سیرى در سیره امام صادق علیه السلام

جلوه‏هاى صدق اهل‏ بیت‏ علیهم السلام در صادق‏ این خاندان به صورت ویژه بروز یافته است. این جلوه‏ها را در رفتار آن حضرت بهترمى‏توان درك كرد. آنچه بیشتر رواج یافته، ذكر« قال الصادق‏»هاست كه به حق زیرساخت ‏فكرى، فقهى و كلامى شیعه را تشكیل داده ‏است اما در كنار توجه به گفته‏ هاى آن‏ حضرت، فصلى ‏براى تامل و توجه در رفتارهاى آن امام ‏علیه السلام و بهره ‏گیرى عملى از این رفتارها فصل دیگرى را هم باید گشود .

آنچه در این نوشتار مى‏آید، بخشى از كردارهاى امام صادق‏ علیه السلام را منعكس مى‏سازد.
1- رسیدگی به محرومان
هشام بن سالم مى‏گوید: امام صادق‏ علیه السلام ‏هنگامى كه تاریكى شب فرا مى‏رسید، کیسه ای ‏از نان و گوشت و پول را بر مى‏داشت و بردوش‏ مى‏نهاد و به سوى نیازمندان شهر مدینه ‏مى‏شتافت و آنها را میانشان تقسیم مى‏كرد. آنها او را نمى‏شناختند. زمانى كه امام ‏صادق‏ علیه السلام رحلت كرد و آن انفاق‏هاى شبانه ‏ادامه پیدا نكرد، نیازمندان فهمیدند كه چه‏ كسى هر شب به آنها غذا و پول مى‏داد. (1)
معلى بن خنیس مى‏گوید: امام صادق ‏علیه السلام با انبانى (کیسه) از نان بیرون آمد و من همراه او بودم. به ‏اقامتگاه بنى ساعده رسیدیم. در آن جا گروهى خوابیده بودند. آن حضرت یك یا دو نان بر بالین هر كدام نهاد. به آخرین فرد كه ‏رسید، برگشتیم. پرسیدم: من به فدایت! آیا اینها حق را مى‏شناسند ( یعنى شیعه ‏هستند)؟ از پاسخ امام‏ برمی آید که آنان شیعه نبودند ولی نسبت به آنها نیز رافت داشتند. (2)
در روایتى آمده است:
«كان الصادق ‏علیه السلام یطعم حتى لایبقى ‏لعیاله شى‏ء»(3) ؛ امام صادق‏ علیه السلام به فقیران اطعام مى‏كرد تا آن جا كه براى خانواده‏اش چیزى باقى‏ نمى ‏ماند.

2 - میانه روى
امام صادق‏ علیه السلام - در ایام قحطى - دستورمى‏داد براى تهیه آرد، گندم را با جو مخلوط كنند و مى‏فرمود: من مى‏توانم براى خانواده‏ام ‏آرد گندم خالص تهیه كنم ولى دوست دارم در زندگى اندازه و حساب و كتاب را خوب رعایت ‏كنم. (4)

3 - دورى از بخل
فضل بن ابى قره مى‏گوید:
" رایت اباعبدالله ‏علیه السلام یطوف من اول اللیل ‏الى الصباح و هو یقول: اللهم قنى شح ‏نفسى فقلت: جعلت فداك ما سمعتك‏ تدعو بغیر هذا الدعاء؟ قال: واى شى‏ء اشد من شح النفس، ان الله یقول: «و من یوق ‏شح نفسه فاولئك هم المفلحون‏.» (5)
امام صادق‏ علیه السلام را دیدم كه از اول شب تا صبح، خانه خدا را طواف كرد و این دعا را خواند: خدایا! مرا از شر بخل نفسم برهان! گفتم: به فدایت ‏شوم! از شما غیر از این دعا را نشنیدم؟ فرمود: چه چیزى بدتر از بخل‏ نفس! بعد آیه « و من یوق شح نفسه...» را خواند.

4 - ادب بیمارى
امام صادق ‏علیه السلام هنگام بیمار شدن عرض‏ مى‏كرد: «الله اجعله علة ادب لاعلة غضب.» (6)
بارخدایا! آن را بیمارى ادب (و تنبه) قرار بده، نه بیمارى غضب ( و خشمت).

