عید فطر، روز جایزه‌ها

 عيد فطر

بدان كه نام‏هاى عيد چهار چيز است:

در فارسى به روز عيد، جشن مى‏گويند.

گفته‏اند: عيد روزى است كه در آن اجتماع باشد و برگرفته از عود به معنى بازگشتن است. از آن جهت عيد ناميده شده است كه در آن از اندوه به شادى باز مى‏گردند و آن روز براى همه مردم روز شادى است، مگر نمى‏بينيد كه در روز عيد زندانيان را كيفر و مؤاخذه نمى‏كنند و پرندگان را شكار نمى‏كنند و جانوران وحشى را نمى‏گيرد و كودكان را به مدرسه نمى‏فرستند.

و هم گفته‏اند: از اين جهت به آن نام عيد داده‏اند كه هر انسانى به آنچه كه خداوند به او وعده داده است، در اين روز مى‏رسد.

و نيز گفته‏اند: از اين جهت عيد مى‏گويند كه انسان‏ها در آن روز به توبه و دعا به پيشگاه خداوند برمى‏گردند و خداوند هم به عطا و بخشش به ايشان برمى‏گردد.

و هم گفته‏اند: از اين سبب به آن عيد مى‏گويند كه خداوند به بندگان مؤمن خود فايده‏هاى نيكو و منفعت‏هاى بزرگ و عطيّه و بخشش‏هاى فراوان ارزانى مى‏دارد.

يوم الزّينة (روز جشن) كه خداوند در سوره طه در حكايت موسى عليه السلام فرمود:

قَالَ مَوْعِدُكُمْ يَوْمُ الزّينَةِ وَ أَن يُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى» «1»

موسى گفت: وعده‏گاه شما روز جشن است [روزى كه‏] همه مردم را پيش از ظهر گرد هم مى‏آورند.

يعنى روز عيد آنان كه در آن روز از همه جا آمده و در آنجا جمع مى‏شدند، همان طور كه يوم الدّين به معناى روز جزاست.

عيد فطر زمان روزه گشايى، از اعياد بزرگ اسلامى است كه در آن روز درهاى رحمت و بركت و پاداش و عيدى به سوى مسلمانان گشوده مى‏شود و عبادت و تلاش روزه‏دار مورد سپاس پروردگار قرار مى‏گيرد.

در آن روز خجسته شور و حالى برپا مى‏گردد؛ فرشتگان فوج فوج به سوى زمين براى تبرّك و شاد باش پراكنده مى‏شوند و بوى عطر خوشى از الطاف الهى در سراسر زمين گسترده مى‏شود؛ زيرا اين روز، عيد فطر است و انسان‏ها به پاس يك‏ ماه بندگى و صبر، آمرزش خداوند را هديه مى‏گيرند.

امام باقر عليه السلام از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در توصيف ماه شوّال نقل مى‏فرمايد:

هر گاه هلال ماه شوّال طلوع كند به مؤمنان ندا مى‏رسد، بشتابيد براى دريافت جايزه‏هاى خود كه اين روز، روزه جايزه است.

سپس حضرت فرمود: سوگند به آن كسى كه جانم در دست اوست كه اين جايزه‏ها درهم و دينار نيست. «2» امام على عليه السلام فرمود: رسول اللّه صلى الله عليه و آله در خطبه شعبانيه معروف؛ اوضاع روز عيد فطر را چنين شرح فرمود:

بامداد عيد فطر، خداوند فرشتگان را به همه سرزمين‏ها مى‏فرستد. آنان به زمين فرود مى‏آيند و بر دهانه كوچه‏ها و راه‏ها مى‏ايستند و با صدايى كه آن را همه آفريده‏هاى خدا جز جنّ و آدميان مى‏شنوند، مى‏گويند: اى امّت محمد! براى نمازگزاردن، به پيشگاه خداوند كريم برويد كه از گناهان بزرگ عفو مى‏كند و پاداش‏هاى گران عنايت مى‏كند.

و چون در محل نماز عيد حاضر مى‏شوند، خداوند متعال به فرشتگان مى‏فرمايد:

اى فرشتگان من! مزد كارگر چون كار خود را انجام مى‏دهد چگونه است؟

آنان عرضه مى‏دارند: پروردگارا! بايد مزدش كامل پرداخت شود.

