عيد فطر
بدان كه نام هاى عيد چهار چيز است:
در فارسى به روز عيد، جشن مى گويند.
گفته اند: عيد روزى است كه در آن اجتماع باشد و برگرفته از عود به معنى بازگشتن است. از آن جهت عيد ناميده شده است كه در آن از اندوه به شادى باز مى گردند و آن روز براى همه مردم روز شادى است، مگر نمى بينيد كه در روز عيد زندانيان را كيفر و مؤاخذه نمى كنند و پرندگان را شكار نمى كنند و جانوران وحشى را نمى گيرد و كودكان را به مدرسه نمى فرستند.
و هم گفته اند: از اين جهت به آن نام عيد داده اند كه هر انسانى به آنچه كه خداوند به او وعده داده است، در اين روز مى رسد.
و نيز گفته اند: از اين جهت عيد مى گويند كه انسان ها در آن روز به توبه و دعا به پيشگاه خداوند برمى گردند و خداوند هم به عطا و بخشش به ايشان برمى گردد.
و هم گفته اند: از اين سبب به آن عيد مى گويند كه خداوند به بندگان مؤمن خود فايده هاى نيكو و منفعت هاى بزرگ و عطيّه و بخشش هاى فراوان ارزانى مى دارد.
يوم الزّينة (روز جشن) كه خداوند در سوره طه در حكايت موسى عليه السلام فرمود:
قَالَ مَوْعِدُكُمْ يَوْمُ الزّينَةِ وَ أَن يُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى» «1»
موسى گفت: وعده گاه شما روز جشن است [روزى كه ] همه مردم را پيش از ظهر گرد هم مى آورند.
يعنى روز عيد آنان كه در آن روز از همه جا آمده و در آنجا جمع مى شدند، همان طور كه يوم الدّين به معناى روز جزاست.
عيد فطر زمان روزه گشايى، از اعياد بزرگ اسلامى است كه در آن روز درهاى رحمت و بركت و پاداش و عيدى به سوى مسلمانان گشوده مى شود و عبادت و تلاش روزه دار مورد سپاس پروردگار قرار مى گيرد.
در آن روز خجسته شور و حالى برپا مى گردد؛ فرشتگان فوج فوج به سوى زمين براى تبرّك و شاد باش پراكنده مى شوند و بوى عطر خوشى از الطاف الهى در سراسر زمين گسترده مى شود؛ زيرا اين روز، عيد فطر است و انسان ها به پاس يك ماه بندگى و صبر، آمرزش خداوند را هديه مى گيرند.
امام باقر عليه السلام از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در توصيف ماه شوّال نقل مى فرمايد:
هر گاه هلال ماه شوّال طلوع كند به مؤمنان ندا مى رسد، بشتابيد براى دريافت جايزه هاى خود كه اين روز، روزه جايزه است.
سپس حضرت فرمود: سوگند به آن كسى كه جانم در دست اوست كه اين جايزه ها درهم و دينار نيست. «2» امام على عليه السلام فرمود: رسول اللّه صلى الله عليه و آله در خطبه شعبانيه معروف؛ اوضاع روز عيد فطر را چنين شرح فرمود:
بامداد عيد فطر، خداوند فرشتگان را به همه سرزمين ها مى فرستد. آنان به زمين فرود مى آيند و بر دهانه كوچه ها و راه ها مى ايستند و با صدايى كه آن را همه آفريده هاى خدا جز جنّ و آدميان مى شنوند، مى گويند: اى امّت محمد! براى نمازگزاردن، به پيشگاه خداوند كريم برويد كه از گناهان بزرگ عفو مى كند و پاداش هاى گران عنايت مى كند.
و چون در محل نماز عيد حاضر مى شوند، خداوند متعال به فرشتگان مى فرمايد:
اى فرشتگان من! مزد كارگر چون كار خود را انجام مى دهد چگونه است؟
آنان عرضه مى دارند: پروردگارا! بايد مزدش كامل پرداخت شود.
