توصیف زندگی امن و شاد در قرآن!

برکات قرآن، برکات بی انتهایی است. در قرآن و با قرآن عزّت هست، قدرت هست، پیشرفت هست، رفاه مادّی هست، تعالی معنوی هست، گسترش فکر و عقیده هست، شادی و سکینه ی روح هست؛ ما باید خودمان را اشباع کنیم، دلهایمان را اشباع کنیم، روحمان را اشباع کنیم و پُرکنیم از معارف قرآنی...
زندگی امن و شاد در قرآن

[1] در این نوشتار سعی داریم بعضی از کلید واژه ای همچون و سکینه و آرامشی که با تأکید در این بیاناتدیده می شود را از منظر قرآن کریم مورد واکاوی قرار دهیم.
 "برکات قرآن، برکات بی انتهایی است. در قرآن و با قرآن عزّت هست، قدرت هست، پیشرفت هست، رفاه مادّی هست، تعالی معنوی هست، گسترش فکر و عقیده هست، شادی و سکینه ی روح هست؛ ما باید خودمان را اشباع کنیم، دلهایمان را اشباع کنیم، روحمان را اشباع کنیم و پُرکنیم از معارف قرآنی...
ایشان در ادامه رهنمودهای قرآنی خود به این آیه شریف اشاره فرمودند: "« فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكینَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُوْمِنینَ وَ أَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوى وَ كانُوا أَحَقَّ بِها؛[سوره فتح، آیه 26].
قرآن مروج زندگی شاد توأم با آرامش
افرادی که در دنیا خود را به ایمان الهی مجهز کرده اند و با تقوای الهی از هر گونه آلودگی و سیاهی دوری گزیده اند نه تنها در دنیا شاد و مسرورند، بلکه حیات ابدی ایشان نیز مملو از شادی و فرح است. کما اینکه خدای متعال شادی ایشان را این چنین بیان می فرماید: ««لَهُمُ الْبُشْرى فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ لا تَبْدیلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ؛[سوره یونس، آیه64] در زندگى دنیا و در آخرت، شاد (و مسرور) ند وعده هاى الهى تخلّف ناپذیر است! این است آن رستگارى بزرگ!».
با رجوع به مفاهیم و آموزه های قرآنی به یکی از کلید واژه های مهم و اساسی بر خورد می نمایم که فطرت آدمی به خوبی با آن آشنا و خواهان آن است، کلید واژه شادی و آرامش.
انسان به طور فطری زندگی و حیاتی را دوست دارد که در آن شادی وآرامش نمایان و بارز باشد. قرآن کریم نیز در آیاتی چند کلید واژه شادی و آرامش را مورد استفاده و توجه قرار داده است: «َأَنْزَلَ اللَّهُ سَكینَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُوْمِنینَ؛[سوره فتح، آیه26] خداوند آرامش و سكینه خود را بر فرستاده خویش و مومنان نازل فرمود».
همچنین در سوره یونس این چنین از کلید واژه شادی استفاده می نماید: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ [سوره یونس، آیه 58] بگو: «به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند كه این، از تمام آنچه گردآورى كرده اند، بهتر است!»
چیستی شادی و آرامش؟!
1- سَكینَتَهُ: قرآن کریم برای واژه آرامش از کلمه: «سَكینَتَهُ» استفاده می نماید. لغت شناسان در معرفی این واژه قرآنی عبارت زیبایی را بیان کرده اند. این واژه از ریشه «سکن» به معنای استقرار و ثبات در برابر حرکت است.[2] و به آرامش روان آدمی و رفع نگرانی ، اضطراب و تشویش از او رهنمون می شود.[3]
جرجانی در تعریف اصطلاحی سکینه می گوید: نوری در قلب انسان است، که در مواجهه با امور غیبی، به انسان ثبات و آرامش می بخشد.[4]
علامه طباطبایی در ذیل آیه 247 سوره مبارکه بقره در خصوص واژه سکینه این چنین می نویسد: «كلمه "سكینة" از ماده سكون است كه خلاف حركت است، و این كلمه در مورد سكون و آرامش قلب استعمال مى شود و معنایش قرار گرفتن دل و نداشتن اضطراب باطنى در تصمیم و اراده است، همچنان كه حال انسان حكیم این چنین است، (البته منظور ما از حكیم، دارنده حكمت اخلاقى است) كه هر كارى مى كند با عزم مى كند، و خداى سبحان این حالت را از خواص ایمان كامل قرار داده و آن را از مواهب بزرگ خوانده است».[5]
كلمه "سكینة" از ماده سكون است كه خلاف حركت است، و این كلمه در مورد سكون و آرامش قلب استعمال مى شود و معنایش قرار گرفتن دل و نداشتن اضطراب باطنى در تصمیم و اراده است، همچنان كه حال انسان حكیم این چنین است، (البته منظور ما از حكیم، دارنده حكمت اخلاقى است) كه هر كارى مى كند با عزم مى كند، و خداى سبحان این حالت را از خواص ایمان كامل قرار داده و آن را از مواهب بزرگ خوانده است
2- شادی و فرح: شادی در واقع حالت و یا خصوصیتی بر خلاف اندوه است.[6] اندوه شاید عبارت است از مجموعه از لذت های بدون درد.[7]
در کتاب غرر الحكم و درر الكلم تعریف شادی از امام علی(علیه السلام) این چنین بازگو شده است: «السُّرُورُ یَبْسُطُ النَّفْسَ وَ یُثِیرُ النَّشَاغ[8]شادی دل را باز می کند و موجب نشاط می گردد».
