قربان در لغت، مصدر از ماده قرب، به معناى نزديك شدن و قربانى آنچه را كه به آن تقرّب مى جويند، گفته مى شود.
قرآن مجيد در دو جا از اين واژه براى تقرّب به خدا استفاده نموده است؛
اول: در حكايت فرزندان آدم كه هابيل گوسفند چاقى و قابيل گندم نامرغوبى را براى قربانى به پيشگاه حق آوردند كه در پايان قربانى همراه با تقوا پذيرفته شد.
خداوند متعال در اين باره مى فرمايد:
وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَىْ ءَادَمَ بِالْحَقّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْأَخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ» «1»
وداستان دو پسر آدم را [كه سراسر پند و عبرت است ] به درستى و راستى بر آنان بخوان، هنگامى كه هر دو نفر با انجام كار نيكى به پروردگار تقرّب جستند، پس از يكى پذيرفته شد، و از ديگرى پذيرفته نشد. [برادرى كه عملش پذيرفته نشد از روى حسد و خودخواهى به برادرش ] گفت: بى ترديد تو را مى كشم. [او] گفت: خدا فقط از پرهيزكاران مى پذيرد.
دوم: در سوره احقاف، بت پرستان، بت ها را وسيله تقرّب به خدا مى دانستند.
فَلَوْلَا نَصَرَهُمُ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ مِن دُونِ اللَّهِ قُرْبَانًا ءَالِهَةَ بَلْ ضَلُّواْ عَنْهُمْ وَ ذَ لِكَ إِفْكُهُمْ وَ مَا كَانُواْ يَفْتَرُونَ» «2»
پس چرا معبودانى كه به جاى خدا انتخاب كردند به گمان اينكه آنان را به خدا نزديك كند، آنان را [هنگام نزول عذاب ] يارى نكردند بلكه [گم شده ] از دستشان رفتند، و اين بود [سرانجام و نتيجه ] دروغشان و آنچه را همواره افترا مى زدند.
در روايات دينى ما، نماز و نمازهاى نافله و قربانى روز عيد قربان و صدقه دادن به فقيران، از جمله وسيله هاى تقرّب به خدا بيان شده اند.
قربان، نام يكى از اعياد رسمى ساليانه مسلمانان، در روز دهم ذيحجّه است كه آن را أَضحى نيز مى گويند. و آن روز تاريخى از بزرگترين روزها نزد خداوند است؛ زيرا روز مراسم قربانى گوسفند در برابر فرمان قربانى كردن اسماعيل عليه السلام به دست حضرت ابراهيم عليه السلام، از بهترين اعمال واجب در مناسك حج است. و از آن پس حاجيان در احياى فداكارى از سوى اين پدر و فرزند، روز عيد قربان در منى قربانى مى كنند.
ابان بن محمد از امام جواد عليه السلام روايت مى كند كه فرمود:
ما مِنْ عَمَلٍ أَفْضَلَ يَوْمَ النَّحْرِ مِنْ دَمٍ مَسْفُوكٍ أَوْ مَشْىٍ فى بِرِّ الْوالِدَيْنِ أَوْ ذِى رَحِمٍ قاطِعٍ يَأْخُذُ عَلَيْهِ بِالْفَضْلِ وَ يَبْدَأُهُ بِالسَّلامِ أَوْ رَجُلٍ أَطْعَمَ مِنْ صالِحِ نُسُكِهِ وَ دَعا إِلى بَقِيَّتِها جِيرانَهُ مِنَ الْيَتامى وَ أَهْلِ الْمَسْكَنَةِ وَ الْمَمْلُوكِ وَ تَعاهَدَ الْأُسَراءَ. «3»
هيچ عملى در روز عيد قربان برتر نيست، مگر خونى كه براى قربانى ريخته شود و گامى در راه احسان به پدر و مادر برداشته شود و ديدار خويشى كه گسيخته باشد و به خودگذشتگى و آغاز به سلام بر وى پيشى گيرد و يا مردى از گوشت قربانى خود به همسايگان و مستمندان و يتيمان اطعام نموده و به ملاقات اسيران برود.
قربانى به گوسفند يا شترى گفته مى شود كه در عيد قربان ذبح گردد و آن در غير ايام حج مستحبّ مؤكّد است در ايّام حج از اعمال واجبى مى باشد كه در سرزمين منى روز دهم يا يازدهم و دوازدهم و تا آخر ذيحجه برگزار مى گردد. حاجى قربانى را سه بخش مى كند، يك بخش را خود بر مى دارد و بخش دوم را به فقرا مى بخشد و بخش سوم را به دوستان هديه مى دهد.
