راز تعالي عباس بن علي علیه السلام

حضرت عباس(ع) در چهارم ماه شعبان سال بيست و ششم هجري در مدينه به دنيا آمد. او فرزند بزرگ ام البنين و پسر چهارم اميرالمؤمنين(ع) بود. مادر او فاطمه حزام بن خالد از قبيله كلاب است. تاريخ گواهي مي دهد كه پدران و دايي هاي ام البنين در دوران قبل از اسلام جزو دليران عرب محسوب مي شده و مورخان آنان را به دليري در هنگام نبرد ستوده اند. افزون بر اين، آنان علاوه بر شجاعت و قهرماني، سالار و بزرگ و پيشواي قوم خود نيز بوده اند. اينان همانانند كه عقيل به اميرالمؤمنين(ع) گفت: در ميان عرب از پدرانش شجاعتر و قهرمان تر يافت نشد. (1)

ام البنين در حماسه كربلا چهار فرزند خود به نامهاي عباس، جعفر، عبدا... و عثمان را به پيشگاه الهي هديه كرد و خود طلايه دار پيام آوران كربلا پس از حضرت زينب(س) شد. مسلم است از چنين مادر طاهر و پاكدامني فرزندان صالحي متولد شود كه هر يك حماسه جاودانه اي از خود به يادگار گذارند و آموزگاران بشر شوند و نام جاويدانشان بر تارك روزگار بدرخشد.

حضرت عباس(ع) نيز يكي از آزادگان است. در مورد شمايل آن حضرت، ابوالفرج اصفهاني در مقاتل الطالبين گفته: «عباس بن علي مردي خوش صورت و زيباروي بود، به او قمر بني هاشم نيز مي گفتند و پرچمدار لشكر امام حسين(ع) در روز عاشورا بود. نام آن حضرت را امام علي(ع) انتخاب كرده است و عباس صيغه مبالغه از ماده عبس است كه به معني هم شدن و گرفتگي صورت است، به مضمون «الاسماء تنزل من السماء» يعني اسامي از آسمان نازل مي شود و خداوند در اسم گذاري فرزند الهام مي فرمايد و اسامي اشخاص اغلب منطبق با احوال و اوصاف مسماست، آن حضرت نيز چون به مفاد اشداء علي الكفار بر دشمنان حق عبوس و در جنگ، غيور و مهيب بود، لذا مسما به اسم عباس شده است.(2)

حضرت ابوالفضل(ع) نه فقط برادر جسماني حضرت امام حسين(ع) بود، بلكه برادر ايماني و روحاني آن حضرت نيز بوده است. روي همان اصل و قاعده اي كه پيغمبراكرم(ص) و حضرت علي(ع) از نور واحد بودند و مكرر پيغمبر(ص) به آن وجود مقدس «انت اخي في الدنيا و الاخره» مي فرمود. اين اخوت و برادري لازمه اش تساوي و برابري آن دو در جميع جهات و درجات نيست. مقام امامت بالاتر، و ابوالفضل(ع) تابع امام بوده است. (3)

حضرت عباس(ع) را اين افتخار او بس كه فرزند امام علي اميرالمؤمنين(ع) يعني دارنده تمام فضايل دنياست. وي فضايل و ويژگيهاي پدر بزرگوارش را به ارث برده، تا جايي كه امروز در نزد مسلمانان نماد فضيلت و ارزشهاي والا گرديده است. در اينجا به برخي ويژگيهاي آن حضرت اشاره مي كنيم:

 

شجاعت و دلاوري

شجاعت و دلاوري از برترين خصلتهاي مردان است، زيرا حكايت از قدرت و صلابت شخصيت و استحكام آن در برابر سختيها مي كند. در وجود شريف ابوالفضل(ع) دو گونه شجاعت درهم آميخته است:

1- شجاعت هاشمي و علوي كه ارجمندتر و والاتر است و از جانب پدرش سرور اوصيا به او رسيده است.

