روزه در آيينه روايات‏

منابع:

کتاب: عرفان اسلامى جلد ششم   

نویسنده: استاد حسین انصاریان

روايات عالى شيعه مسائل مهمى را در باب روزه مطرح مى‌كنند كه دانستن آن براى پى‌بردن به ارزش اين عمل الهى، براى عباد خدا لازم است.

در روايتى وارد شده كه حضرت رضا عليه السلام در جواب مسائل محمد بن سنان در قسمت روزه نوشتند:

علت روزه درك رنج گرسنگى و تشنگى است، تا عبد از اين طريق در پيشگاه حضرت حق ذلت و مسكنت نشان دهد و از عوارض سيرى و سيرابى كه غفلت و غرق شدن در عيش و نوش است درآيد و از اجر و حساب حق برخوردار گشته، به مقام صبر و استقامت برسد و از اين راه مزه شدائد آخرت را درك كرده و قدرت خطرناك شهواتش را بشكند، روزه واعظ او در دنيا و دليلش به سوى رضاى حق در آخرت باشد و براى اين كه شدت اين مراحل را از اهل فقر و مسكنت در دنيا و آخرت دريابد «1».

هشام بن حكم فلسفه روزه را از حضرت صادق عليه السلام پرسيد، حضرت فرمود:

وجوب روزه براى ايجاد مساوات بين غنى و فقير است، به اين معنا كه غنى تا شدت نبيند، در گذرگاه رحمت نسبت به فقير قرار نمى‌گيرد، اين غنى است كه هر چه بخواهد برايش فراهم است، بايد مزه سختى را بچشد تا به عنايت خدا بين او و فقير فاصله كم شود، رنج گرسنگى و تشنگى را به او مى‌چشاند تا بر ضعيف رقت آرد و بر گرسنه ترحم كند «2».

در روايات مهمى آمده كه:

روزه‌دار در ماه رمضان، بايد تمام حيثيت و وجود و شؤون و اعضا و جوارحش روزه باشد- به اين معنى كه شكمش از آب و غذا و تمام موجوديتش از گناه و معصيت- ورنه روزه‌اش داراى اعتبار و ارزش نخواهد بود.

قالَ أبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: إذا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَبَصَرُكَ وَشَعْرُكَ وَجِلْدُكَ وَعَدَّدَ أشْياءَ غَيْرَ هذا قالَ وَلا يَكُونُ يَوْمُ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِكَ‌ «3».

امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه روزه گرفتى بايد گوش و چشم و مو و پوستت روزه باشد، اعضا و جوارح ديگر را نيز شمرد و فرمود روز روزه داشتنت مانند روز عادى و خوردنت نباشد.

عَنْ أبى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِجابِرِ بْنِ عَبْدِاللّهِ: يا جابِرُ هذا شَهْرُ رَمَضانَ مَنْ صامَ نَهارَهُ وَقامَ وَرْداً مِنْ لَيلِهِ وَعَفَّ بَطْنُهُ وَفَرْجُهُ وَكَفَّ لِسانُهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقالَ جابِرُ يا رَسُولَ اللّهِ ما أحْسَنَ هذا الْحَديثِ فَقالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيهِ وَآلِهِ: يا جابِرُ ما أشَدَّ هذِهِ الشُّرُوطُ.

امام باقر عليه السلام فرمود: پيامبر صلى الله عليه و آله به جابر بن عبداللّه گفتند: اى جابر! اين است ماه رمضان، هر كس روزش را روزه بگيرد و شبش را به عبادت برخيزد و شكم و شهوتش داراى عفت باشد و زبانش را از تمام گناهان زبان حفظ كند، مانند بيرون آمدن از ماه از گناهانش بيرون مى‌رود، جابر عرضه داشت: چه حديث خوبى است، پيامبر فرمود: چه شرايط شديد و سنگينى است‌ «4».

امام صادق عليه السلام فرمود:

روزه فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن تنها نيست، سپس فرمود، مريم گفت:

[إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً] «5».

