حجاب‏ها در ماه رمضان‏  

لغزش‏ها و معصيت‏هاى گوناگون، حجاب‏هايى هستند كه آدمى را از مشاهده جمال حضرت محبوب محروم مى‏كند، راستى انسان با اين مصيبت بزرگ چه كند؟

انسانى كه در طول سال در اثر خطاها و لغزش‏هاى نفس از درگاه حضرت دوست فاصله گرفته است بايد در صدد كم كردن اين فاصله‏ها برآيد. و بهترين موقعيّتى كه او را به اين هدف نزديك مى‏سازد روزه دارى حقيقى در رمضان است.

روزه دارى در تغيير رفتار و اصلاح شخصيّت انسان مؤثّر است.

بر اساس مطالعات علمى و تحقيقات روانشناسان و گزارش‏هاى قضايى كه در ايران و كشورهاى مختلف مسلمانان به عمل آمده است، نشانگر اين است كه رفتارهاى ناهنجار و جرايم اجتماعى و خشونت خانوادگى و ... در ماه رمضان به مقدار زيادى كاهش مى‏يابد.

و اين به خاطر تسلّط بر نفس است كه انسان‏ها در اين ماه بر افكار و اعمال خود دارند و ترسى كه در اثر خوف از غضب الهى و رحمت بيكران پروردگار، در دل افكنده مى‏شود.

ريشه اين دگرگونى در حال انسان به طبيعت روزه برمى‏گردد كه زمينه‏اى را كه شيطان بر اساس آن انسان را به گمراهى مى‏كشاند، از بين مى‏برد، زنجيرى كه در ماه رمضان شيطان را به بند مى‏كشد، همان جهاد با نفس و گرسنگى و تشنگى و فروكشى غضب است.

حكمت اين نكته را پيامبر خدا صلى الله عليه و آله چنين بيان مى‏فرمايد:

إِنَّ الشَّيْطانَ لَيَجْرى‏ مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّمِ فَضَيِّقُوا مَجارِيَهُ بِالْجُوعِ. «1»

شيطان از جايگاه خون آدمى در انسان وارد مى‏شود، پس با گرسنگى، محلّ‏هاى ورود او را تنگ كنيد.

يعنى شيطان از راه شهوت خوراك و لذّت جنسى و غضب نفس و خيالات آدمى، در اطراف رگ‏هاى قلب و مغز او جاى مى‏گيرد و سپس براى طرح‏هاى شيطانى خود برنامه ريزى مى‏كند.

بنابراين شيطان به تنهايى زمينه ساز گناهان نيست و در بند بودن شيطان‏ها نسبى است. هر چه روزه كامل‏تر باشد، زنجيرى كه شيطان را اسير مى‏كند و جلوى نفس أمّاره را مى‏گيرد؛ محكم‏تر خواهد بود و از ميزان غفلت و انحرافات ناشى از آن خواهد كاست.

بر اين پايه مى‏توان گفت: روزه آنانى كه در ماه رمضان، گناهانى را از روى غفلت يا عمد مرتكب مى‏شوند، كامل و مقبول نيست.

امام على عليه السلام، خطاب به بندگان در خطبه روز فطر مى‏فرمايد:

وَ اعْلَمُوا عِبادَ اللَّهِ أَنَّ أَدْنَى ما لِلصَّائِمِينَ وَ الصَّائِماتِ أَنْ يُنادِيَهُمْ مَلَكٌ فى‏ آخِرِ يَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، أَبْشِرُوا عِبادَ اللَّهِ! فَقَدْ غُفِرَ لَكُمْ ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِكُمْ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَكُونُونَ فِيما تَسْتَأنِفُونَ. «2»

اى بندگان خدا! بدانيد كمترين چيزى كه براى مردان و زنان روزه دار مى‏باشد اين است كه: در روز آخر ماه رمضان فرشته‏اى به آنان ندا مى‏دهد:

بشارت باد بر شما اى بندگان خدا! كه خداوند گناهان گذشته شمارا بخشود، پس مواظب باشيد كه از اين پس چه مى‏كنيد!

