فوايد روزه

بيان همه‏ى فوايد روزه كه ناشى از تواضع انسان نسبت به حضرت حق است كتابى مستقل مى‏طلبد، به ناچار در اين نوشتار مختصر به پاره‏اى از فوايد آن اشاره مى‏شود:

سلامت بدن‏

پرخورى، از جمله عللى است كه سلامت خون و سلامت قلب و سلامت معده و نهايتاً سلامت همه‏ى بدن را به خطر مى‏اندازد. به همين خاطر در فرمان‏هاى دينى و در دانش پزشكى به شدت از آن نهى شده است.

پرخورى، مى‏تواند عامل بيمارى قند، چاقى، كلسترول، ترى گليسريد، و ضعف مزاج و... شود.

پرخورى، باعث مى‏شود كه به دستگاه گوارش فشار مضاعف وارد گردد و در نتيجه از عمر مفيد كار آن بكاهد.

پرخورى، رسوبات بسيارى را در معده و روده و بويژه در رگ‏ها به جاى مى‏گذارد كه آن رسوبات زمينه‏ساز بسيارى از امراض و بيمارى‏هاست.

كم‏خورى، عمر را افزايش مى‏دهد و سلامت بدن را تأمين مى‏نمايد و نشاط اعضا و جوارح را حفظ مى‏نمايد.

كم‏خورى، كارى حكيمانه، و عملى بسيار مفيد و عامل سلامت معده و روده و قلب و مغز است.

پرخورى در روايات‏

در رابطه با پرخورى و كم‏خورى روايات بسيار مهمى از اهل بيت عليهم السلام در كتاب‏هاى حديث ثبت شده كه به برخى از آنها اشاره مى‏شود:

رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

ايَّاكُم وَالبِطْنَةَ؛ فَإنَّهَا مَفْسَدَةٌ لِلبَدَنِ، وَمَوْرثَةٌ لِلسَّقَمِ، وَمَكسَلَةٌ عَنِ العِبَادَةِ «1»

. از پرخورى و شكم خوارگى بپرهيزيد؛ زيرا پرخورى فاسد كننده‏ى بدن، و عامل بيمارى، و كسل كننده از عبادت است.

و نيز آن حضرت فرمود:

لَيْسَ شَىْ‏ءٌ أَبْغَضَ إلَى اللَّهِ مِن بَطْنٍ مَلَآنٌ‏ «2»

. چيزى نزد خدا از شكم پر و انباشته مبغوض‏تر نيست.

و نيز فرمود:

ايَّاكُم وَفُضُولَ المَطْعَمِ؛ فَانَّهُ يَسُمُّ القَلْبَ بِالفَضْلَةِ، وَيُبطِى الجوارِحَ عَن الطَّاعَةِ، وَيصُمّ الهِمَمَ عَن سَماعِ المَوعِظَةِ «3»

. از زيادى طعام بپرهيزيد؛ زيرا قلب با زيادى طعام مسموم مى‏شود، و طعام اضافه جوارح را از طاعت كند مى‏كند، و انديشه‏ها را از شنيدن موعظه كر مى‏نمايد.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

كَثْرَةُ الْاكْلِ وَالنَّوْمِ يُفْسِدَانِ النَّفْسَ وَيَجْلِبانِ المَضَرَّةَ «4»

. پرخورى و پرخوابى وجود آدمى را فاسد و عامل جلب آسيب و خسارت است.

كم خورى در روايات‏

از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام روايت شده است كه:

مَن قَلَّ طَعامُهُ قَلَّت آلَامُهُ‏ «5»

. كسى كه غذايش اندك است، بيمارى‏هايش كم است.

مَن كَثُرَ تَسبِيحُهُ وَتَمجِيدُهُ وَقَلَّ طَعامُهُ وَشَرابُهُ وَمَنامُهُ، اشْتَاقَتْهُ المَلَائِكةُ «6»

. كسى كه تسبيح و تمجيدش به حق زياد است و خوراكى و آشاميدنى و خوابش كم است، فرشتگان مشتاق اويند.

اذَا ارادَ اللَّهُ سُبحانَهُ صَلاحَ عَبدِهِ، ألهَمَه قِلَّةَ الكَلامِ وَقِلَّةَ الطَّعامِ وَقِلَّةَ المَنامِ‏ «7»

. هرگاه خداى سبحان صلاح و مصلحت بنده‏اش را بخواهد، كم‏گويى و كم‏خورى و كم‏خوابى را به او الهام مى‏كند.

حضرت موسى بن جعفر عليه السلام فرمود:

لَوْ أنَّ النَّاسَ قَصَدُوا فِى الطُّعْمِ، لَاعْتَدَلَتْ ابدانُهُم‏ «8»

. اگر مردم در خوردن ميانه‏روى كنند، بدن‏هايشان به اعتدال مى‏گرايد.