2- شجاعت عادي كه از جانب مادرش ام البنين به ارث برده است زيرا در ميان تيره مادرش جدي پيراسته چون عامربن مالك بن جعفر بن كلاب بوده است كه به سبب قهرمان سالاري و شجاعتش او را «ملاعب الاستة» يعني كسي كه سرنيزه ها را به بازي مي گيرد، مي ناميدند. (4)

حضرت ابوالفضل(ع) دنيايي از قهرماني و سلحشوري بود. به گفته برخي مورخان، او در جنگهايي كه به همراه پدر شركت مي كرد هيچ ترس و وحشت به خود راه نمي داد. وي در روز عاشورا از خود شجاعتي به نمايش گذاشت كه حتي شعراي بي همتاي عرب را هم به شگفتي واداشت.آن روز، از بزرگترين حماسه هاي دوره هاي حاكميت اسلام بود. آن روز آنها به او وعده دادند كه در صورت دست برداشتن از حمايت برادر، فرماندهي كل لشكرشان را به او خواهند سپرد، اما عباس(ع) آنان را به سخره گرفت و همين امر او را در دفاع از عقيده و اصول خود قاطع تر و استوارتر ساخت. اين دلاوري نه تنها در حماسه كربلا نمايانگر بود، بلكه در صفين نيز نمايان شده بود، بويژه در جنگ صفين افراد زيادي را كشت و حيرت همگان را از آن دلاوري برانگيخت.

 

ادب

حضرت علي(ع) از همان اوايل خردسالي حضرت عباس(ع) توجه خاصي به تربيت وي داشت و او را به تلاشها و كارهاي مهم و سخت مانند كشاورزي، تقويت روح و جسم، تيراندازي، شمشيرزني و ساير فضايل اخلاقي، تعليم و عادت داده بود.(5)

روايت شده است كه حضرت عباس(ع) بدون اجازه در كنار امام حسين(ع) نمي نشست و پس از كسب اجازه مانند عبدي خاضع دو زانو در برابر مولايش مي نشست.حضرت عباس(ع) هيچ گاه به خود اجازه نداد امام را برادر خطاب نمايد، مگر در لحظه شهادت كه فرمود: اي برادر مرا درياب.

 

يقين و ايمان به خدا

درجه بالاي ايمان ويژگي اي است كه كمتر در غير معصوم ايجاد مي شود؛ اما حضرت عباس(ع)، از همان كودكي به وجود آفريدگار يكتاي جهان يقين داشت و در سراسر زندگي خود با همان ويژگي مستظهر به عنايات الهي بود و از اين رهگذر ويژگي خود را متبلور مي ساخت.(6)

ايمان قوي و محكم به خدا، از برجسته ترين عناصر شخصيت ابوالفضل(ع) و از اساسي ترين صفات بود. از نشانه هاي ايمان سرشار و بي حد او اينكه جان خود و برادران و چند تن از فرزندانش را در راه خدا در طبق اخلاص نهاد و قرباني كرد.

عباس با دلاوري تمام براي دفاع از دين خدا و حمايت از مباني و اصول اسلام كه در دوران حكومت امويان دچار خطر بزرگ شده بود، مجاهده كرد. او در اين راه جز رضاي خدا و آخرت، هدف و انگيزه ديگري نداشت.

 

آزادمنشي

از ديگر صفات والاي حضرت ابوالفضل(ع) آزادمنشي و عزت نفس بود. او از اينكه در سايه حكومت اموي كه اموال متعلق به خدا را به تصرف خود درآورده و بندگان خدا را برده خويش كرده بودند، به سر برد، امتناع ورزيد و به سوي ميدانهاي جهاد حركت كرد، همان طور كه برادرش سرور آزادگان چنين كرد و شعار عزت و كرامت سر داد و اعلام نمود: «مرگ در زير نيزه ها سعادت و زندگي با ستمگران رنج و ملال است». ابوالفضل(ع) در روز عاشورا عزت نفس را با تمام مفاهيم و جلوه هاي آن به نمايش گذاشت.