[ «16» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ إِنْ مِلْنَا فِيهِ فَعَدِّلْنَا وَ إِنْ زُغْنَا فِيهِ فَقَوِّمْنَا وَ إِنِ اشْتَمَلَ عَلَيْنَا عَدُوُّكَ الشَّيْطَانُ فَاسْتَنْقِذْنَا مِنْهُ‏]

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست؛ چنانچه ما در اين ماه از حق و عدالت و بندگى و طاعت منحرف شويم، به دايره عدل و درستى برگردان، و اگر از راه هدايت به گمراهى افتيم، استوارمان ساز، و اگر دشمنت شيطان بر ما چيره شود، از كيد و مكرش ما را رهايى بخش.

 [ «17» اللَّهُمَّ اشْحَنْهُ بِعِبَادَتِنَا إِيَّاكَ وَ زَيِّنْ أَوْقَاتَهُ بِطَاعَتِنَا لَكَ وَ أَعِنَّا فِى نَهَارِهِ عَلَى صِيَامِهِ وَ فِى لَيْلِهِ عَلَى الصَّلَاةِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَيْكَ وَ الْخُشُوعِ لَكَ وَ الذِّلَّةِ بَيْنَ يَدَيْكَ حَتَّى لَا يَشْهَدَ نَهَارُهُ عَلَيْنَا بِغَفْلَةٍ وَ لَا لَيْلُهُ بِتَفْرِيطٍ]

خدايا! اين ماه را با بندگيمان براى حضرتت پُر كن، و اوقاتش را به طاعتمان براى وجود مباركت زينت ده، و در روزش ما را به روزه داشتن، و در شبش ما را به نماز و زارى به درگاهت، و فروتنى به پيشگاهت، و خوارى در برابرت يارى فرما تا روزش به غفلت ما از روزه، و شبش به كوتاهى ما از عبادت گواهى ندهد.

ارزش عبادات در رمضان‏

انسان از نگاه اسلام، تركيبى از جسم و جان است. همان گونه كه جسم انسان براى تداوم وجود خويش نيازمند غذاهاى مادّى است. هويّت و حقيقت انسانى او نيز نيازمند غذاهاى معنوى از سنخ خود است.

روشن است كه خداوند سبحان، ميهمانى رمضان را براى پذيرايى از جسم و وجود مادّى دوستانش فراهم نساخته است؛ چرا كه بدن‏هاى آنان مانند همه در ضيافت هميشگى خدايند.

جناب سعدى مى‏سرايد:

(سعدى)

اين در حالى است كه همه دشمنان خدا از اين سفره گسترده بيش از ديگران بهره مى‏برند. پس ارزش پذيرايى از جسم و تأمين خواسته‏هاى مادّى هرگز به پاى تأمين نيازهاى معنوى نمى‏رسد.

بلكه خداى متعال در ميهمان سراى رمضان، جان‏ها و افكار مؤمنان را به ضيافت فرا خوانده است؛ و ارزش آن را تنها پروردگار منّان مى‏داند.

از سوى ديگر شرايط و آداب اين ميهمانى بايد هماهنگ با ضيافت معنوى و روحانى بوده و غذا و نوشيدنى آن متناسب با تحوّل روحى و تجديد حيات معنوى و تقويت بنيه روانى انسان باشد.

از برجستگى‏هايى كه در فضاى اين ماه با فضيلت جلوه گر است؛ زمينه‏ها و ظرفيّت‏هايى است كه خداوند سبحان براى دعوت فراهم ساخته است؛ آن گونه كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در توصيف دعوت فرمود:

هُوَ شَهْرٌ دُعيتُمْ فِيهِ إِلى‏ ضِيافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كِرامَةِ اللَّهِ. «3»

ماهى كه در آن به ميهمانى خدا دعوت شده‏ايد و از اهل كرامت خدا قرار گرفته‏ايد.

