اهمیت ماه رجب واعمال و آداب آن چیست؟

ماه رجب را رجب  می گفتند که از آن بیمناک بودند و رجب به معناى بیم داشتن است.ماه رجب یکی از ماه های حرام است که در روایات برای آن فضایل زیادی ذکر شده است. 

اعمالی که برای این ماه در روایات ذکر شده، به دو گونه است؛ قسمتی از این اعمال مربوط به همه روزهای ماه است؛ مانند روزه گرفتن و بعضی از اذکار و ادعیه و قسمت دیگر آن مربوط به زمان های مخصوصی از این ماه، مانند اعمال و دعاها و نمازهایی که برای هر شب و روز این ماه وارد شده است و همچنین اعمالی که در ایام البیض (روز سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری) سفارش به انجام آن شده است. 

الف)اعمال مشترک ماه رجب:  (روزه)

امام صادق(ع)فرمود: حضرت نوح(ع)در روز اول ماه رجب سوار بر کشتی شد و به همراهان دستور داد، این روز را روزه بگیرند و فرمود هر که این روز را روزه بدارد آتش جهنم یک سال از او دور شود و کسی که هفت روز از این ماه را روزه بدارد هفت درب جهنم بر او بسته شود و اگر هشت روز روزه بدارد هشت درب بهشت به روی او باز می شود و کسی که پانزده روز روزه بدارد خداوند حوایج او را بر آورده کند و کسی بیشتر از این مقدار روزه بگیرد خداوند افزون به او عنایت کند.

امام کاظم (ع) فرمود:رجب، نام رودى است در بهشت که از شیر سپیدتر و از عسل شیرین‌تر است، کسى که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند متعال از آن رود به او مى‌نوشاند.

ونیز امام فرمود: ماه رجب، ماه بزرگى است که در آن (پاداش) حسنات چند برابر است و گناهان (آدمى) در آن آمرزیده مى‌شود. کسى که یک روز در ماه رجب روزه بگیرد، آتش جهنّم به اندازه یک صد سال از او فاصله مى‌گیرد، و کسى که سه روز (در این ماه) روزه بگیرد، بهشت براى او واجب مى‌شود.روایات در فضیلت روزه ماه رجب بسیار است که به همین مقدار بسنده می کنیم.

اذکار و اوراد مخصوص:

رسول خدا (ص) فرمود:کسی که در ماه رجب صد مرتبه این ذکر را بگوید" أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ"و بعد از پایان آن انفاقی کند، خداوند امر او را به رحمت و آمرزش پایان برد و ... و هنگامی که خداوند را در روز قیامت ملاقات کند خداوند به او گوید: به سلطنت من اقرار کردی پس هر درخواستی داری بنما تا اجابت کنم که کسی جز من نمی تواند خواسته های تو را برآورد

حضرت در روایت دیگر فرمود:کسی که هزار مرتبه در این ماه"َلا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ"بگوید خداوند صد هزار پاداش در نامه عمل او می نویسد .

ب)اعمال مخصوص ماه رجب:  (نمازهای مستحبی)

از اعمال مخصوص این ماه نمازهایی است که در هر شب باید خوانده شود و کیفیت آن در روایات آمده است.

از جمله اعمال مخصوص: غسل شب اول، شب پانزدهم، شب آخر،نمازهای شب جمعه اول ماه رجب(لیلة الرغائب نمازهای شب سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم(لیالی البیض انجام عمره، زیارت امام حسین (ع) زیارت امام رضا(ع) است.

 در یکی از دعاهای ماه رجب مردان باید هنگام خواندن قسمت آخر دعا، محاسن خود را با دست چپ گرفته و انگشت اشاره دست راست را تکان دهند؟در منابع روایی این گونه نقل شده است: راوی می  گوید؛ پس امام صادق (ع) با دست چپش، ریش خود را گرفت و این دعا را می خواند، در حالی که درخواست پناهندگی می کرد، با انگشت سبابه راست خود ...

«یلوذ» در این جا به معنای درخواست پناهندگی است؛ یعنی با انگشت راست خود در این هنگام درخواست پناه می کرد.

 با توجه به این متن، به احتمال قوی، قرار دادن دست ها و انگشتان در این وضعیت در آن زمان، نشانی از پناه خواستن و نوعی تضرع و زاری به شمار می آمد و به معنای تسلیم بود؛ چنان که اکنون بلند کردن دست ها علامت تسلیم است؛ به همین دلیل امام (ع) هنگام خواندن این دعا، خود را با این وضعیت به پروردگار پناهنده می کرد، اگر چه امروزه این گونه عرفی وجود ندارد. اما چون این حالت به صورت نمادی در آمده است، نه تنها هیچ اشکالی در انجام آن نیست، بلکه ثواب نیز بر آن است؛ چون یکی از حجت های ما در انجام اعمال دینی، سیره و روش معصومان است.

کسی که گناهان زیادی را مرتکب شده، چگونه با انجام نماز لیلة الرغائب در ماه رجب آن همه ثواب برای او قرار داده می شود؟

چند نکته درپاسخ قابل توجه است:

1. ماه رجب، ماه بسیار شریف و پر برکتی است که اعمال بسیاری از طرف پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) – مانند نماز ذکر شده در پرسش - در آن وارد شده است. انسان باید، از این فرصت استفاده کرده و با خواندن دعاهای وارده و انجام نمازهای مستحبّی در این ماه، به اندازه توان، خود را از گناهان پاک نماید. کسی که گناهکار است باید از فرصت این ماه استفاده کرده و توبه واقعی نماید و نماز و روزه های قضای خود را بجا آورد؛ اگر اعمال مستحبی در این ماه – مانند نماز در لیلة الرغائب- دارای ثواب های زیادی است، به جهت این است که آدمی بهره خود را از این ماه برده و با انجام آنان و توبه واقعی، مسیر کمال خود را پیدا کرده و به خداوند تقرّب جوید و محبوب خداوند شود؛ اما این بدین معنا نیست که شخص گناهکار بدون توبه و با ادامه انجام گناه از ثواب نماز در لیلة الرغائب بهره مند شود . گفتنی است که افرادی که به شدت آلوده در گناه شده اند توفیق انجام چنین اعمالی را نیز نمی یابند.

بنابراین، آدمی باید قبل از فرا رسیدن این شب ها و اوقات شریف، مراقب خود بوده و بیش از سایر وقت ها حال خویشتن را بررسى کند و بکوشد که گناهى در او نباشد تا از نور عبادت بهره مند شده و مانند فردی نباشد که دوست گران قدری او را محترم شمرده و به مجلسش دعوت کرده، اما او بعد از حضور در این مجلس به رفتاری بپردازد که موجبات آزردگی خاطر رفیق مهربانش را فراهم آورد. بر این اساس شایسته نیست که انسان در خانه رحمان و مهربانی، به عبادت شیطان بپردازد که در این صورت با این اعمال سزاوار خوارى بزرگى شده و به جاى بدست آوردن بزرگداشت خدا، ذلّت و خوارى بدست خواهد آورد.

2. 2. ثواب های الهی بر اساس استحقاق بندگان نیست، بلکه تفضّل و رحمتی است که خداوند بر اساس رفتارهای بندگان در دنیا و قابلیت هایی که کسب کرده اند، به آنها لطف می کند. بندگان (در صورتی که خداوند به آنها وعده ای نمی داد) هیچ حقی برای دریافت ثواب و پاداش از خدا نداشتند؛ چون تمام اعمالی که در دنیا انجام داده اند به وسیله نعمت های خداوند بوده است؛ و خداوند بر اساس رحمت و حکمت خود به بندگان وعده اجر و پاداش داده و خود را ملزم به اجرای آن دانسته است. پس این رحمت بی انتها و حکمت کامل الهی است که تعیین کننده میزان پاداش اعمال است نه سختی و راحتی یا کوتاهی اعمال.
3. 3. شخص گناهکار اگر توبه نماید و تصمیم بر ترک گناه داشته باشد و گناه گذشته خود را با انجام عبادات و کارهای نیک و پسندیده جبران نماید، خداوند مهربان او را می آمرزد؛ همان طور که در قرآن کریم می فرماید: «اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.
4. دعاها، زیارات و نمازهای مستحبی، در صورتی دارای ثواب وعده داده شده برای انجام دهنده آنان هستند که تمام شرایط در آنها رعایت شده باشد؛ همانند ادای تکالیف و واجبات شرعی، داشتن معرفت،و اخلاص.