سعادت و شقاوت در گرو عضوی کوچک!

یکی از مهمترین اعضای تعیین کننده ی سعادت و شقاوت آدمی همین عضو به ظاهر کوچک است و چه زیباست در ماهی که خوردن و آشامیدن تحت ضابطه ای خاص قرار می گیرد به آنچه توسط این عضو انجام می شود نیز توجه شود ....
سعادت و شقاوت
رمضان ماه تمرین بندگی و پا نهادن بر روی خواسته های نفسانی است. ماهی که بواسطه ی اعمال ویژه اش از مابقی ماه های سال متمایز گشته است. اصلی ترین مشخصه ی متمایز این ماه حکم به روزه داری و دست کشیدن از خوردنی ها و آشامیدنی های حلال در زمانی مشخص است. کنترل خوردن و آشامیدن بواسطه ی روزه داری گامی است در جهت دقت در دیگر افعال سرزننده از انسان. همانگونه که شخص روزه دار به امر الهی از طعام دست می کشد و میل درونی خویش به خوردن را سرکوب می نماید لازم است تا دیگر امیال خویش را نیز تحت کنترل گیرد تا در مسیر بندگی الهی که همان راه سعادتش است گام بردارد.
کنترل زبان
از آنجا که زبان یکی از مهمترین اعضای پیکر آدمی است که سبب انجام گناهان بسیاری می گردد لازم است تا در گام نخست به کنترل این عضو کوچک پرداخته شود. گناهانی از قبیل: غیبت، تهمت، استهزاء، دروغ، سخن چینی و ..... همه و همه بواسطه ی زبان رخ می دهند چناچه بنا به قولی مشهور هر چند اندازه ی زبان کوچک اما گناهانش بزرگ است: «اللِّسَانُ جِرْمُهُ صَغِیرٌ وَ جُرْمُهُ کَبِیرٌ».
آنچه از اموزه های دینی در خصوص این عضو کوچک به طور کلی بدست می آید آن است که لازم است گفتار آدمی اولا نیک و پسندیده باشد و ثانیا بیهوده و لغو نباشد تا مورد پسند الهی واقع شود.
خداوند در آیات کتاب نورانیش به سخن نیکو امر نموده و فرموده هست: «قولوا للنّاس حسناً؛ سخن نیک به مردم بگویید» (سوره بقره، آیه83) و یا در جایی دیگر می فرماید: و «قُلْ لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی هِیَ أَحْسَن؛ و به بندگان مومن من بگو که در گفت و گو با کافران سخنى را که نیکوتر است بگویند» (سوره اسرا، آیه 53)
و در خصوص سخن بیهوده فرموده است: «وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَکُمْ أَعْمالُکُمْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ لا نَبْتَغِی الْجاهِلینَ؛ و هر گاه سخن لغو و بیهوده بشنوند، از آن روی برمی گردانند و می گویند اعمال ما از آن ما و اعمال شما از آن خودتان، سلام بر شما ما خواهان جاهلان نیستیم.» (سوره قصص، آیه 55)
به فرموده ی سید ساجدین (علیه السلام) سخن زیبا سبب فزونی مال و روزی می گردد و آدمی را محبوب خانواده اش می سازد و مرگش را به تاخیر می اندازد و نهایتا او را راهی بهشت می سازد بالعکس؛ سخن بیهوده سبب ایجاد لغزشهای بسیاری می گردد و زمینه ی ارتکاب شخص به گناهان بزرگی را فراهم می نماید و در نتیجه او را راهی جهنم می کند و از اینرو عذابش نزدیک می گردد
آری، گوش سپردن به سخنان بیهوده مخالف کرامت آدمی است و انسان کریم از صرف وقت خود به بیهودگی برحذر است.