انسان اگر روزه‏ى ماه رمضان را با رعايت شرايطش انجام دهد، اگر پرخور باشد پس از يك ماه از پرخورى باز مى‏ماند و به كم‏خورى عادت مى‏كند و همان يك ماه باعث مى‏شود كه وضع خون اگر نامناسب باشد به تناسب آيد و قند خون به ميزان بهترى تنظيم گردد و چربى خون از ميان برود و رسوبات ميان رگ‏ها و معده تا اندازه‏اى كاهش يابد و در نتيجه سلامت لازم به بدن باز گردد و صحت و امنيت جسم تأمين شود، به اين خاطر پيامبر اسلام در روايت بسيار مهمى فرمود:

صوُمُوا تَصِحُّوا «9»

. روزه بگيريد تا سلامت و صحت خود را باز يابيد.

امروزه بسيارى از طبيبان براى علاج بيماران خود فرمان امساك از پرخورى و پيشه كردن كم‏خورى و پرهيز از غذاهاى چرب و متنوع و امتناع از خوردن چند نوع غذا را در يك وعده مى‏دهند.

روزه‏ تن و روح‏

از آنجا كه قرآن مجيد نتيجه و محصول روزه را تقوا، يعنى: مصونيت سازى براى سلامت عمل از محرمات، و سلامت اخلاق از رذايل مى‏داند و در آيه‏ى حكم روزه مى‏فرمايد:

«كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» «10».

روزه بر شما واجب شد چنان كه بر گذشتگان از شما واجب شده بود تا به تقوا آراسته شويد.

بايد اين روزه فقط امساك از خوردن و آشاميدن و سر به زير آب فرو بردن و باقى بر جنابت ماندن و سفر كردن نباشد، بلكه چنان كه در معارف الهيه آمده است عبادتى است همراه با شرايط ديگر، كه آن شرايط، شرايطى معنوى و سازنده و تربيت كننده‏ى انسان است.

پيامبر اسلام درباره‏ى روزه‏ى عادى و غير سازنده و روزه‏اى كه قدرت تربيت انسان را ندارد مى‏فرمايد:

رُبَّ صَائمٍ حَظُّهُ مِن صِيامِهِ الجُوعُ وَالعَطَشُ، وَرُبَّ قائمٍ حَظُّهُ مِن قِيامِهِ السَّهَرُ «11»

. چه بسا روزه‏دارى كه بهره‏اش از روزه فقط گرسنگى و تشنگى است، و چه بسا قيام كننده براى عبادت شبانه كه بهره‏اش از آن فقط بيدارى است!!

ولى درباره‏ى روزه‏ى حقيقى و روزه‏ى سازنده و تربيت كننده از اهل بيت عليهم السلام روايت شده كه پيامبر به جابر بن عبداللَّه فرمود:

اى جابر! اين ماه رمضان است، كسى كه روزش را روزه بدارد و بخشى از شبش را به عبادت برخيزد و شكم و شهوت و زبانش را از حرام حفظ كند، از گناهانش مانند بيرون رفتن از ماه رمضان بيرون مى‏رود. جابر گفت: اى پيامبر خدا! چه نيكوست آنچه گفتى. فرمود: اى جابر! چه سخت است اين‏ شرايط؟! «12» از حضرت صديقه‏ى كبرى فاطمه‏ى زهرا عليها السلام روايت شده است:

مَا يَصنَعُ الصائمُ بِصِيامِهِ إذَا لَم يَصُنْ لِسانُهُ وَسَمْعُهُ وَبَصَرَهُ وَجَوَارِحَهُ؟ «13»

روزه‏دار با روزه‏اش هنگامى كه زبان و گوش و چشم و اعضاى ديگرش را از گناه حفظ ننموده چه مى‏كند؟

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم از حضرت حق روايت كرده است كه خدا مى‏فرمايد:

مَن لَم تَصُمْ جَوارِحُهُ عَنْ مَحَارِمِى فَلَا حَاجَةَ لِى فِى أن يَدَعَ طَعامَهُ وَشَرابَهُ مِن أجلِى‏ «14»

. كسى كه اعضا و جوارحش از محرماتِ من روزه نيست، مرا چه نيازى است كه خوردن و آشاميدن را براى خاطر من ترك كند؟

حضرت على عليه السلام در رواياتى مى‏فرمايد:

صِيامُ القَلبِ عَنِ الفِكرِ فِى الآثامِ، أفضلُ مِن صِيامِ البَطنِ عَن الطَّعامِ‏ «15»

. روزه‏ى دل از انديشه در گناهان، برتر از روزه‏ى شكم از خوراكى‏هاست.

صَوْمُ النَّفْسِ عَن لَذَّاتِ الدّنيَا أَنْفَعُ الصِّيامِ‏ «16»

. روزه‏ى نفس از لذت‏هاى دنيا، سودمندترين روزه است.

صَومُ الجَسَدِ، الإمساكُ عَنِ الأغذِيَةِ بِإرادَةٍ وَاختيارٍ خَوفاً مِن العِقابِ وَرَغْبَةً فِى الثَّوابِ وَالأجرِ.

