کلیدهای طلایی افزایش سرمایه در قرآن و روایات

بلای جان فقرا و نیازمندان در ایام نوروز

هر چند که فرهنگ و اخلاق اسلامی بهترین گزینه ها را برای افزایش سرمایه و ثروت در اختیار افراد قرار داده است؛ ولی متأسفانه ما انسانها گاهی بدترین شیوه و روش را برای دستیابی به ثروت و سرمایه مادی را در پیش می گیریم.
بدترین روش و شیوه های انباشت ثروت و فروش کالا
در ایام نوروز هستیم و گاهی معاملاتی ناپسند در بین مردم دیده می شود که همان طور که در مقدمه بیان شد انسانها برای دست یابی به ثروت بیشتر گاهی از بدترین گزینه ها استفاده می کنیم در ادامه به بعضی از این روش های اشاره می کنیم.
نقل شده است ابو بصیر به امام صادق (علیه السلام) عرضه داشت رزق و روزی بر من تنگ شده است: حضرت به او فرمود این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَكَفَّلْتَ بِرِزْقِی وَ رِزْقِ كُلِّ دَابَّةٍ یَا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ یَا خَیْرَ مَنْ أَعْطَى وَ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَفْضَلَ مُرْتَجًى افْعَلْ بِی كَذَا وَ كَذَا»[7]. (و بجاى كذا و كذا حاجت خود را در مقدار زیاد شدن روزى بگوید).