 

وفاداري

وفاي او نسبت به اهل بيت(ع) به غايت زياد و در خور تحسين است. در وفا همين بس كه باقر شريف قريشي نويسنده عرب زبان معاصر در كتاب «حياة الامام حسين بن علي(ع)» مي نويسد: «در تاريخ انسانيت، در گذشته و امروز برادر و اخوتي صادق تر و فراگيرتر و وفادارتر از برادري ابوالفضل نسبت به برادر بزرگوارش امام حسين(ع) نمي توان يافت كه به راستي همه ارزشهاي انساني و نمونه هاي بزرگواري را دربرداشت.

 

از جمله نمودهاي وفاداري عباس(ع) موارد زير است:

الف) وفاداري به دين

ابوالفضل العباس(ع) از وفادارترين مردم به دين خدا و از سرسخت ترين آنان در دفاع از دين بود. هنگامي كه اسلام از سوي حكومت اموي در معرض خطر قرار گرفت و آنان سرسختانه به ضديت با آن برخاستند و شب و روز با آن محاربه كردند، ابوالفضل(ع) پا در ميدانهاي نبرد نهاد و در راه اسلام مخلصانه جهاد كرد تا حكم خدا در روي زمين برقرار گردد. به همين خاطر، دستهاي او در راه اصول و مباني دينش قطع شد و پيكرش بر زمين افتاد.

 

ب) وفاداري به امت

حضرت عباس(ع) مي ديد كه امت اسلامي گرفتار كابوس مخوف ذلت و بندگي شده و گروهي جنايتكار از امويان بر سرنوشت آنان حاكم گشته و ثروتها و منابعشان را به غارت مي برند و با سرنوشت آنان بازي مي كنند.
ابوالفضل(ع) براي وفاداري به مردم بايد دست به كار مي شد و در جهت آزادي و نجات آنان از وضع اسفبارشان تلاش مي كرد، لذا به همراه برادرش سرور آزادگان جهاد مقدس خود را براي نجات مسلمانان از يوغ ذلت و بندگي و باز گرداندن زندگي آزاد و عزتمند به آنان آغاز كردند تا اينكه در راه هدف بزرگ و شرافتمند به شهادت رسيدند. به راستي، مشابه اين وفاداري به امت را در كجا مي توان يافت؟

 

ج) وفاداري به وطن

وطن اسلامي در زمان حاكميت امويان غرق در محنتها و مصايب سخت و دشوار شده و استقلال و كرامت خود را از دست داده به چراگاهي براي امويان و ساير نيروهاي سرمايه داري قريش و ديگر مزدوران تبديل شده بود. در چنين شرايطي، ابوالفضل العباس(ع) تحت فرماندهي برادرش سيدالشهدا(ع) به منظور فروپاشي تاج و تخت و حاكميت آنان به مقاومت در برابر حكومت سياهكار حاكم برخاست كه در نتيجه فداكاري آنان، پس از مدتي امويان سرنگون شدند و اين امر حقاً وفاداري او را به وطن اسلامي به اثبات رساند.

 

د) وفاداري به برادر

ابوالفضل(ع) به عهد و پيماني كه با برادرش آن گل خوشبوي رسول خدا(ص) و مدافع سخت حقوق مظلومان و ستمديدگان بسته بود، وفا كرد. در طول تاريخ مردم هيچ وفايي را چون وفاي ابوالفضل(ع) به برادرش امام حسين(ع) سراغ ندارند و قطعاً در پرونده وفاي انساني، زيباتر و چشمگيرتر از وفاي ابوالفضل(ع) وجود ندارد، او كه به قطب جذب كننده هر انسان آزاده شريف مبدل شده است.

