صراط مستقیم یعنی بنده بودن

اگر از ما پرسیدند صراط مستقیم در قرآن به چه معنا است؟ ما آیه «و أن اعبدونی هذا صراط مستقیم» را می‌خوانیم.
صراط مستقیم یعنی بنده بودن
صراط مستقیم نه صراط آسمانی است و نه زمینی، نه دریایی است و نه خاکی، بلکه این است که فرمان از خدا باشد و اطاعت فرمان از ما انسان‌ها. اگر گوش به حرف خدا دادیم وارد صراط مستقیم هستیم و الا داریم در مسیر جنگل و جنگلی‌ها زندگی می‌کنیم و خدا دو تا فرمان دارد؛ انجام واجبات و ترک محرمات. خدای متعال در قرآن اطاعت سه نوع فرمان را واجب کرد اول فرمان‌های خودش مانند: ....
اگر از ما پرسیدند صراط مستقیم در قرآن به چه معنا است؟ ما آیه «و أن اعبدونی هذا صراط مستقیم» را می‌خوانیم. صراط مستقیم نه صراط آسمانی است و نه زمینی، نه دریایی است و نه خاکی، بلکه این است که فرمان از خدا باشد و اطاعت فرمان از ما انسان‌ها. اگر گوش به حرف خدا دادیم وارد صراط مستقیم هستیم و الا داریم در مسیر جنگل و جنگلی‌ها زندگی می‌کنیم و خدا دو تا فرمان دارد؛ انجام واجبات و ترک محرمات. خدای متعال در قرآن اطاعت سه نوع فرمان را واجب کرد اول فرمان‌های خودش مانند: «فاقیموا الصلاة و آتوا الزکاة» و سایر امر و نهی‌هایی را که فرموده است. دوم: پیروی از فرستادگانش که «واطیعوا الرسول»؛ و آیه فرستاد «من یطع الرسول فقد اطاع الله» و سوم پیروی از کسانی که اطاعت از آن‌ها مورد سفارش خدا و فرستادگانش قرار گرفته «و اولی الامر منکم». امروز این سه نوع فرمان اطاعتش بر ما واجب و لازم است. این تفسیر صراط مستقیم شد. خدا توفیق بدهد و ما هم گوش به حرف بدهیم. می‌گوید دروغ نگویید ما هم دروغ نگوییم، ظلم نکنید، ظلم نکنیم. این را اطاعت از فرمان می‌گویند. اگر همین کار را بکنیم همه کارها درست می‌شود. جامعه درست می‌شود، زندان و کلانتری برچیده می‌شود. دیگر خود ایمان پاسبان انسان می‌شود. آدم خودش گناه نمی‌کند.
اما اگر بخواهیم ما گوش به حرف خدا ندهیم و مشکلات فردی و اجتماعی حل بشود، باید صبر کرد تا روز ظهور ان‌شاءالله برسد و لذا به هر مقدار اطاعت کردیم به همان اندازه مشکلات کم می‌شود. این راهی منحصر به فرد است و راه دیگر هم وجود ندارد. هر کس که بخواهد در زندگی راه درست را طی کند باید نماز بخواند و در نماز بگوید: «اهدنا الصراط‌ المستقیم».
زن و مرد باید در صراط مستقیم زندگی کنند یعنی زیر سایه اطاعت از فرمان خدا؛ حالا هر کجا باشد. در بیابان یا خیابان. در هر لباسی هستی باش، وقت نماز باید نمازت را بخوانی، وقت حرف است باید حرف بزنی، وقت سکوت است باید سکوت پیشه کنی. خلاصه این‌که به وظیفه باید عمل کنیم.
▪ نقش آیات دیگر قرآن
همین آیه کوچک قرآن راهنمای انسان‌هاست ولی خداوند علاوه بر این آیه، آیات دیگری را در قرآن آورده است؛ چون خدای متعال می‌دانست که آدم به این راحتی نمی‌تواند گوش به حرف خدا بدهد، چرا؟ چون آدم گرفتار غرائز است. نفس اماره حاکم بر او می‌باشد از طرفی شیطان هم قسم خورده که من نمی‌گذارم انسان‌ها به طرف صراط مستقیم بروند.
«لأقعدنّ لهم صراطک المستقیم» (اعراف/16). یعنی کاری می‌کنم گوش به حرف خدا و رسول و امام ندهند و چون خدا می‌دانست این آدم‌ها گرفتار هستند و دائماً زمین می‌خورند لذا تعداد زیادی آیات را به‌عنوان تهدید از مخالفت فرمان و یا تشویق برای اطاعت فرمان نازل کرده است و تعداد زیادی از آیات هم مربوط به معاد است که می‌گوید انسان‌ها گمان نکنند که با مردن کار تمام می‌شود و کسی با آن‌ها کاری ندارد. من دوباره آن‌ها را زنده می‌کنم و می‌پرسم آن‌جا چه کار کردی؟
تعدادی از آیات هم متکفل بیان احوال اقوام گذشته است که به‌عنوان آموزش و درس عبرت برای ماست. به هر حال سراسر آیات قرآن اثرش این است که ما را به طرف تقوا و اطاعت فرمان الهی گرایش می‌دهد، اما به حدی نمی‌رسد که مجبور به انجام کار باشیم بلکه اختیار هم‌چنان سر جایش است.
▪ عمومیت دعوت به تقوی از ابتدا خلقت انسان
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه می‌فرماید: اولین شریعتی که خدا نازل کرد دستور داد به مردم تا تقوی را مراعات کنید. یعنی گوش به حرف بدهید. خدای متعال در قرآن کریم انواع آیات تقوی را برایمان نازل کرده است و اعلام کرده که فکر نکیند ما تنها در قرآن شما را به تقوا توصیه می‌کنیم بلکه ما به صاحبان شرایع قبل هم اعلام تقوا کردیم و گفتیم که به حرف‌های ما باید گوش بدهید؛ «و لقد وصینا الذین اوتوا الکتاب من قبلکم و ایّاکم أن إتقوا الله»؛ (نساء/131) یا خطاب به مسلمان‌ها دارد که «یا ایها الذین آمنوا إتقوا الله» (آل‌عمران/102).
▪ آثار متعدد تقوی
پروردگار متعال برای تقوا آثار و منافع مادی بر شمرده؛ چون مردم اغلب مادی هستند مثلاً فرمود: «و لو أنّ اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء والارض»؛ (اعراف/96) یعنی اگر مردم گوش به حرف خدا می‌دادند، واجب را انجام می‌دادند و حرام را ترک می‌کردند، من به اندازه نیاز باران می‌فرستادم و لذا خشکسالی و قحطی معلول بی‌تقوایی در جامعه است.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: هر سال به یک اندازه باران می‌آید، منتهی یک منطقه‌ای گناه می‌کنند و خدا سهم باران آن‌ها را به بیابان‌ها و یا دریاها می‌فرستد. به‌عنوان ادب کردن، به این‌ها باران نمی‌دهد. قرآن تقوا را حتی در جنگ هم مؤثر اعلام کرده و فرمود: «إن تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً»؛ (آل‌عمران/120) چون طبق آیه «واعلموا أنّ الله مع المتقین» خداوند با آدم‌های با تقواست؛ یعنی آدم باتقوا با علم و قدرت خدا همراه است و تنها نیست. خدا می‌فرماید: اگر گوش به حرف بدهی، هر کجا ضعیف شدی من کمکت می‌کنم. و لذا آیه فرستاد که «من یتّق الله یجعل له مخرجاً»؛ (طلاق/2) اگر کسی مستمراً تقوا را ادامه دهد و این استمرار را از فعل مضارع می‌فهمیم یکی از آثارش این است که در تنگناهای زندگی دنیایی برایش راه نجاتی فراهم می‌کند. یک راهی را می‌رود می‌بیند همان راهی بود که باید می‌رفت اما آن کسی که تقوا ندارد با فکر خودش وارد می‌شود، می‌بیند که چهل تا راه می‌رود ولی به نتیجه نمی‌رسد و کارش درست نمی‌شود.
▪ وظیفه طلبه‌ها در مسیر تبلیغ
شغل ما طلبه‌ها دو چیز بیشتر نیست؛ اول ما می‌خواهیم اسلام‌شناس بشویم و دوم دین خدا را به مردم برسانیم. بنابراین باید خوب درس بخوانیم تا بتوانیم راه مستقیم را از قرآن و حدیث بفهمیم و به مردم ابلاغ کنیم. این هدف لازمه‌اش این است که اول باید خودمان عمل کنیم. اگر خدای نکرده ما گاهی انجام بدهیم و گاهی انجام ندهیم، نمی‌توانیم در جامعه اثر مثبت بگذاریم با باید حتی یک واجب را ترک نکنیم و یک حرام را انجام ندهیم، آن‌گاه وجودمان چراغ روشن در مسیر جامعه قرار می‌گیرد و خیلی‌ها بهره‌مند می‌شوند.
حال که فهمیدیم راه ما در زندگی اسمش صراط مستقیم است و آن عبارت از اطاعت فرمان خدا، امیدواریم که پروردگار متعال کمک کند، پیش‌قدم باشیم و مردم عملاً از ما یاد بگیرند بعد با زبان مردم را به تقوا و صراط مستقیم دعوت کنیم.
نثار ارواح طیبه آن‌هایی که این راه را به ما یاد دادند و احکام خدا را به ما منتقل کردند و خودشان در حد عصمت عمل کردند و گفتند شما نمی‌توانید معصوم باشید بلکه در حد تقوا مراعات کنید. سه صلوات هدیه کنید.

(آیت الله خوشوقت)
تهیه و تنظیم: علی‌اکبر بخشی