خداوند مى فرمايد: شما را گواه مى گيرم كه من پاداش روزه رمضان و نمازشان را، خشنودى و آمرزش خود از ايشان قرار دادم و خداوند خطاب به بندگان خويش مى فرمايد:
اى بندگان من! هر چه مى خواهيد از من بخواهيد كه سوگند به عزّت و جلال خودم كه امروز در اين اجتماع خويش، هر چه براى دنيا و آخرت خود بخواهيد عطا مى كنم؛ و سوگند به عزّت خودم تا آنگاه كه مراقب باشيد، اسرار شما را پوشيده مى دارم و شما را در پناه مى گيرم و رسوا نمى كنم. باز گرديد كه آمرزيده شديد. همانا مرا خشنود كرديد و من از شما خشنود شدم؛ پس فرشتگان شاد مى شوند و از اينكه خداوند در روز عيد فطر، چنين نعمت هايى به بندگان خود در اين امّت ارزانى فرموده است: بشارت و تبريك مى دهند. «3» حضرت على عليه السلام در بعضى از اعياد فطر، فرمود:
انَّما هُوَ عِيدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِيامَهُ وَ شَكَرَ قِيامَهُ وَ كُلُّ يَوْمٍ لايُعْصَى اللَّهُ فِيهِ فَهُوَ يَوْمُ عِيدٍ. «4»
اين عيد است براى كسى كه خداوند روزه اش را قبول و نمازش را سپاس نهاده، و هر روزى كه خداوند در آن نافرمانى نشود، روز عيد است.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: اميرمؤمنان على عليه السلام در روز عيد فطر خطبه اى ايراد فرمود كه در فرازى از آن آمده است:
اى مردم! همانا اين روز شما؛ روزى است كه در آن نيكوكاران پاداش دريافت مى كنند و هرزه كاران زيان مى بينند و شباهت بسيارى به روز قيامت دارد. پس با بيرون آمدن از خانه هاى خود به سوى عبادتگاه هايتان، به ياد آن روزى افتيد كه از گورهايتان به سوى پروردگار بيرون مى آييد و از ايستادن در جايگاه نماز به ياد آن روزى باشيد كه در پيشگاه پروردگارتان مى ايستيد و از بازگشتن به سوى خانه هايتان آن روزى را ياد آوريد كه به خانه هاى خود در بهشت و جهنّم باز مى گرديد. اى بندگان خدا! كمترين چيزى كه براى مردان و زنان روزه گير مى باشد اين است كه: فرشته اى در آخرين روز ماه رمضان ندا مى دهد كه اى بندگان خدا! بر شما مژده باد كه گناهان گذشته شما آمرزيده شد؛ بنگريد در آينده چگونه خواهيد بود. «5» عيد فطر از خواسته هاى بارز پروردگار است كه گرد آمدن مردم را براى حمد و ستايش خود، دوست مى دارد.
فضل بن شاذان مى گويد: شنيدم كه امام رضا عليه السلام مى فرمود:
روز فطر، عيد قرار داده شد تا براى مسلمانان محلّ گردهمايى باشد كه در آن گردهم مى آيند و به خاطر خداى عز و جل به صحنه آيند و خدا را در برابر نعمت هايش به شكوه و بزرگى ياد كنند، تا هم روز عيد و اجتماع و هم روز بالندگى و روز زكات دادن و روز اشتياق و روز فروتنى باشد. چون روز عيد فطر، روز اول سال است كه خوردن و نوشيدن در آن حلال مى شود. از اين روز خداوند دوست دارد، اجتماعى در اين روز براى مسلمانان باشد كه خداوند را در آن ستايش و نيايشِ با شكوهى به جاى آورند. «6»
آداب عيد فطر
شيوه هاى بروز شادى در روز عيد فطر برگرفته از فلسفه و حكمتِ عيد قرار دادن اين روز است. اگر شادى براى انجام تكليف است، بايد شيوه هاى شادى نيز همسو با اداى تكليف باشد. به چند نمونه از آداب شادى در فرهنگ معصومان عليهم السلام اشاره مى كنيم:
1- شاد كردن ديگران:
ائمه اطهار عليهم السلام جشن و شادى اين روز را به شكل هاى گوناگونى به ديگران منتقل مى كردند. از جمله روايات معتبرى از سيره امام سجّاد عليه السلام درباره آزادى برده ها آمده است كه حضرت در شب عيد از بردگان، طلب عفو و گذشت مى فرمود و برده ها را در روز عيد آزاد مى كردند و برده هاى ديگر را جايگزين آنان مى نمودند. «7»
2- تكبير و تهليل
از جلوه هاى سرور در اين روز و شب قبل از آن، سر دادن شعار توحيدى است.
پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در روز عيد فطر و قربان در حالى كه صدايش را به تكبير بلند مى كرد، بيرون مى رفت و مى فرمود: دو عيد فطر و قربان را با تهليل (لا اله الا اللّه) و تكبير (اللّه اكبر) و تحميد (الحمداللّه) و تقديس (سبحان اللّه) زينت دهيد. «8»
3- طهارت و پاكيزگى
غسل كردن و عطر زدن و لباس تميز پوشيدن و تبريك گفتن از سنّت هاى شادى آفرين روز عيد است.
امام صادق عليه السلام مى فرمود:
كسى كه روز عيد نمى تواند در جماعت مردم شركت كند، پس غسل كند و خود را به آنچه يافت خوش بو كند و تنهايى نماز بخواند همانگونه كه به جماعت مى خواند.
پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله هم وقتى عطر و گلى در روز عيد فطر به دستش مى رسيد از همسرانش شروع مى كرد. «9»
4- كمك به مستمندان
كمك به فقيران در اين روز بزرگ اختصاص به فطريه و كفّارات و صدقات ندارد، سيره عملى پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله و اولياى الهى چنين نشان مى دهد، روز عيد نسبت به نيازمندان ايثار و گذشت فراوانى داشته اند. صدقات مردم را جمع نموده و به فقيران و سالمندان اطعام و وليمه مى دادند. «10»
5- زيارت
ديد و بازديد از اقوام و آشنايان و بزرگان دينى از سيره رفتار نيك اعياد است، به ويژه در روز عيد فطر كه براى تبريك و تهنيت و امداد به يكديگر؛ ملاقات و صله رحم به جاى آورده مى شود.
يكى از آدابى كه در روز عيد فطر به آن سفارش شده، خواندن دعاى ندبه و زيارت امام حسين عليه السلام است. كسانى كه امكان رفتن به زيارتگاه آن حضرت را ندارند، مناسب است از راه دور زيارت كنند و زيارت هايى ديگر براى آن حضرت به مناسبت هاى مهم در كتب ادعيه آمده است. «11» به طور كلى آثار رحمت و بركات عيد سعيد فطر بسيار است، حتّى به يوم الرّحمة (روز رحمت) شناخت شده است؛ زيرا در آن روز بندگان خدا مورد لطف و رحمت پروردگار قرار مى گيرند و نيز خداوند در آن روز مبارك، دستور ساختن عسل را به زنبور عسل الهام فرموده و بيان كرده كه در زنبور عسل عبرت بزرگى است و هنرمندى و شگفتى آفرينش در زنبور آشكار مى باشد. «12»
-----------------------------------------------------------------
(1)- طه (20): 59.
(2)- روضة الواعظين: 2/ 339.
(3)- روضة الواعظين: 2/ 347؛ فضائل الأشهر الثلاثة: 127- 128.
(4)- نهج البلاغه: حكمت 428.
(5)- بحار الأنوار: 87/ 362، باب 1، حديث 13؛ الأمالى، شيخ صدوق: 101، حديث 10.
(6)- من لايحضره الفقيه: 1/ 522، حديث 1485؛ وسائل الشيعه: 7/ 481، باب 37، حديث 9911.
(7)- بحار الأنوار: 46/ 103، باب 5، حديث 93؛ إقبال الأعمال: 260.
(8)- كنز العمال: 8/ 546، حديث 24095؛ الجامع الصغير: 2/ 32، حديث 4579.
(9)- بحار الأنوار: 87/ 372، باب 1، ذيل حديث 24؛ الكافى: 4/ 170، باب نوادر، حديث 5.
(10)- جامع الأصول، ابن اثير: 7/ 89.
(11)- بحار الأنوار: 98/ 100، باب 13، حديث 34.
(12)- بحار الأنوار: 61/ 234، باب 10؛ المصباح، كفعمى: 514، فصل 42.
برگرفته از کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه نوشتہ استاد حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان
