هنگام دید و بازدید از اقوام نزدیک، اگرزنان و دختران فامیل در حضور مردان پوششی نامناسب داشته باشند، وظیفه چیست؟

حجاب یکی از دستورات مهم الهی است و از تکالیف واجب شمرده می‌شود. خداوند به صراحت از مردان مؤمن خواسته تا در برابر نامحرم چشمان خود را ببندند. اما این دستور تنها برای مردان نیست، بلکه برای زنان نیز آمده است: «و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوس‌‌آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را حفظ کنند». در ادامه آیه استثنائاتی نیز آمده است؛ یعنی اگر زینت‌های زن را چنین افرادی ببینند اشکالی ندارد و اصطلاحاً جزو محارم تلقی می‌شوند؛ مانند پدر، برادر، شوهر، دایی، عمو... زن و مرد آن‌را باید در روابط خویش رعایت کنند؛ زیرا این یک دستور الهی برای حفظ بشر از انحرافات و فساد می‌باشد. با این وجود، ممکن است در برخی از موارد، افرادی به دلیل روابط فامیلی، همسایگی و یا آشنایی در یک رودربایستی قرار گرفته و در محیطی که به این دستور الهی عمل نمی‌شود قرار گیرند. در چنین شرایطی نباید با خشونت نسبت به فامیل برخورد کرد. بلکه باید رفتار آنان را پیش بینی کرده و واکنشی مناسب داشت اما از هویت دیندارانه خویش دست نکشیده و با ابراز همین هویت، به امر به معروف و نهی از منکر پرداخت و در صورت بی‌تأثیر بودن چنین رفتاری، به ارتباط حداقلی بسنده کرد.

پیش از پرداختن به موضوع دید و بازدیدهای نوروز، ابتدا به صورت خلاصه به چند آموزه اسلامی مربوط اشاره می‌کنیم:

1. روابط صمیمانه با اعضای دور و نزدیک خانواده که با روش‌های گوناگون امکان‌پذیر بوده و در اسلام به «صله رحم» شهرت دارد، از مهم‌ترین توصیه‌هایی است که بارها و بارها در این دین مقدس بر آن تأکید شده و نسبت به قطع چنین ارتباط‌هایی هشدار داده شده است.

2 .غیراز وظیفه‌ای که یک مسلمان نسبت به اعضای خانواده‌اش دارد، نسبت به هر آشنای دیگری نیز که حقی به گردن او دارد، نباید از ابراز محبت زبانی و عملی خودداری کند.

3.اگرچه لازم است به محبت بستگان و آشنایان، پاسخ مناسب داد، اما از نظر اسلام، افرادی که رابطه خود را با دیگر مسلمانان قطع کرده‌اند، نباید مانند آنان رفتار کرد، بلکه اصل اولیه آن است که حتی باید به افرادی که از هرگونه ابراز محبتی خودداری می‌کنند، نیز محبت کرد و یک مسلمان، این اصل را  جز در موارد خاص رعایت خواهد کرد.

4 .این ابراز محبت‌ها نباید به زمان محدودی در ابتدای سال منحصر شود و در دیگر ایام تا رسیدن سال جدید، وظیفه خویش را تمام‌شده پنداشت.

5 .با توجه به این‌که لزوم ابراز محبت، منحصر در افراد خاصی نبوده و شامل تمام بستگان و آشنایان می‌شود، باید با زمان‌بندی مناسب، محبت خود را شامل تمام آنان نمود، تا این‌گونه نشود که برخی از آشنایان بارها و بارها از محبتمان بهره‌مند شده، اما از کوچک‌ترین ابراز محبتی به دیگران دریغ کنیم. البته شرایط پیرامونی بر نحوه زمان‌بندی می‌تواند تأثیرگذار باشد.