خداوند مى‏فرمايد: شما را گواه مى‏گيرم كه من پاداش روزه رمضان و نمازشان را، خشنودى و آمرزش خود از ايشان قرار دادم و خداوند خطاب به بندگان خويش مى‏فرمايد:

اى بندگان من! هر چه مى‏خواهيد از من بخواهيد كه سوگند به عزّت و جلال‏ خودم كه امروز در اين اجتماع خويش، هر چه براى دنيا و آخرت خود بخواهيد عطا مى‏كنم؛ و سوگند به عزّت خودم تا آنگاه كه مراقب باشيد، اسرار شما را پوشيده مى‏دارم و شما را در پناه مى‏گيرم و رسوا نمى‏كنم. باز گرديد كه آمرزيده شديد. همانا مرا خشنود كرديد و من از شما خشنود شدم؛ پس فرشتگان شاد مى‏شوند و از اينكه خداوند در روز عيد فطر، چنين نعمت‏هايى به بندگان خود در اين امّت ارزانى فرموده است: بشارت و تبريك مى‏دهند. «3» حضرت على عليه السلام در بعضى از اعياد فطر، فرمود:

انَّما هُوَ عِيدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِيامَهُ وَ شَكَرَ قِيامَهُ وَ كُلُّ يَوْمٍ لايُعْصَى اللَّهُ فِيهِ فَهُوَ يَوْمُ عِيدٍ. «4»

اين عيد است براى كسى كه خداوند روزه‏اش را قبول و نمازش را سپاس نهاده، و هر روزى كه خداوند در آن نافرمانى نشود، روز عيد است.

امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد: اميرمؤمنان على عليه السلام در روز عيد فطر خطبه‏اى ايراد فرمود كه در فرازى از آن آمده است:

اى مردم! همانا اين روز شما؛ روزى است كه در آن نيكوكاران پاداش دريافت مى‏كنند و هرزه كاران زيان مى‏بينند و شباهت بسيارى به روز قيامت دارد. پس با بيرون آمدن از خانه‏هاى خود به سوى عبادتگاه‏هايتان، به ياد آن روزى افتيد كه از گورهايتان به سوى پروردگار بيرون مى‏آييد و از ايستادن در جايگاه نماز به ياد آن روزى باشيد كه در پيشگاه پروردگارتان مى‏ايستيد و از بازگشتن به سوى خانه‏هايتان آن روزى را ياد آوريد كه به خانه‏هاى خود در بهشت و جهنّم باز مى‏گرديد. اى بندگان خدا! كمترين چيزى‏ كه براى مردان و زنان روزه‏گير مى‏باشد اين است كه: فرشته‏اى در آخرين روز ماه رمضان ندا مى‏دهد كه اى بندگان خدا! بر شما مژده باد كه گناهان گذشته شما آمرزيده شد؛ بنگريد در آينده چگونه خواهيد بود. «5» عيد فطر از خواسته‏هاى بارز پروردگار است كه گرد آمدن مردم را براى حمد و ستايش خود، دوست مى‏دارد.

فضل بن شاذان مى‏گويد: شنيدم كه امام رضا عليه السلام مى‏فرمود:

روز فطر، عيد قرار داده شد تا براى مسلمانان محلّ گردهمايى باشد كه در آن گردهم مى‏آيند و به خاطر خداى عز و جل به صحنه آيند و خدا را در برابر نعمت‏هايش به شكوه و بزرگى ياد كنند، تا هم روز عيد و اجتماع و هم روز بالندگى و روز زكات دادن و روز اشتياق و روز فروتنى باشد. چون روز عيد فطر، روز اول سال است كه خوردن و نوشيدن در آن حلال مى‏شود. از اين روز خداوند دوست دارد، اجتماعى در اين روز براى مسلمانان باشد كه خداوند را در آن ستايش و نيايشِ با شكوهى به جاى آورند. «6»

آداب عيد فطر

شيوه‏هاى بروز شادى در روز عيد فطر برگرفته از فلسفه و حكمتِ عيد قرار دادن اين روز است. اگر شادى براى انجام تكليف است، بايد شيوه‏هاى شادى نيز همسو با اداى تكليف باشد. به چند نمونه از آداب شادى در فرهنگ معصومان عليهم السلام اشاره مى‏كنيم:

1- شاد كردن ديگران:

ائمه اطهار عليهم السلام جشن و شادى اين روز را به شكل‏هاى گوناگونى به ديگران منتقل مى‏كردند. از جمله روايات معتبرى از سيره امام سجّاد عليه السلام درباره آزادى برده‏ها آمده است كه حضرت در شب عيد از بردگان، طلب عفو و گذشت مى‏فرمود و برده‏ها را در روز عيد آزاد مى‏كردند و برده‏هاى ديگر را جايگزين آنان مى‏نمودند. «7»

2- تكبير و تهليل‏

از جلوه‏هاى سرور در اين روز و شب قبل از آن، سر دادن شعار توحيدى است.