5 - دعا هنگام پیش آمد ناگوار
«كان الصادق‏ علیه السلام: اذا حز به امر جمع النساء والصبیان ثم دعا و امنوا.» (7)
امام صادق ‏علیه السلام هر گاه به پیش آمد ناگوارى ‏برمى خورد، زنان و اطفال را جمع مى‏كرد و دعا مى‏كرد و آنها آمین مى‏گفتند.

6 - سجده بر تربت ‏حسینى
«كان الصادق ‏علیه السلام لایسجد الا على تربة‏ الحسین‏علیه السلام تذللا لله و استكانة الیه.» (8)
امام صادق‏ علیه السلام جز بر تربت ‏حسینى سجده‏ نمى‏كرد، تا در درگاه خداوند.

7 - دعا
«كان الصادق‏علیه السلام یدعو بهذاالدعاء: الهى‏ كیف ادعوك و قد عصیتك و كیف ‏لاادعوك و قد عرفت ‏حبك فى ‏قلبى...» (9)
امام صادق ‏علیه السلام این دعا را مى‏خواند: خدایا! چگونه تو را بخوانم، در حالى كه تو را معصیت ‏كرده‏ام و چگونه تو را نخوانم، در حالى كه ‏محبت تو را در قلبم احساس مى‏كنم ...

8 - روزه
« كان الصادق‏ علیه السلام اذا صام لایشم الریحان ‏فسئل عن ذلك فقال: انى اكره ان اخلط صومى بلذة.» (10)
امام صادق ‏علیه السلام هنگامى كه روزه مى‏گرفت، ریحان را بو نمى‏كرد. از او علت این امر را پرسیدند. فرمود: من دوست ندارم كه روزه‏ام ‏را با لذت درهم آمیزم.

9 - زیارت امیرالمؤمنین ‏علیه السلام
از صفوان جمال روایت ‏شده است: با امام ‏صادق‏ علیه السلام وارد كوفه شدیم. امام فرمود: اى ‏صفوان! شتر را بخوابان، كه این جا نزدیك ‏قبر جدم، امیرالمؤمنین ‏علیه السلام است. امام فرود آمد، غسل كرد، جامه را تغییر داد، پا را برهنه ‏نمود و فرمود: تو نیز چنین كن. به جانب نجف‏ رفتیم. فرمود: گام‏ها را كوتاه بردار و سر را به‏ زیر انداز. خداوند متعال براى هر گام كه ‏بردارى، صد هزار حسنه مى‏نویسد، صدهزار گناه را محو مى‏كند، صدهزار درجه مى‏بخشد، صد هزار حاجت را بر مى‏آورد و ثواب هرصدیق و شهید را براى تو مى‏نویسد. آن‏ حضرت با دل آرام، تن آرام، تسبیح، تهلیل وتنزیه به جلو مى‏رفت، تا رسیدیم به تل‏ها... بر سر قبر رسید و اشك بر گونه هایش جارى شد و گفت: « انالله و انا الیه راجعون‏»؛ آن گاه ‏بر امیرالمؤمنین‏ علیه السلام سلام كرد و... (11)

10 - زیارت حسینى
امام صادق ‏علیه السلام در مسجد حنانه - كه از مساجد شریفه، نجف اشرف است. - امام‏ حسین‏ علیه السلام را به گونه‏اى خاص - كه در مفاتیح‏الجنان ذكر شده است.- زیارت كرد و سپس‏ چهار ركعت نماز خواند.

11 - دعا هنگام سفر
امام صادق‏ علیه السلام هنگام سفر این دعا رامى‏خواند:
«اللهم خل سبیلنا و احسن تسییرنا واعظم عافیتنا» (12)؛ خدایا! راه را بر ما بگشاى و نامه ما را نیكو گردان و عافیت ما را کامل‏ ساز.
امام صادق ‏علیه السلام هر گاه پاى در ركاب مى‏نهاد، مى‏گفت: «سبحان الذى سخرلنا هذا و ما کنا له مقرنین‏». نیز هنگام سفر هفت‏ بار تسبیح ‏مى‏كرد، هفت ‏بار حمد خدا مى‏نمود و هفت ‏بار لااله الا الله مى‏گفت. (13)