فقيه و فيلسوف و عارف وارسته؛ مرحوم شيخ محمد حسين اصفهانى در «الرسالة المجدية» در شرح فراز فوق از خطبه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درباره دعوت مى‏فرمايد:

«دعوت به ماه رمضان، دعوت به بهشت است و غذاهاى اين ميهمانى نيز از نوع‏ غذاهاى بهشتى است. هر دو ميهمان خانه خدايند؛ ليكن نام ميهمان سرا در اين جا «ماه رمضان» است و نامش در آن جا غرفه‏هاى بهشتى؛ اين جا غيب است و آن جا مشهود و عيان؛ اينجا تسبيح و تهليل است و آن جا چشمه سلسبيل؛ اينجا نعمت‏هاى پوشيده و اندوخته هستند و آن جا «ميوه‏اى از آنچه برمى‏گزينند و گوشت بريان پرنده‏اى كه ميل دارند. «4» پس نعمت در هر جهان با پوشش همان جهان آشكار مى‏شود و گاهى هم هست كه نعمت‏ها در همين دنيا براى پيامبران و معصومان عليهم السلام به شكل آن جهان آشكار مى‏شوند.

آنچه در روايات آمده كه: پيامبر خدا براى فاطمه زهرا عليها السلام يا امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام ميوه‏اى از ميوه‏هاى بهشت يا جامه‏اى از جامه‏هاى بهشت آورد، گواه اين مطلب است.

شراب طهور در زندگى دنيا محبّت خداست و بهترين وقتى كه براى فراهم ساختن آن مغتنم است، همين ضيافتى است كه ساقيش همان ميزبانش است.» «5» جايگاه و پاداش عبادات و امور خير معنوى دراين ماه چندين برابر مى‏شود و از آنجا كه پيامبر حق صلى الله عليه و آله فرموده‏اند:

هر كار آدميزاد چند برابر مى‏شود. كار نيك، ده برابر تا هفتصد برابر مى‏شود، خداوند فرموده است: مگر روزه كه براى من است و خودم پاداش آن را مى‏دهم و روزه دار خواسته دل و خوراكش را به خاطر من وامى‏گذارد. «6» از جمله خطابه‏هاى رسول اللّه صلى الله عليه و آله در هنگام ماه رمضان اين بود كه:

مَنْ تَطَوَّعَ بِخَصْلَةٍ مِنْ خِصالِ الْخَيْرِ فى‏ شَهْرِ رَمَضانَ كانَ كَمَنْ أَدَّى‏ سَبْعينَ فَريضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ وَ مَنْ أَدَّى‏ فِيهِ فَريضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ كانَ كَمَنْ أَدَّى‏ سَبْعينَ فَريضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ تَعالى‏ فِيما سِواهُ مِنَ الشُّهُورِ.

كسى كه در ماه رمضان يكى از كارهاى نيك را انجام دهد همچون كسى است كه هفتاد واجب از واجبات خدا را انجام داده است. و هر كس در اين ماه، واجبى از واجبات خدا را انجام دهد همچون كسى است كه هفتاد واجب از واجبات خداى متعال را در ماه‏هاى ديگر انجام داده است.

---------------------------------------------------------------------

(1)- بحار الأنوار: 60/ 332، باب 3؛ عوالى اللآلى: 1/ 273، حديث 97.

(2)- بحار الأنوار: 87/ 362، باب 1، حديث 13؛ مجموعة ورام: 2/ 158.

(3)- بحار الأنوار: 93/ 356، باب 46، حديث 25؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام: 1/ 295، حديث 53.

(4)- اشاره به سوره واقعه (56): 20- 21.

(5)- جامع الدّرر، حسين فاطمى: 335- 336، به نقل از رساله مجديه.

(6)- كنز العمال: 8/ 448، حديث 2359؛ الدرّ المنثور: 1/ 179، ذيل آيه 184 سوره بقره.

برگرفته از کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه نوشته استاد حسین انصاریان