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در روز عيد فطر و قربان در حالى كه صدايش را به تكبير بلند مى‏كرد، بيرون مى‏رفت و مى‏فرمود: دو عيد فطر و قربان را با تهليل (لا اله الا اللّه) و تكبير (اللّه اكبر) و تحميد (الحمداللّه) و تقديس (سبحان اللّه) زينت دهيد. «8»

3- طهارت و پاكيزگى‏

غسل كردن و عطر زدن و لباس تميز پوشيدن و تبريك گفتن از سنّت‏هاى شادى آفرين روز عيد است.

امام صادق عليه السلام مى‏فرمود:

كسى كه روز عيد نمى‏تواند در جماعت مردم شركت كند، پس غسل كند و خود را به آنچه يافت خوش بو كند و تنهايى نماز بخواند همانگونه كه به جماعت مى‏خواند.

پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله هم وقتى عطر و گلى در روز عيد فطر به دستش مى‏رسيد از همسرانش شروع مى‏كرد. «9»

4- كمك به مستمندان‏

كمك به فقيران در اين روز بزرگ اختصاص به فطريه و كفّارات و صدقات ندارد، سيره عملى پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله و اولياى الهى چنين نشان مى‏دهد، روز عيد نسبت به نيازمندان ايثار و گذشت فراوانى داشته‏اند. صدقات مردم را جمع نموده و به فقيران و سالمندان اطعام و وليمه مى‏دادند. «10»

5- زيارت‏

ديد و بازديد از اقوام و آشنايان و بزرگان دينى از سيره رفتار نيك اعياد است، به ويژه در روز عيد فطر كه براى تبريك و تهنيت و امداد به يكديگر؛ ملاقات و صله رحم به جاى آورده مى‏شود.

يكى از آدابى كه در روز عيد فطر به آن سفارش شده، خواندن دعاى ندبه و زيارت امام حسين عليه السلام است. كسانى كه امكان رفتن به زيارتگاه آن حضرت را ندارند، مناسب است از راه دور زيارت كنند و زيارت‏هايى ديگر براى آن حضرت به مناسبت‏هاى مهم در كتب ادعيه آمده است. «11» به طور كلى آثار رحمت و بركات عيد سعيد فطر بسيار است، حتّى به يوم الرّحمة (روز رحمت) شناخت شده است؛ زيرا در آن روز بندگان خدا مورد لطف و رحمت پروردگار قرار مى‏گيرند و نيز خداوند در آن روز مبارك، دستور ساختن عسل را به زنبور عسل الهام فرموده و بيان كرده كه در زنبور عسل عبرت بزرگى است و هنرمندى و شگفتى آفرينش در زنبور آشكار مى‏باشد. «12»

-----------------------------------------------------------------

(1)- طه (20): 59.

(2)- روضة الواعظين: 2/ 339.

(3)- روضة الواعظين: 2/ 347؛ فضائل الأشهر الثلاثة: 127- 128.

(4)- نهج البلاغه: حكمت 428.

(5)- بحار الأنوار: 87/ 362، باب 1، حديث 13؛ الأمالى، شيخ صدوق: 101، حديث 10.

(6)- من لايحضره الفقيه: 1/ 522، حديث 1485؛ وسائل الشيعه: 7/ 481، باب 37، حديث 9911.

(7)- بحار الأنوار: 46/ 103، باب 5، حديث 93؛ إقبال الأعمال: 260.

(8)- كنز العمال: 8/ 546، حديث 24095؛ الجامع الصغير: 2/ 32، حديث 4579.

(9)- بحار الأنوار: 87/ 372، باب 1، ذيل حديث 24؛ الكافى: 4/ 170، باب نوادر، حديث 5.

(10)- جامع الأصول، ابن اثير: 7/ 89.

(11)- بحار الأنوار: 98/ 100، باب 13، حديث 34.

(12)- بحار الأنوار: 61/ 234، باب 10؛ المصباح، كفعمى: 514، فصل 42.

برگرفته از کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه  نوشتہ استاد حسین انصاریان