12 – شروع صبح
در روایت آمده كه امام صادق‏ علیه السلام صبح كه‏ مى‏شد، مى‏گفت:
«بسم الله و بالله و من الله و الى‏ الله و فى‏ سبیل الله و على ملة رسول الله ‏صلى الله علیه و آله ‏اللهم الیك اسلمت نفسى و الیك فوضت ‏امرى و الیك توجهت وجهى و علیك ‏توكلت ‏یارب العالمین...» (14)

13- کیفیت صدقه
در روایت آمده است:
«انه كان یتصدق بالسكر فقیل له: اتتصدق بالسكر؟ قال نعم انه لیس شى‏ء احب الى منه و انا احب ان یتصدق با حب ‏الاشیاء الى.» (15)
امام صادق ‏علیه السلام شكر را صدقه مى‏داد. از آن ‏حضرت سؤال شد: آیا شما شكر را صدقه ‏مى‏دهید؟ فرمود: بلى. هیچ چیز نزد من ‏دوست داشتنى‏تر از شكر نیست. من دوست‏ دارم كه محبوب‏ترین چیز را صدقه دهم.

14 - عزادارى براى امام حسین‏ علیه السلام
طفلى شیرخوار را در مجلس عزادارى‏ امام ‏حسین‏ علیه السلام نزد امام صادق‏ علیه السلام آوردند. امام صادق ‏علیه السلام طفل را بغل كرد و گریه‏اش ‏شدت یافت. (16)
امام صادق ‏علیه السلام به ابوهارون شاعر فرمود: شعرى درباره حسین ‏علیه السلام بخوان. او شعرى ‏درباره آن حضرت خواند. امام فرمود: آن گونه ‏كه در جمع خود مى‏خوانى، بخوان. ابوهارون ‏قصیده‏اى را با سوز خاصى خواند. امام با صداى بلند گریست. صداى زنان نیز از پس ‏پرده برخاست. (17)

15 - حضور قلب در نماز
ابوایوب مى‏گوید: «كان ابوجعفرعلیه السلام و ابوعبدالله ‏علیه السلام اذا قاما الى الصلاة تغیرت ‏الوانهما حمرة و مرة صفرة كانما یناجیان ‏شیئا یریانه.» (18)
امام باقر و امام صادق‏ علیهماالسلام آن گاه كه به نمازمى‏ایستادند، رنگ چهره آنان تغییر مى‏كرد؛ گاه سرخ مى‏شد و گاه زرد. گویا با كسى كه او را مى‏بینند، سخن مى‏گویند.
امام صادق‏علیه السلام در نماز، قرآن تلاوت كرد و بیهوش شد. بعد از به هوش آمدن، از امام ‏سؤال شد: چرا بى‏هوش شدى؟ امام فرمود: معناى آیات مرا بى‏هوش كرد. من آیات را تكرار كردم و در حالتى قرار گرفتم كه گویا آیات را از كسى كه آن را نازل كرده است، مى‏شنیدم. (19)
امام صادق ‏علیه السلام هنگامى كه براى نماز خارج ‏مى‏شد، مى‏فرمود:
«اللهم انى اسالك بحق السائلین لك و بحق مخرجى هذا فانى لم اخرج اشرا ولابطرا ولا رئاء ولا سمعة ولكن خرجت‏ ابتغاء رضوانك و اجتناب سخطك فعافنى ‏بعافیتك من النار.» (20)

پى‏نوشت ها:
1- میزان الحكمة، ج 5، ص 332.
2- وسایل الشیعه، ج 9، ص 408.
3- كشف الغمه، ج 2، ص 430.
4- فهرست روایات فقهیه، ج 1، ص 841 .
5- میزان الحكمة، ج 5، ص 33.
6- مستدرك، ج 2، ص 162.
7- بحارالانوار، ج 90، ص 394.
8 - وسایل الشیعه، ج 5، ص 366.
9- امالى، شیخ صدوق، ص 438.
10- وسایل الشیعه، ج 7، ص 67.
11- مفاتیح الجنان .
12 و13- من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 271.
14- مكارم الاخلاق، ص 279.
15- وسایل الشیعه، ج 9، ص 471.
16- مجله كوثر، شماره 26، ص 26.
17- همان، به نقل از وسایل الشیعه، ج 14، ص‏593.
18 و19- میزان الحكمة، ج 5، ص 385.
20- بحارالانوار، ج 81، ص 19.