من براى [خداى‌] رحمان روزه [سكوت‌] نذر كرده‌ام.

زمانى كه روزه گرفتيد زبان را حفظ كنيد و چشم از نامحرمان بپوشيد و از نزاع و حسد نسبت به يكديگر بپرهيزيد.

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله شنيدند زن روزه‌دارى خدمتكار خود را ناسزا گفت. حضرت طعام خواستند و به آن زن فرمودند: بخور، گفت: من روزه‌ام، فرمود: چگونه روزه‌اى در حالى كه به خدمتكارت ناسزا گفتى؟! روزه فقط خوددارى از طعام و آشاميدنى نيست. سپس حضرت صادق عليه السلام فرمود: وقتى روزه گرفتى گوش و چشمت نيز از حرام روزه بگيرد، جدال را رها كن و خادم خود را آزار مده، وقار روزه با تو باشد و سعى كن روزه‌ات مانند ايام غير روزه نباشد «6».

امام صادق عليه السلام فرمود:

روزه، فقط روزه از خوردن و آشاميدن نيست، براى روزه شرط هست كه بايد آن را حفظ كنى تا روزه‌ات روزه تمام و كاملى شود و آن شرط سكوت وجود توست، نشنيدى مريم بنت عمران گفت: نذر كردم روزه باشم و با انسانى امروز سخن نگويم. يعنى در حال سكوتم، پس چون روزه گرفتيد، زبان از دروغ حفظ كنيد و چشم از نامحرمان ببنديد، با هم دعوا نكنيد، به هم حسد نبريد، از هم غيبت نكنيد، با يكديگر دشمنى ننمائيد، به هم دروغ نگوئيد، مباشرت خلاف نداشته باشيد، با هم مخالفت نكنيد، از غضب و ناسزا و شماتت و مسخره كردن و جدال و دشمنى و ظلم و سبك سرى و زجر دادن به يكديگر بپرهيزيد.

از ياد خداو نماز غفلت نكنيد، صمت و سكوت از هر گناه مربوط به زبان را رعايت نماييد، بردبارى و استقامت و صدق را مراعات كنيد و دورى از شر و اجتناب از قول زور و كذب و افترا و خصومت و ظن سوء و غيبت و سخن‌چينى را نصب العين خود قرار دهيد.

خود را مشرف به آخرت ببينيد و منتظر آن ايام باشيد، چشم داشت به وعده خدا داشته و در راه رسيدن به لقاى او قرار گيريد، آرامش و وقار و خشوع و خضوع به خرج دهيد و ذلت عبد خائف از مولا را در خود تحقق دهيد، در مقام خوف و رجا و رغبت و رهبت باشيد، به نحوى كه دل‌هاى خود را از عيوب پاك كرده و درون را از حقه بازى پيراسته و جسم را از آلودگى‌ها شسته باشيد، تا از ما سوى‌ اللّه آزاد شده و با اين روزه كه داراى چنين سكوتى از همه گناهان است به ولايت خدا پيوسته باشيد، گناهانى كه خداوند شما را در ظاهر و باطن از آن نهى كرده است.

حق خشيت او را در نهان و آشكار به جاى آر و در ايام روزه وجودت را به حق ببخش، به نحوى كه قلب را براى او فارغ كنى و دل را براى اجراى امر او منصوب نمايى، چون چنين كردى به حقيقت روزه‌دار شدى و امر مولايت را اطاعت كردى و هر چه از اين برنامه كم بگذارى به مقدار آن از ارزش روزه‌ات كم مى‌شود، تا اين كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: روزه فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست، خداوند روزه را حجاب بين عبد و تمام گناهان فعلى و قولى قرار داد، آن كس كه اين شرايط را عمل كند روزه را افطار كرده كه روزه داران چقدر اندك‌اند و گرسنگان چه زيادند «7».

