هديه خداوند به توبه كنندگان واقعى‏

معصوم مى‏فرمايد: خداوند عزّ و جل به توبه كنندگان سه خصلت عنايت فرموده كه اگر خصلتى از آنها را به تمام اهل آسمانها و زمين مرحمت مى‏فرمود، هر آينه به آن خصلت نجات پيدا مى‏كردند:

1- «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ» «1».

خداوند توبه كنندگان از هر گناه و پاك شوندگان از هر آلودگى را دوست دارد.

پس كسى كه خداوند او را دوست بدارد عذابش نخواهد كرد.

2- «الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِيمِ* رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ* وَ قِهِمُ السَّيِّئاتِ وَ مَنْ تَقِ السَّيِّئاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ» «2».

فرشتگانى كه عرش را حمل مى‏كنند و فرشتگان حول عرش، در تسبيح و حمد پروردگارشان هستند، و مؤمن به خدايند، و براى اهل ايمان طلب مغفرت مى‏كنند؛ پروردگار ما! علم و رحمتت همه چيز را فرا گرفته، آنان كه توبه كردند و راهت را پيروى نمودند مورد مغفرت قرار بده، و از عذاب جهنم نگاه دار. خداوندا! آنان را در بهشت عدنى كه به آنان وعده دادى، با پدران و همسران و فرزندان ايشان كه صالح شدند درآور، همانا تو عزيز و حكيمى، و آنان را از بديها حفظ كن، و كسى را كه امروز از بديها حفظ كنى او را مورد رحمت قرار داده‏اى و اين است آن فوز عظيم.

3- «وَ الَّذِينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَ لا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ لا يَزْنُونَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ يَلْقَ أَثاماً* يُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ يَخْلُدْ فِيهِ مُهاناً* إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً» «3».

آنان كه با خداوند معبود ديگرى را نمى‏خوانند، و خون كسى را كه خدا محترم‏ دانسته جز به حق نمى‏ريزند، و زنا نمى‏كنند، كه هر كس اين عمل انجام بدهد به جزايش مى‏رسد، عذابش در قيامت دوچندان مى‏شود و با ذلت و خوارى در آتش، هميشگى و جاودانه مى‏گردد. مگر آنان كه توبه كنند و ايمان بياورند و عمل صالح انجام دهند، پس خداوند زشتى‏هاى آنها را به خوبيها تبديل كند كه خداوند آمرزنده‏ى مهربان است‏ «4».

قرآن و مسأله‏ى باعظمت توبه‏

لفظ توبه و مشتقات آن نزديك به 87 بار در قرآن مجيد ذكر شده و اين كثرت ذكر، دليل بر عظمت اين حقيقت در پيشگاه حضرت محبوب است.

مسأله‏ى توبه را در قرآن كريم مى‏توان به پنج بخش تقسيم كرد:

1- امر به توبه.

2- راه توبه‏ى واقعى.

3- پذيرش توبه.

4- روى گردانى از توبه.

5- علت قبول نشدن توبه.

1- امر به توبه‏

«وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ...» «5».

از خداوند به خاطر گناهانتان طلب آمرزش نماييد، آنگاه به سوى او روى آورده از تمام معاصى و خطاهايتان توبه كنيد.

«وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» «6».

اى اهل ايمان! همگى به سوى خدا باز گرديد، از تمام گناهان خود توبه كنيد، باشد كه رستگار شويد.

راغب اصفهانى در كتاب مفردات مى‏گويد: فلاح در قيامت عبارت است از حيات بدون مرگ، عزت بى‏ذلت، علم منهاى جهل، غناى بدون تهيدستى‏ «7».

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً» «8».

اى كسانى كه ايمان آورديد! به جانب خدا باز گشته، از تمام معاصى خود توبه كنيد، توبه‏ى خالص.

در اين آيات، خداوند مهربان اهل ايمان و غير آنان را امر به توبه مى‏نمايد، اطاعت از امر حق واجب و موجب غفران و رحمت، و عصيان از امر خداوند حرام و مورث غضب و عذاب، و خزى دنيا و خوارى آخرت و هلاك ابدى و دايمى است.