روزه‏ى بدن خوددارى از غذاها به اراده و اختيار است، براى ترس از عذاب و ميل به پاداش.

صَومُ النَّفسِ، إمساكُ الحَواسِّ الخَمسِ عَن سَائِرِ المَآثِمِ وَخُلُوُّ القَلْبِ عَن جَميعِ اسبابِ الشَّرّ «17»

. روزه‏ى نفس خوددارى حواس پنج گانه از ديگر گناهان و خالى بودن دل از همه‏ى سبب‏هاى شرور است.

روزه سپر آتش‏

در حديث معراج است كه:

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم از حضرت حق پرسيد: ميراث روزه چيست؟ فرمود:

ميراث روزه حكمت و ميراث حكمت معرفت، و ميراث معرفت يقين است. زمانى كه عبد يقين كند باكى ندارد كه چگونه صبح كند، به سختى و مشقت يا به آسانى و راحت؟ «18» چنين روزه‏اى به گفته‏ى پيامبر و اهل بيت عليهم السلام سپرى در برابر آتش دوزخ است:

الصوم جنّة من النار .

. روزه سپر آتش جهنم است.

چنين روزه‏دارى بويژه هنگام افطار دعايش به پيشگاه حق مورد پذيرش و قابل اجابت است.

----------------------------------------------------------

(1)- الدعوات: 74، حديث 172؛ مستدرك الوسائل: 16/ 210، باب 1، حديث 19621.

(2)- عيون اخبار الرضا: 2/ 36، باب 31، حديث 89؛ ميزان الحكمه: 1/ 158، الأكل، حديث 598.

(3)- بحار الانوار: 69/ 199، باب 105، حديث 29.

(4)- غرر الحكم: 360، الفصل الرابع، حديث 8164؛ مستدرك الوسائل: 5/ 119، باب 34، حديث 5478؛ ميزان الحكمه: 1/ 156، الأكل، حديث 584.

(5)- غرر الحكم: 320، الفصل السابع فى الجوع، حديث 7401؛ ميزان الحكمه: 1/ 156، الأكل، حديث 576.

(6)- مجموعه‏ى ورّام: 2/ 115، الجزء الثانى؛ ميزان الحكمه: 1/ 156، الأكل، حديث 581.

(7)- غرر الحكم: 211، قلة الكلام وآثارها، حديث 4084؛ مستدرك الوسائل: 16/ 213، باب 1، حديث 19634؛ ميزان الحكمه: 1/ 156، الأكل، حديث 582.

(8)- وسائل الشيعه: 24/ 241، باب 1، حديث 30437؛ ميزان الحكمه: 1/ 158، الأكل، حديث 602.

(9)- دعوات راوندى: 76، حديث 179؛ بحار الانوار: 93/ 255، باب 30، حديث 33.

(10)- بقره (2): 183.

(11)- امالى طوسى: 166، المجلس السادس، حديث 277؛ وسائل الشيعه: 1/ 72، باب 12، حديث 162.

(12)- عن جابر، عن أبى‏جعفر عليه السلام قال: قال رسول اللَّه صلى الله عليه و آله و سلم لجابر بن عبد اللَّه: يا جابر! هذا شهر رمضان من صام نهاره وقام وردا من ليله وعف بطنه وفرجه وكف لسانه خرج من ذنوبه كخروجه من الشهر، فقال جابر: يا رسول اللَّه! ما أحسن هذا الحديث، فقال رسول اللَّه صلى الله عليه و آله و سلم يا جابر وما أشد هذه الشروط.

كافى: 4/ 87، باب ادب الصائم، حديث 2؛ مصباح المتهجد: 627.

(13)- دعائم الاسلام: 1/ 268، ذكر وجوب صوم شهر رمضان؛ بحار الانوار: 93/ 295، باب 36، حديث 25؛ ميزان الحكمه: 7/ 3214، الصوم، حديث 10953.

(14)- ميزان الحكمه: 7/ 3214، الصوم، حديث 10957.

(15)- غرر الحكم: 176، الفصل الثانى فى الصوم، حديث 3365؛ ميزان الحكمه: 7/ 3212، الصوم، حديث 10948.

(16)- غرر الحكم: 176، الفصل الثانى فى الصوم، حديث 3364؛ ميزان الحكمه: 7/ 3212، الصوم، حديث 10950.

(17)- غرر الحكم: 176، الفصل الثانى فى الصوم، حديث 3359 و 3362؛ ميزان الحكمه: 7/ 3212، الصوم، حديث 10951.

(18)- قال: يا رب! وما ميراث الصوم؟ قال الصوم يورث الحكمة، والحكمة تورث المعرفة، والمعرفة تورث اليقين، فإذا استيقن العبد لا يبالي كيف أصبح بعسر أم بيسر.

ارشاد القلوب: 1/ 203، الباب الرابع و الخمسون؛ بحار الانوار: 74/ 27، باب 2، حديث 6.

برگرفته از کتاب زيبائى هاى اخلاق، استاد حسین انصاریان