سخن زشت و بیهوده تا به هر اندازه سبب خشنودی و شادی فرومایگان می شود موجب اذیت و ناراحتی گرانمایگان می گردد از اینرو امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «إیّاکَ وَ ما یَستَهجَنُ مِنَ الکَلامِ فَإنَّهُ یَحبِسُ عَلَیکَ اللِّئامَ وَ یُنَفِّرُ عَنک الکِرامَ؛ به زبان آوردن سخنان زشت بر حذر باش. زیرا فرومایگان را گرد تو جمع می کند و گرانمایگان را از تو فراری می دهد.» (تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص172)
آن گاه که ذات احدی به توصیف احوال بهشتیان می پردازد به یکی از اصلی ترین ویژگی محافل ایشان اشاره نموده و می فرماید: «لا یَسْمَعُونَ فیها لَغْوًا وَ لا تَأْثیمًا إِلاّ قیلاً سَلامًا سَلامًا؛در آنجا سخنان بیهوده و گناه آلود نشنوند و گفته نمی شود در آنجا، مگر سخنی که سلام است و سلام» (سوره واقعه، آیه 25 و26)
از این بیان اهمیت دوری از سخن بیهوده و بی ارزش روشن می گردد و فهمیده می شود که سخن بیهوده آثار نامطلوب بسیاری با خود به همراه دارد که اولین و اصلی ترین مشخصه ی مجالس بهشتیان خالی بودن از سخنان لغو است.
سخن نیک چیست؟
برای شناخت سخن نیک و درست لازم است تا انسان اندکی با خود خلوت نماید و بیاندیشد تا بهترین سخنی که دوست دارد مردم درباره ی او بگویند به آنان بگوید چرا که به فرموده ی امام باقر (علیه السلام) خداوند، لعنت كننده، دشنام دهند، زخم زبان زن بر مومنان، زشت گفتار، بد زبان و گداى سمج را دشمن مى دارد و با حیا و بردبار و عفیفِ پارسا را دوست دارد: «فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ یُقَالَ لَكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ اللَّعَّانَ السَّبَّابَ الطَّعَّانَ عَلَى الْمُوْمِنِینَ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ وَ یُحِبُّ الْحَیَّ الْحَلِیمَ الْعَفِیفَ الْمُتَعَفِّفَ»(ابن شعبه حرانی، حسن بن علی،تحف العقول، ص300)
آثار گفتار نیک و بیهوده
از آنجا که هر عملی؛ آثاری با خود به همراه دارد سخن نیک و سخن بیهوده نیز از این قاعده مستثنی نیست. همانگونه که به فرموده ی سید ساجدین (علیه السلام) سخن زیبا سبب فزونی مال و روزی می گردد و آدمی را محبوب خانواده اش می سازد و مرگش را به تاخیر می اندازد و نهایتا او را راهی بهشت می سازد بالعکس؛ سخن بیهوده سبب ایجاد لغزشهای بسیاری می گردد و زمینه ی ارتکاب شخص به گناهان بزرگی را فراهم می نماید و در نتیجه او را راهی جهنم می کند و از اینرو عذابش نزدیک می گردد چنانچه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: «... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله مَنْ لَمْ یَحْسُبْ كَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ كَثُرَتْ خَطَایَاهُ وَ حَضَرَ عَذَابُهُ» (کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج2، ص 115، ح15)
کلام آخر:
از آنچه گفته شد لزوم کنترل این عضو کوچک نمایان گشت و مشخص گردیدکه یکی از مهمترین اعضای تعیین کننده ی سعادت و شقاوت آدمی همین عضو به ظاهر کوچک است و چه زیباست در ماهی که خوردن و آشامیدن تحت ضابطه ای خاص قرار می گیرد به آنچه گفته می شود و از دهان خارج می گردد نیز توجه شود تا علاوه بر کنترل ورود خوراکی ها به دهان، کنترلی عمیق تر و ریشه ای تر در خصوص خروجی های دهان که همان گفتار آدمی است صورت گیرد و از این منظر گامی بلندتر در مسیر عبودیت پروردگار و تکامل انسان برداشته شود.

زینب فیاضی