امام باقر عليه السلام فرمود:

خداوند تعالى را ملائكه‌اى است كه موكل بر روزه‌داران‌اند، از روز اول ماه تا آخر آن براى روزه‌داران طلب مغفرت كنند و هر شب به وقت افطار فرياد مى‌زنند، اى بندگان خدا! شما را بشارت باد كه گرسنگى كمى كشيديد و به دنبال آن سيرى شما زياد است، مبارك شديد و مبارك شد در شما، چون شب آخر شود فرياد كنند، اى عباد خدا! بر شما بشارت باد كه خداوند شما را آمرزيد و توبه شما را قبول كرد، بنگريد كه پس از اين ماه زندگى را چگونه از سر مى‌گيريد «8».

عَنْ يُونُسِ بْنِ حَمْدانِ الرّازى قالَ: سَمِعْتُ أبا عَبْدِاللّه عليه السلام يَقُولُ: مَنْ أفْطَرَ يَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمضانَ خَرَجَ رُوحُ الْإيمانِ مِنْهُ‌ «9».

يونس بن حمدان رازى از حضرت صادق روايت مى‌كند كه: هر كس يك روز ماه رمضان روزه بخورد روح ايمان از وجود او جدا مى‌شود.

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرٌ فَرَضَ اللّهُ عَلَيكُمْ صِيامَهُ فَمَنْ صامَهُ ايماناً وَاحْتِساباً خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَومٍ وَلَدَتْهُ امُّهُ‌ «10».

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: اين است ماه رمضان، ماهى كه روزه آن بر شما واجب است، هر كس از روى ايمان و حساب روزه بگيرد، همانند روز ولادت از مادر از گناهان خارج مى‌گردد.

و نيز آن حضرت فرمود:

ماه رمضان آمد، ماه مبارك، ماهى كه روزه آن بر شما واجب است، درهاى بهشت به روى شما باز است و شيطان‌ها در اين ماه در زنجيرند، شبى كه از هزار ماه بهتر است در اين ماه است، هر كس به اين ماه ارج بگذارد به ارج گذاشته مى‌شود «11».

قالَ أميرُالمؤمِنينَ عليه السلام: عَلَيكُمْ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِكَثْرَةِ الْإسْتِغْفارِ وَالدُّعاءِ فَأمَّا الدُّعاءُ فَيَدْفَعُ الْبَلاءَ عَنْكُمْ وَأمَّا الْإسْتِغْفارُ فَتُحْمى‌ بِهِ ذُنُوبُكُمْ‌ «12».

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعاى زياد، اما دعاى شما دافع بلا از شماست، اما استغفار شما از بين برنده گناهان است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- من لا يحضره الفقيه: 2/ 73، باب علة فرض الصيام، حديث 1767؛ وسائل الشيعة: 10/ 8، باب 1، حديث 12699.

(2)- من لا يحضره الفقيه: 2/ 73، باب علة فرض الصيام، حديث 1766؛ وسائل الشيعة: 10/ 7، باب 1، حديث 12697.

(3)- الكافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حديث 1.

(4)- الكافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حديث 2؛ وسائل الشيعة: 10/ 162، باب 11، حديث 13121.

(5)- مريم (19): 26.

(6)- الكافى: 4/ 87، باب أدب الصائم، حديث 3؛ وسائل الشيعة: 10/ 162، باب 11، حديث 13122.

(7)- وسائل الشيعة: 10/ 166، باب 11، حديث 13132؛ بحار الأنوار: 93/ 292، باب 36، حديث 16.

(8)- المحاسن: 33.

(9)- ثواب الأعمال: 236؛ وسائل الشيعة: 10/ 245، باب 1، حديث 13325.

(10)- التهذيب: 4/ 152، باب فرض الصيام، حديث 4؛ وسائل الشيعة: 10/ 246، باب 1، حديث 13327.

(11)- التهذيب: 4/ 152، باب فرض الصيام، حديث 5؛ وسائل الشيعة: 10/ 246، باب 1، حديث 13328.

(12)- وسائل الشيعة: 10/ 304، باب 18، حديث 13478.