 

 اراده قوي

اراده قوي، از برجسته ترين صفات بزرگان جاويد است كه كارهايشان هميشه با موفقيت همراه مي باشد، زيرا محال است كه انسان سست اراده و برخوردار از همت ضعيف بتواند هدفي اجتماعي را تحقق بخشد و يا به هر گونه فعاليتي دست بزند. ابوالفضل(ع) از نظر قاطعيت و قدرت اراده اش در رتبه نخست قرار داشت. او به اردوگاه حق پيوست و هيچ سستي و عقب نشيني نكرد، وي در صحنه تاريخ به عنوان بزرگترين رهبر بي همتا و فوق العاده مطرح شد و اگر به اين پديده متصف نمي شد، افتخار و جاودانگي را در طول قرنها و روزگاران نصيب خود نمي كرد.

 

صبر و شكيبايي

از ويژگيها و امتيازهاي حضرت ابوالفضل(ع) صبر در برابر ناملايمات روزگار و مصائب زمان بود. در روز عاشورا مصائب فراواني بر او وارد شد، اما او بي تابي نكرد و سخني از سر خشم و نارضايتي و ناخرسندي از مصائب وارده بر وي و اهل بيتش بر زبان نراند، بلكه كار خود را به آفريدگار بزرگ واگذار و به برادرش سيدالشهدا اقتدا كرد.

 

مهرباني و رحمت

روح و جان ابوالفضل(ع) آكنده از عطوفت و رحمت و مهرباني نسبت به محرومان و ستمديدگان بود. زيباترين نمود اين پديده در كربلا، زماني متجلي شد كه سپاهيان اموي به منظور محروم كردن اهل بيت از آب، نهر فرات را اشغال كردند تا آنان يا از تشنگي تلف شوند و يا تسليم گردند. وقتي عباس(ع) كودكان برادرش و ساير كودكان از فرزندان برادرش را ديد كه از شدت عطش لبهايشان پژمرده و رنگشان تغيير كرده است، مشك را برداشت و با دشمنان خدا درگير شد تا اينكه آنان را در كنار رود فرات كنار زد، يك مشت آب برداشت تا بنوشد و عطش خود را فرو نشاند، اما رأفت و عطوفت او، مانع از آن شد كه پيش از برادر و كودكانش آب بنوشد و آن را به زمين ريخت. جستجو در تاريخ امتها و ملتها نشان مي دهد كه نمي توانيد چنين رأفت و مهرباني را كه قمر بني هاشم بدان آراسته بود، بيابيد.

آنچه به عنوان برخي از صفات برجسته حضرت عباس(ع)، بدان اشاره شد، تنها بخش كوچكي از درياي بيكران شجاعت و مردانگي او بود. آنچه در بيان صفات آن حضرت شايان توجه است، تنها برشمردن ويژگيهاي اخلاقي او نيست، بلكه درسي است كه مي بايست از مكتب شجاعت و صبر و وفاداري قمربني هاشم گرفت، درسي كه بر پايه ولايت استوار گشته و با رنگ و بوي خدايي شدن كامل.

درسي كه حضرت ابوالفضل(ع) از شركت در حماسه خونين كربلا، اداي احترام به سالار شهيدان و پشت كردن به دنيا در قبال نوشيدن شربت شهادت صحراي كربلا از خود نشان داد، درس بزرگ منشي، ولايت مداري و اتكا به مباني ارزشي و تأكيد بر دينداري بود.آنچه امروز نيز مي بايست از حركت شجاعانه عباس(ع) آموخت، چيزي جز آنچه تاريخ بدان مفتخر گشته نيست. تاريخ براي هميشه افتخار دارد كه در سينه خود خاطره جانبازي سبط علي(ع) را چون سري ارزشمند حفظ كرده تا بشريت مدرسي براي انسانيت داشته باشد.

 

پي نوشت ها:

1- سردار كربلا؛ ترجمه العباس، انتشارات الغدير، ص154.
2- خصايص العباسيه، ص118.
3- چهره درخشان قمربني هاشم، علي رباني، ج1، ص158.
4- همان، ج1، ص62.
5- پرچمدار نينوا، شيخ محمد اشتهاردي، ص20.
6- محمدناصر علايي، آينه حيدرنما.