بر اساس این فرمایش مولی الموحدین علی(علیه السلام) می توان این چنین برداشت نمود که شادی حالتی است که در اثر آن اولاً دل و جان انسان باز می شود، یعنی آدمی در درون احساس گستردگی و آسایش می نماید و از طرفی موجب نشاط است.[9]
مفهوم شادی در مجموع حدود 25بار با الفاظ مختلفی در قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته است. اگر چه واژه هایی همچون فرح، مرح، سرور، بطر، و نشاط در زبان فارسی به معنای شادی استفاده می شود اما استخدام هر کدام از این الفاظ در زبان قرآن برای بیان حالت و چگونکی شادی است.[10] با این توصیف با نگاه کلی به آیات قرآن کریم می توان این چنین استنباط نمود که، شادی و فرح به طور کل مورد تأیید آموزه های قرآنی نیست، از اینرو می توان این چنین بیان داشت که در فرهنگ قرآن شادی و فرح به دو قسم مذموم و ممدوح تقسیم می شود.
الف). شادی ممدوح و مثبت: در نگاه اسلام، شادی و فرحی که موجبات انبساط و تعالی روح باشد و به نوعی موجب نزدیکی و ارتباط بیشتر با خدای متعال شود، این چنین شادی ممدوح و خوشایند است.
ریشه و عامل اصلی شادی ممدوح
ماهیت و ماده اصلی این چنین شادی در واقع ریشه در ایمان، تقوا، امیدواری، اعتماد، توکل و رضایتمندی از اراده پروردگار دارد. «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ [سوره یونس، آیه58] بگو: «به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند كه این، از تمام آنچه گردآورى كرده اند، بهتر است!».
به همین جهت است که خدای متعال در توصیف بندگان خاص خود ایشان را فارغ از اندوه و نگرانی معرفی می فرماید؛ چرا که ایشان به سلاح ایمان و تقوای الهی مسلح هستند. «أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ الَّذینَ آمَنُوا وَ كانُوا یَتَّقُونَ؛[سوره یونس، آیه62و63] آگاه باشید (دوستان و) اولیاى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگین مى شوند!؛ همانها كه ایمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهیز مى كردند».
این چنین افرادی که در دنیا خود را به ایمان الهی مجهز کرده اند و با تقوای الهی از هر گونه آلودگی و سیاهی دوری گزیده اند نه تنها در دنیا شاد و مسرورند، بلکه حیات ابدی ایشان نیز مملو از شادی و فرح است. کما اینکه خدای متعال شادی ایشان را این چنین بیان می فرماید: ««لَهُمُ الْبُشْرى فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ لا تَبْدیلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ؛[سوره یونس، آیه64] در زندگى دنیا و در آخرت، شاد (و مسرور) ند وعده هاى الهى تخلّف ناپذیر است! این است آن رستگارى بزرگ!».
شادی حالتی است که در اثر آن اولاً دل و جان انسان باز می شود، یعنی آدمی در درون احساس گستردگی و آسایش می نماید و از طرفی موجب نشاط است
ب) شادی مذموم: شادی مذموم به نوعی شادی مستانه و سبک سرانه است، که گویای اعتماد بیش از حد انسان به زندگی ناپایدار دنیوی است. کسانی که غرق در آمال و امیال مادی و نفسانی هستند، به نوعی در این خوشحالی دروغین و کاذب گرفتار می شوند، شادی ناپایدار و زود گذری که تنها محصل حیات دنیوی و زودگذر است و خوشحالی ابدی را به دنبال ندارد. خداوند متعال در سوره انعام پرده از این چنین شادی های کاذب برمی دارد: «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَیْ ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ؛[سوره انعام، آیه44] (آرى،) هنگامى كه (اندرزها سودى نبخشید، و) آنچه را به آنها یادآورى شده بود فراموش كردند، درهاى همه چیز (از نعمتها) را به روى آنها گشودیم تا (كاملا) خوشحال شدند (و دل به آن بستند) ناگهان آنها را گرفتیم (و سخت مجازات كردیم) در این هنگام، همگى مأیوس شدند (و درهاى امید به روى آنها بسته شد)».
سخن آخر:
در نگاهی کلی به طور روشن می توان علت و اساس شادی های مستانه و مذموم را، اعتماد و دلبستگی وافر به حیات مادی و دنیوی دانست.
پی نوشت ها:
[1]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ای (مد ظله العالی) - موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی.
[2]. العین: ص 382؛ مفردات الفاظ قرآن، ص 417؛
[3]. لسان العرب، ج 6 ، ص 312؛
[4]. التعریفات، ص 159.
[5]. ترجمه المیزان: ج 2، ص438.
[6]. ر.ک: معجم مقایسس اللغه: ص835.
[7]. الگوی شادی از منظر قرآن و حدیث: به نقل از روانشناسی شادی، مایکل ایزنگ، ص179و42.
[8]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص319، ح7391
[9]. الگوی شادی از منظر قرآن و حدیث: ص19.
[10]. مقاله: جایگاه شادی و نشاط در قرآن و روایات، هادی زینی ملک آباد، نصرت نیل ساز. فرهنگ در دانشگاه اسلامی، شماره 1، زمستان 1390.

علی بیرانوند