با توجه به نکات یاد شده، آنچه در ارتباط با دید و بازدیدهای نوروز می‌توان گفت؛ این است که اگرچه مراسم نوروز برگرفته از سنتی عرفی و منطقه‌ای بوده و بر این اساس، نباید لزوماً به دنبال راه‌کارهای خاصی برای دید و بازدیدهای این ایام در اسلام بود، و اساساً نمی‌توان قانونی کلی برای تمام عرف‌های منطقه‌ای ارائه نمود، اما برای مسلمانان واضح است که با توجه به آموزه‌های دینی، اصل رفت و آمدها در هر زمانی که باشد، سنتی حسنه و رویکردی نیک بوده که همزمانی آن با نوروز نیز به جذابیت بیشتر آن خواهد افزود. چه زیبا است با آغاز سال جدید و فصل بهار، همان‌گونه که طبیعت جانی دوباره می‌گیرد، انسان‌ها نیز با دید و بازدیدهایی که با بستگان، دوستان، همسایگان و دیگر آشنایان انجام می‌دهند، انرژی جدیدی به روح و بدنشان وارد نموده و برای سال جدید با روحیه‌ای تازه به کار و تلاش پرداخته و کدورت‌ها را از بین ببرند.از طرفی، قرآن کریم می‌فرماید: «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ» آیا جزاى نیکى جز نیکى است؟ و می‌دانیم که  آمدن آشنایان به منزل ما، نوعی نیکی و ابراز محبت است و بازدید ما نیز می‌تواند یکی از بهترین پاسخ‌ها به چنین محبتی باشد.

اما این‌که در عید نوروز، اگر فردی به دیدارمان آمد و از احوالش باخبر شدیم، لزوماً ما هم باید در همین فرصت اندک و زمان محدود، به دیدارش برویم؟! دستور صریحی در اسلام در این مورد وجود ندارد و نیز قاعده‌ای اخلاقی در جامعه بشری شکل نگرفته که چنین رفتاری را توصیه کند، اما با این وجود باید به عرف خانواده‌ها و منطقه زندگی نیز تا حدودی اهمیت داد؛ به عنوان نمونه: اگر به دیداری پاسخ داده نشود، نوعی تکبر و خودبزرگ‌بینی، و توهین به شمار آید.اگر بزرگ‌تری پیش قدم شد و به دیدار کوچک‌تر رفت، تأخیر در بازدید نوعی بی‌ادبی ارزیابی شود.اگر فردی از بستگان، از قشر ضعیف جامعه بوده و با آن‌که او را چندین بار دیده‌ایم، نرفتن به خانه‌اش را نشانگر بی‌توجهی به خود بداند.

اگر بستگان و آشنایانی وجود داشته باشند که به هر دلیل، تنها در ایام عید می‌توانند آمادگی پذیرش مهمان را داشته و رفتن به خانه‌هاشان در ایام دیگر برایشان مشکل‌آفرین بوده و شاید دچار شرمندگی شوند و ... در این موارد نباید کاری کرد که موجبات کدورت فراهم شود.

بیان این نکته نیز خالی از لطف نیست که از لحاظ شرعی گرچه لازم است به محبت آشنایان، پاسخی محبت‌آمیز داد، اما این‌گونه نیست که لزوماً باید پاسخ محبت از همان نوع محبت اولیه باشد. بر این اساس، اگر فردی به دیدارم آمد، شاید بدون آن‌که من نیز به دیدارش بروم، بتوانم با روشی دیگر پاسخی بهتر به محبتش بدهم.

با تمام آنچه گفته شد، معتقدیم همان‌گونه که در پرسش آمده، آنچه امروزه در برخی خانواده‌ها در زمینه دید و بازدید مدیریت نشده ایام عید وجود دارد، همراه با نوعی افراط است که در نهایت بدان می‌انجامد که در این زمان محدود، یک آشنای خود را بارها ببینیم و ساعت‌ها با او به گفت‌وگو بپردازیم، اما فرصتی نداشته باشیم که حتی با یک تماس تلفنی و عرض تبریک، آشنای دیگری را از محبت خود بهره‌مند سازیم!اما باید توجه داشت که در مقابله با این سنت افراطی نباید به روش‌های تفریطی روی آوریم، بلکه باید به‌تدریج و با مدیریت صحیح، زمان‌بندی دقیق، هماهنگی با بستگان و آشنایان و تصمیم‌گیری‌های جمعی و ... به رفع این نقیصه اقدام کرده و به همگان بباورانیم که با توجه به فرصت اندک، شاید سزاوارتر آن باشد که تا می‌توانیم افراد بیشتری را در حلقه دید و بازدیدها جا دهیم.