2- راه توبه‏ى واقعى‏

توبه مسأله‏ى ساده و آسانى نيست، توبه همراه با يك سلسله شرايط معنوى و عملى قابل تحقق است.

حال ندامت، تصميم بر آينده‏اى ملكوتى و پاك، تبديل سيئات اخلاقى به حسنات اخلاقى، اصلاح عمل، جبران گذشته و تكيه كردن بر ايمان به خدا و قيامت عناصرى است كه ساختمان توبه از آنها ساخته مى‏شود، و بناى انابه از آنها برپا مى‏گردد.

«إِلَّا الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ» «9».

مگر آنان كه با گناه قطع رابطه كرده به خدا بازگشتند، و اخلاق و عمل خود را اصلاح نمودند و آنچه را از حق پنهان مى‏داشتند براى مردم بيان كردند، پس توبه‏ى ايشان را مى‏پذيرم و من پذيرنده‏ى توبه و مهربانم.

«إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ فَأُولئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً» «10».

محققاً بازگشت و توبه‏ى كسانى مورد توجه است كه بدى را از روى جهالت انجام دهند، سپس به زودى و بدون فوت وقت و تأخير انداختن توبه رو به جانب حق كنند، خداوند توبه‏ى آنان را مى‏پذيرد كه خداوند عليم و حكيم است.

«فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ» «11».

كسى كه بعد از ستمش بر قانون و بر مردم و بر نفس خويش، توبه كند و عقيده و اخلاق و عملش را اصلاح نمايد، خداوند توبه‏اش را مى‏پذيرد، همانا خداوند آمرزنده و مهربان است.

«وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ» «12».

آنان كه كار زشت كردند، سپس بعد از زشتى توبه كردند، و اهل ايمان شدند، همانا پروردگارت بعد از توبه‏ى آنان، آمرزنده‏ى مهربان است.

«فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَإِخْوانُكُمْ فِي الدِّينِ...» «13».

گنهكاران اگر توبه كردند و نماز را به پا داشتند و زكات پرداختند، پس برادران دينى شما هستند.

بر اساس اين آيات، ايمان به خدا و قيامت، اصلاح عقيده و اخلاق و عمل، بازگشت فورى و بدون تأخير، قطع رابطه با ستم، برپا داشتن نماز، پرداخت زكات، و بازگرداندن حقوق مالى مردم به مردم از شرايط توبه‏ى واقعى است، و هر كس به اين صورت توبه كند، بدون ترديد به حقيقت توبه رسيده و توبه‏ى حقيقى را محقق ساخته و توبه‏اش صد در صد مورد قبول حق است.

3- پذيرش توبه‏

گنهكار زمانى كه امر حضرت حق را در مسأله‏ى توبه اطاعت كرد، و به شرايط توبه عمل كرد، و راهى را كه قرآن براى توبه ترسيم نموده پيمود، بدون ترديد خداوند مهربان كه وعده‏ى قبولى توبه به گنهكار داده، توبه‏اش را مى‏پذيرد و نشان قبولى توبه بر پرونده‏اش ثبت مى‏كند و وى را از گناه پاك نموده، ظلمت و تاريكى باطنش را به نور و سپيدى تبديل مى‏نمايد.

«أَ لَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ...» «14».

آيا ندانسته‏اند كه همانا خداوند توبه را از بندگانش قبول مى‏كند؟

«وَ هُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ يَعْفُوا عَنِ السَّيِّئاتِ...» «15».

و اوست خداوندى كه توبه را از بندگانش مى‏پذيرد و از بديهاى آنان گذشت مى‏كند.

«غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْبِ...» «16».

خداوند آمرزنده‏ى گناه و قبول كننده‏ى توبه است.

4- روى گردانى از توبه‏

اگر توبه نكردن گنهكار به علت مأيوس بودنش از رحمت خدا باشد بايد بداند كه يأس از رحمت، جز اخلاق كافران نيست‏ «17».

اگر روى گردانى گنهكار از توبه به تصوّر اين معنى باشد كه خداوند قدرت بر آمرزش او را ندارد، بايد بداند كه اين حالت از اخلاق يهود عنود است‏ «18».