فضيلت قربانى در روايات
آداب و اعمال عيد قربان، همانند عيد فطر است، از جمله نماز و غسل و ادعيه و تكبيرات و حرمت روزه و اطعام مسكينان و فقيران با صدقات و گوشت قربانى به ويژه اينكه قربانى كردن در عيد قربان مستحبّ مؤكّد است.
رسول الله اعظم صلى الله عليه و آله فرمود:
خداوند روز أضحى را عيد قرار داد تا فقيران گوشت فراوان به دستشان رسد.
پس به آنها گوشت بخورانيد. «4» حضرت على عليه السلام مى فرمايد:
اگر مردم مى دانستند كه قربانى در روز عيد قربان چه اجرى دارد، وام مى گرفتند و قربانى مى كردند؛ زيرا با اوّلين قطره خون، صاحب آن آمرزيده مى شود. «5»
قرض كردن براى قربانى
روايتى عجيب در اين باب است كه نيكوست براى قربانى قرض كنى.
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به امّ سلمه كه از ايشان پرسيده بود: اى رسول خدا! عيد قربان فرا رسيده و من چيزى ندارم قربانى كنم، آيا قرض كنم و قربانى نمايم؟ فرمود:
برو قرض كن؛ زيرا اين بدهى ادا مى شود. «6» زيرا قربانى جايگاه ويژه نزد خداوند منّان دارد و ريختن خون قربانى براى اهل آن، جنبه بيمه عمر و كفّاره گناهان محسوب مى شود.
امام باقر عليه السلام فرمود:
إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ يُحِبُّ إِطْعامَ الطَّعامِ وَ إِراقَةَ الدِّماءِ بِمِنىً. «7»
خداوند غذا دادن به مستمندان و ريختن خون قربانى در منى را دوست دارد.
ممكن است همين علاقه خداوند به خاطر بهره مندى گرسنگان و محرومان از گوشت قربانى باشد و به صورت سيره و سنّت نبوى در جامعه اسلامى رواج داشته باشد.
سالار شهيدان امام حسين عليه السلام از همان آغاز حركت خود از مدينه به مكه، در سال شصت هجرى كه قصد عمره مفرده داشت و نيّت حج تمتّع ناتمام ماند. گرچه به منى نرفت، ولى قربانى هاى گرانقدرى داد و سرانجام وجود مبارك خويش را هم قربانى اسلامى كرد، تا مكّه و منى بماند. از اين رو امام سجّاد عليه السلام در احتجاجات خود بر يزيد لعين، فرمود:
أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ عَرَفَنى فَقَدْ عَرَفَنى وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنى فَأَنا اعَرِّفُهُ بِنَفْسى ، أَنَا ابْنُ مَكَّةَ وَ مِنى وَ أَنَا ابْنُ الْمَرْوَةِ وَ الصَّفا. «8»
اى مردم! هر كه مرا مى شناسد كه مى شناسد و هر كه مرا نمى شناسد خود را معرفى مى كنم، من فرزند مكه و منى هستم و من فرزند مروه و صفا هستم.
در روز عاشورا، صحنه كربلا نيز شاهد قربانى شدن هفتاد و دو شهيد در آستان قرب و رضاى حق بود و حضرت زينب عليها السلام به خاطر اين جانفشانى برادرش در ميدان جنگ، هنگامى كه به بدن مطهّر حضرت سيّدالشهدا عليه السلام رسيد، دست و نگاه خويش را رو به آسمان برد و عرضه داشت:
اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنَّا هذَا الْقُرْبانِ. «9»
خدايا! اين قربانى اندك را از ما بپذير.
بنابراين كسى كه جانش را فداى دوست حقيقى مى كند، او از منى و عرفات و مشعر ارث مى برد، زيرا اصل زمين مال خداست و آن را به هر كس صلاح بداند واگذار مى كند و سالار شهيدان و شهيدان در راه خدا، همگى وارثان مشعر و منى هستند و آنان با اهداى جان و فدا كردن فرزند و خانواده، وارث اسرار نهفته در سرزمين مكّه شوند.
در زيارتنامه ها و خطابه هاى اسيران اهل بيت از شهيد مظلوم كربلا، به ذبيح و قتيل ياد شده است. او وارث اسماعيلى بود كه در مناى كربلا، قربانى حيات دين شد و پيام شرف و عزّت را به انسان ها ابلاغ كرد.
