.
محبوب ترین شما نزد خدا نیکوکارترین شماست، مهم ترین عمل شما نزد خدا، کوششی است که برای رفاه زن و فرزندتان می کنید و گرامی ترین شما نزد پروردگار، پارساترین شماست.
کسی که بدان چه خدا نصیب او کرده قناعت کند، از بی نیازترین مردمان است.
از حضرت سجاد علیه السلام پرسیدند: چه کسی بزرگ قدرتر از همه است؟ فرمود: کسی که دنیا را قدری ننهد.
آن حضرت به امام باقر علیه السلام سفارش فرمود:
هر کس از تو چیزی بخواهد، انجام ده. اگر در خور آن بود، بدان چه باید رسیده ای، و اگر در خور نبود، تو شایسته آن بوده ای.
اگر کسی از جانب راست تو، تو را دشنام دهد و سپس از جانب چپ تو، از تو پوزش بخواهد، عذرخواهی او را بپذیر.
با صالحان نشستن، صَلاح آرد، و ادب عالمان را فراگرفتن، خِرد افزاید، و به کار انداختن مال
از مروت بود، و راهنمایی آن که از تو مشورتی خواهد، قضاء نعمت است، و آزار نرساندن، نشانه کمال خرد و مایه آسایش دنیا و آخرت است.
از دست دادن دوستان، غربت است.
امام سجاد علیه السلام به مردی که از کسی بد می گفت، فرمود: از غیبت بپرهیز که آن نانخورش آدمیان سگ صفت است.
راضی بودن به قضای ناپسند، بالاترین درجات یقین است.
از آن کس در شگفتم که از طعام، به دلیل زیان آن می پرهیزد و از گناه به خاطر زشتی آن نمی هراسد.
مبادا به گناهی که می کنی، شادمان شوی که شادمانی به گناه از خود آن گناه بدتر است.
خدایا چنان که بد کردم و نیکی فرمودی، اگر چنان کردم، باز هم چنین کن، و مرا روزی ده تا در گشایشی که نصیبم کرده ای آنان را که برایشان تنگ گرفته ای، شریک خود سازم.
هیچ کس ندانسته، خوبی کسی را نمی گوید، جز آن که ممکن است، ندانسته بدی او را هم بگوید.
امام سجاد علیه السلام فرمودند: سه چیز، مرد با ایمان را نجات می دهد:
۱. باز داشتن زبان از غیبت مردم؛
۲. خود را به چیزی مشغول داشتن که در این دنیا و آن جهان او را سود دهد؛
۳. بسیار گریستن بر گناهان.
از متکبری فخر فروش در شگفتم که دیروز نطفه بود و فردا مردار، و بسیار در تحیرم از کسی که در خدا شک دارد و آفرینش خود را می بیند، و از کسی که آفرینش آخر (قیامت) را نمی پذیرد و آفرینش نخستین را می بیند، و از کسی که برای این جهان کار می کند و کار آن جهان را وامی گذارد.

دفن آفتاب

دژخیمان اموی، که آفتاب حقیقت را برنمی تافت و دل سیاهش را راهی به سرچشمه نور نبود، سرانجام نقشه به قتل امام عارفان وزینت پرستندگان الهی، حضرت علی بن الحسین علیه السلام گرفت. «ولید بن عبدالملک» خلیفه سفّاک اموی، منظور پلیدش را به وسیله حاکم مزدور خود در مدینه، عملی ساخت و امام را با خوراندن زهر، به شهادت رساند. پیکر پاک امام سجاد علیه السلام را در میان اندوه پیروان و عزادارانش، و در کنار قبر عموی بزرگوارش امام مجتبی علیه السلام در قبرستان بقیع به خاک سپردند. امروز، مزار غریب او، فرودگاه فرشتگان الهی و زیارتگاه عاشقان و ارادتمندان اهل بیت و طهارت است. روح و ریحان نثار روان بلندش باد.

نویسنده: اصغر عرفان