1- فریب و غش در داد و ستد:
شاید این چنین تصور شود آن دسته افرادی که با حیله و نیرنگ جنس خود را به به خریدار می فروشند؛ انسانهای زیرکی هستند. چرا که بدون اینکه مشتری متوجه شود توانسته اند جنس معیوب خود بفروشند، این در حالی است که این شیوه و روش نه تنها گویای هوش و کیاست فروشنده نیست، بلکه حاکی از غفلت و عدم توجه او به زیان هولناک در این معامله دارد. اگر به واقع فروشنده در این غش و زیانی که به مشتری رسانده متوجه عواقب شوم کار خود بود هیچ گاه خود را برنده این معامله کذایی نمی دانست؛ چرا که هر چند او توانسته است چند پول کاغذی را تصاحب نماید، ولی در مقابل آن عذابی سخت را خریداری کرده، که با هیچ ثروت و سرمایه ای نمی توان خود را از آن برهاند.
در روایتی این معامله ی شوم و زیان آور این چنین نکوهش شده است، قال رسول الله (صلی الله علیه و اله): « أَلَا وَ مَنْ غَشَّنَا فَلَیْسَ مِنَّا قَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ مَنْ غَشَّ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ نَزَعَ اللَّهُ بَرَكَةَ رِزْقِهِ وَ أَفْسَدَ عَلَیْهِ مَعِیشَتَهُ وَ وَكَلَهُ إِلَى نَفْسِهِ؛ [1] رسول اكرم (صلی الله و علیه و آله) فرمود: «كسی كه در معاملاتش غش كند، از زمره مسلمین محسوب نخواهد شد- و حضرت این جمله را سه با تكرار كردند - كسی كه با برادر مسلمانش غش در معامله كند، خداوند بركت را از مال او برمی دارد اگر چه با این عمل، درآمد بسیاری تحصیل كند، زندگی را بر او سخت می كند و علاوه بر این، او را در زندگی به حال خود وا می گذارد».
2-کم فروشی و نقص کالا:
از جمله بدترین و بر جسته ترین مصادیق غش در داد و ستد کم فروشی است. رعایت حقوق مصرف کنندگان و مردم در سالم سازی قیمت ها و سنجش کالا، از آنچنان اهمیتی بر خوردار است که در قرآن کریم، دست کم 21 آیه به طور مستقیم یا به اشاره به این مطلب پرداخته است: « وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ، الَّذینَ إِذَا اكْتالُوا عَلَى النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ، وَ إِذا كالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ، أَ لا یَظُنُّ أُولئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ، لِیَوْمٍ عَظیمٍ، یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمین؛[سوره مطففین، آیات6-1] واى بر كم فروشان!، آنان كه وقتى براى خود پیمانه مى كنند، حق خود را بطور كامل مى گیرند، امّا هنگامى كه مى خواهند براى دیگران پیمانه یا وزن كنند، كم مى گذارند!، آیا آنها گمان نمى كنند كه برانگیخته مى شوند، در روزى بزرگ، روزى كه مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان مى ایستند.»
در این آیات قبل از هر چیز كم فروشان را مورد تهدید شدیدى قرار داده، مى فرماید" واى بر كم فروشان"! «وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ». این در حقیقت اعلان جنگى است از ناحیه خداوند به این افراد ظالم و ستمگر كه حق مردم را به طرز ناجوانمردانه اى پایمال مى كنند.[2]
3-گران فروشی رویکرد غیر اخلاقی و بدور از انصاف:
سومین شیوه در داد و ستد رویکرد گران فروشی است. هر چند که اهداف مهم داد و ستد، درآمد زایی است؛ لکن این موضوع جای بحث و بررسی دارد که سود مشروع و مجاز در داد و ستد کالا به چه صورت می باشد.
آیا آموزه های فقهی و شرعی به تجار و کسبه این اجازه را داده است که مال و کالای خود را به هر قیمت و اندازه در معرض فروش قرار دهند، آنچه از مباحث فقهی بدست می آید این است که فروشنده تا جایی می تواند قیمت کالای خود را بالا ببرد که اجحاف و ظلم در حق خریدار صورت نگیرد.[3]
امام علی علیه السلام شیوه و میزان ارزیابی قیمت و فروش کالا را این چنین بیان می فرماید: «وَ لْیَکُنِ الْبَیْعُ بَیْعا سَمْحا بِمَوَازِینِ عَدْلٍ وَ أَسْعَارٍ لاَ تُجْحِفُ بِالْفَرِیقَیْنِ مِنَ الْبَائِعِ وَ الْمُبْتَاعِ؛[4] بدان که خرید و فروش باید آسان و بر اساس موازین عدل و داد و به نرخی منصفانه باشد که به هیچ یک از فروشنده و خریدار زیان وارد نیاید».
بر اساس این روایت ارزشمند فروشنده نباید بر داد و ستد خود تنها به فکر زراندوزی و سود بیشتر خود باشد بلکه باید به گونه ای معامله نماید که حاکی از انصاف، عدل و اخلاق والای او باشد.
در روایتی این معامله ی شوم و زیان آور این چنین نکوهش شده است، قال رسول الله (صلی الله علیه و اله): « أَلَا وَ مَنْ غَشَّنَا فَلَیْسَ مِنَّا قَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ مَنْ غَشَّ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ نَزَعَ اللَّهُ بَرَكَةَ رِزْقِهِ وَ أَفْسَدَ عَلَیْهِ مَعِیشَتَهُ وَ وَكَلَهُ إِلَى نَفْسِهِ؛ [1] رسول اكرم (صلی الله و علیه و آله) فرمود: «كسی كه در معاملاتش غش كند، از زمره مسلمین محسوب نخواهد شد-و حضرت این جمله را سه با تكرار كردند - كسی كه با برادر مسلمانش غش در معامله كند، خداوند بركت را از مال او برمی دارد اگر چه با این عمل، درآمد بسیاری تحصیل كند، زندگی را بر او سخت می كند و علاوه بر این، او را در زندگی به حال خود وا می گذارد».4-تبلیغات خلاف واقع و خوب جلوه دادن جنس نامرغوب:
متأسفانه یکی دیگر از شیوه های فروش کالا استفاده از تبلیغات دروغین است. شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که از بازار میوه و یا کالایی را خریداری کرده اید، که به محض باز کردن و دیدن آن در منزل متوجه می شود در این معامله در حق شما اجحاف شده است؛ چرا که فروشنده با نور پردازی های فراوان، و گزافه گویی های تاجرانه به شکلی جنس خراب خود را تبلیغ می نمود، که شما متوجه ایراد و نقص کالای خریداری شده نشوید. این روش نیز از جمله بدترین و غیر اخلاقی ترین شیوه های رایج بازار فروش کالاست که فروشنده در آن تنها به سود خود می اندیشد و هیچ گونه اصل عدالت و انصاف را در معامله رعایت نمی نماید: نقل شده است: روزی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) به مردی برخورد کرد که خوراک مرغوب را با نا مرغوب آن در آمیخته و می فروخت، حضرت به او فرمود چرا چنین کاری انجام می دهی؟ مرد پاسخ داد: هدفم این بود که همه خوراکی ها را به فروش برسانم! پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) در جواب آن مرد فرمودند: اینها را از یکدیگر جدا کن چرا که در دین ما فریب جایز نیست.[5]
کلیدهای طلایی افزایش سرمایه در قرآن و روایات
1-بهره مندی از کلید توبه و استغفار:
یکی از زیباترین و مهمترین کلیدهای قرآنی افزایش ثروت و سرمایه در قرآن توبه و استغفار به درگاه الهی است. خداوند متعال در این خصوص می فرماید: «به آنها گفتم: «از پروردگار خویش آمرزش بطلبید كه او بسیار آمرزنده است، تا بارانهاى پربركت آسمان را پى در پى بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان كمك كند».[6]
2-دعای برای طلب رزق و روزی:
یک کاسب و تاجر مسلمان به خوبی می داند که رزق و روزی او به دست خالق و رازق هستی است از این رو به جای اجحاف در حق دیگران سعی می نماید از خداوند متعال روزی خود را طلب کند. نقل شده است ابو بصیر به امام صادق (علیه السلام) عرضه داشت رزق و روزی بر من تنگ شده است: حضرت به او فرمود این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَكَفَّلْتَ بِرِزْقِی وَ رِزْقِ كُلِّ دَابَّةٍ یَا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ یَا خَیْرَ مَنْ أَعْطَى وَ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَفْضَلَ مُرْتَجًى افْعَلْ بِی كَذَا وَ كَذَا»[7]. (و بجاى كذا و كذا حاجت خود را در مقدار زیاد شدن روزى بگوید).
سخن آخر:
برای تحصیل رزق و روزی سزاوار است انسان قدری بیندیشد و تنها سود و فایده دنیایی را لحاظ ننماید، از طرفی خالق هستی را رازق خود بداند و با انصاف و عدل با مردم معامله نماید که یقیناً در چنین فضایی حتی اگر سود دنیوی را به بدست نیاورد حداقل زیان اخروی را برای خود نخریده است.
پی نوشت ها:
[1]. وسائل الشیعة، ج 17، ص283.
[2]. تفسیر نمونه، ج 26، ص 244.
[3]. گروه پژوهشی علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه های اسلامی، ج2، ص351.
[4]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص438.
[5]. متقی هندی، کنزل العمال، ج4، ص159.
[6]. سوره نوح، آیات12-10.
[7]. الكافی، ج 2، ص 551، ح2.

علی بیراوند