اگر روى گردانى گنهكار از توبه، محصول تلخ تكبر او نسبت به حضرت حق و جرأت او نسبت به خداوند مهربان و اسائه‏ى ادب او نسبت به ربّ كريم باشد، بايد بداند خداوند عزيز اينگونه مردم متكبر و جرى و بى‏ادب را دوست ندارد و كسى كه مورد محبّت خدا نباشد، نجاتى در دنيا و آخرت براى او نيست‏ «19».

گنهكار بايد بداند روى گردانى از توبه، در حالى كه باب توبه باز و انجام توبه همراه با شرايطى كه دارد ممكن، و خداوند مهربان توبه پذير است، عين ستم بر خويش و ظلم به حقايق عالى ملكوتى است.

«... وَ مَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ» «20».

و آنان كه (از زشتى‏ها، گناهان، ستمكاريها، تجاوزات، ترك واجبات، خوردن مال حرام، تهمت، غيبت، فساد اخلاق) توبه نكردند و به حضرت محبوب باز نگشتند، از ستمگرانند.

«إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ لَمْ يَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذابُ جَهَنَّمَ وَ لَهُمْ عَذابُ الْحَرِيقِ» «21».

همانا كسانى كه مردان و زنان باايمان را گداختند، سپس توبه نكردند، عذاب جهنم و عذاب سوزنده را سزاوارند.

5- علت قبول نشدن توبه‏

گنهكار در صورتى كه فرصت توبه داشته باشد و توبه را همراه با شرايط آن بجا آورد، بدون ترديد توبه‏اش مورد پذيرش حق است، ولى اگر فرصت توبه را از دست بدهد تا مرگش فرا رسد، آنگاه از گذشته توبه كند يا توبه‏اى منهاى شرايط معين شده انجام دهد يا پس از ايمان كافر گردد، البته توبه‏اش مورد پذيرش نخواهد بود.

«وَ لَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ‏ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَ لَا الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً» .(22)

آنان كه تا رسيدن مرگ كار زشت انجام دهند، در آن وقت كه وقت خروج از دنياست بگويند توبه كرديم، و آن كسانى كه در حال كفر بميرند، توبه‏ى هيچ يك از آنها پذيرفته نيست، براى اينان عذاب دردناك آماده كرده‏ايم!

«إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بَعْدَ إِيمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الضَّالُّونَ» .(23)

آنان كه بعد از ايمانشان كافر شدند و بر كفر خود افزودند، توبه‏ى آنان هرگز پذيرفته نيست، اينان همان گمراهانند.

------------------------------------------------------------------------

(1)- بقره (2): 222.

(2)- غافر (40): 7- 9.

(3)- فرقان (25): 68- 70.

(4)- كافى: 2/ 432، حديث 5؛ بحار الأنوار: 6/ 39، باب 20، حديث 70.

(5)- هود (11): 3.

(6)- نور (24): 31.

(7)- مفردات راغب: 64، ماده‏ى (فلح).

(8)- تحريم (66): 8.

(9)- بقره (2): 160.

(10)- نساء (4): 17.

(11)- مائده (5): 39.

(12)- اعراف (7): 153.

(13)- توبه (9): 11.

(14)- توبه (9): 104.

(15)- شورى (42): 25.

(16)- غافر (40): 3.

(17)- يوسف (12): 87.

(18)- مائده (5): 64.

(19)- نحل (16): 23 «لا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما يُسِرُّونَ وَ ما يُعْلِنُونَ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ»؛ حج (22): 38 «إِنَّ اللَّهَ يُدافِعُ عَنِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٍ كَفُورٍ»؛ قصص (28): 76 «إِنَّ قارُونَ كانَ مِنْ قَوْمِ مُوسى‏ فَبَغى‏ عَلَيْهِمْ وَ آتَيْناهُ مِنَ الْكُنُوزِ ما إِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ»؛ لقمان (31): 18 «وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ»؛ حديد (57): 23 «لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ».

(20)- حجرات (49): 11.

(21)- بروج (85): 10.

(22)- نساء (4): 18.

 (23)- آل عمران (3): 90.

برگرفته از کتاب توبه آغوش رحمت نوشته استاد حسین انصاریان