حقيقت دين و حيات باطنى هر مكتبى در اهداى قربانيان و فداكاران حق است و خون آنان ريشه درخت دين را آبيارى مى كند. ملت هايى كه در راه آزادى و استقلال گام برداشته اند، همواره قربانيان بسيارى را تقديم كرده اند و قربانى دادن و شهادت، رمز پيروزى و عزّت آنان بوده است.
امام سجّاد عليه السلام در حقّ قربانى چنين فرمود:
حق قربانى آن است كه نيّت آن را براى خدا خالص كنى و خود را در معرض رحمت و قبول الهى قرار دهى و در پى نگاه بينندگان نباشى. اگر چنين بودى، خود را بيهوده به رنج نيفكنده اى وظاهر سازى نكرده اى و مقصودت، خدا بوده است. «10» امام على عليه السلام فرمود: شنيدم رسول خدا صلى الله عليه و آله روز عيد قربان، خطبه مى خواند و مى فرمود:
امروز روز ثَجّ و عَجّ است. «ثَجّ» خون قربانى هاست كه مى ريزد، پس نيّت هر كه صادق باشد، اوّلين قطره خون قربانى او، كفّاره همه گناهان اوست.
«عَجّ» دعاست پس به درگاه خداوند دعا كنيد، قسم به آن كه جان محمد صلى الله عليه و آله در دست اوست، از اينجا هيچ كس بر نمى گردد، مگر آمرزيده شود، جز كسى كه گناه كبيره انجام داده و بر آن اصرار مى ورزد و در دل خود تصميم بر ترك آن ندارد. «11» بنابراين حقيقت سنّت عيد قربان و قربانى كردن حيوان، تقرّب به خدا و پرهيزكارى است؛ زيرا روح و قلب آدمى در دنيا با آرزوها و هوس ها آلوده مى گردد و با قربانى كردن حيوانى، در حقيقت، حيوانيّت هواى نفس و ديو طمع را از بين مى برد. همانگونه كه امام صادق عليه السلام در آداب مراقبين حجّ فرمود:
وَ اصْعَدْ بِرُوحِكَ إِلَى الْمَلَإِ الْاعْلى بِصُعُودِكَ إِلى الْجَبَلِ وَ اذْبَحْ حَنْجَرَةَ الْهَوَى وَ الطَّمَعِ عِنْدَ الذَّبِيحَةِ وَ ارْمِ الشَّهَواتِ وَ الخَساسَةَ وَ الدَّناءَةَ وَ الْافْعالَ الذَّمِيمَةَ عِنْدَ رَمْىِ الْجَمَراتِ. «12»
با فراز آمدن بر كوه (مشعر) روحت را نيز به سوى ملأ اعلى بفرست. هنگام قربانى گلوى هوس و طمع را نيز ببر، و در رمى جمرات به خواهش ها و پستى و فرومايگى و كردارهاى زشت و ناپسند سنگ بيانداز.
----------------------------------------------------------------------
(1)- مائده (5): 27.
(2)- احقاف (46): 28.
(3)- بحار الأنوار: 88/ 127، باب 52، حديث 25؛ الخصال: 1/ 298، حديث 68.
(4)- بحار الأنوار: 96/ 296، باب 52، حديث 15؛ علل الشرايع: 2/ 437، حديث 1.
(5)- بحار الأنوار: 96/ 297، باب 52، حديث 22؛ علل الشرايع: 2/ 440، حديث 2.
(6)- بحار الأنوار: 96/ 297، باب 52، حديث 19؛ علل الشرايع: 2/ 440، حديث 1.
(7)- الكافى: 4/ 51، حديث 6؛ بحار الأنوار: 96/ 289، باب 50، حديث 60.
(8)- بحار الأنوار: 45/ 161، باب 39، حديث 6؛ الاحتجاج: 2/ 311.
(9)- حياة الإمام الحسين، باقر شريف القريشى: 2/ 301؛ سيرة الائمة الأثنى عشر، هاشم معروف الحسنى: 2/ 87؛ الكبريت الاحمر: 3/ 13.
(10)- بحار الأنوار: 71/ 13، باب 1، حديث 2؛ تحف العقول: 259.
(11)- بحار الأنوار: 96/ 301، باب 52، حديث 39؛ دعائم الاسلام: 1/ 184.
(12)- بحار الأنوار: 96/ 125، باب 21، حديث 1؛ مصباح الشريعة: 49.
برگرفته از کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه، نوشته استاد حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان
