اهمیت بیداری شب

ای عزیزان و ای برادران! ذکر این احادیث نمودم، شاید که توفیقْ رفیق شود و خوابِ نیم‏شب که بسیار لذیذ است و از خواب راحت برخاستن بسیار مشکل است، لذّت را بر کنار بگذارید و با لذّت مناجات سودا کنید، که قافله، در شب، راه را طی می‏کنند؛ اگر چه بسیار زحمت است و خواب بسیار غلبه می‏کند، ولکن مسافر را چاره نیست، اگر می‏خواهد طیّ منازل کند تا به مقصد برسد، زحمت را برخود باید قرار دهد. و اگر چه اوّل برخاستن زحمت است، امّا از حق مگذر که عجب لذّتی است هرگاه برخواستی! و عجب فیضی است هرگاه گریان شدی!

به خدا قسم، لذّتی به مرتبه آن نمی‏رسد. درهای پادشاهان و حکّام و بزرگان همه بسته و چشم‏های خلایق در خواب؛ و درهای رحمت در آن وقت گشوده و خداوند بیدار؛ و درهای پادشاهان را غلامان و حراست‏کنندگان، کشیک می‏کشند، اگر پرنده‏ای به آن جهات، پرواز کند، به تیر می‏زنند، چه جای این که بیچاره‏ای به در آن خانه سؤال کند. و این درگاه، در این وقت، گشاده و ملائکه ندا می‏کنند، بلکه خداوند، بر عرش جلال و عظمت خود ندا می‏کند:

هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأُعْطِیَهُ؟ آیا سؤال کننده‏ای هست که در این وقت از ما طلب کند؟

هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ؟ آیا گناه‏کاری باشد که از ما طلب آمرزش کند پس ما گناهان او را بیامرزیم؟

هَلْ مِنْ فَقیرٍ، هَلْ مِنْ مَریْضٍ؟([1]) آیا بیچاره‏ای هست که از ما طلب کند، ما او را توانگر گردانیم؟ آیا بیماری هست که از ما صحّت و شفا خواهد، ما او را شفا دهیم؟

شب خیز که عاشقان به شب، راز کنند

که در بر و بام دوست پرواز کنند

هر جا که دری بود به شب در بندند

الّا در دوست، کان به شب، باز کنند([2])

پس خوشا به حال بنده‏ای که در آن وقت، هم‏راز شود و با خدا مناجات کند؛ گناهان خود را به پیش نظر خود آورد و ببیند که در ایّام عمر، چه لغزش‏ها و چه بی‏ادبی‏ها که از او به ظهور رسید و نویسندگان عالم عُلوی، در دفترهای عالم بالا ثبت کردند و خداوند دانای غیب و آشکارا، دانا و بینا [است]؛ و دید آن چه کردی و شنید آن چه گفتی و فرمود به دفترها ثبت کنند همگی را و گذاشت تا روزی که همه خلایق از انبیا و رُسُل و اوصیا و صدّیقین و شهدا و صالحین و ملائکه مقرّبین و حمله عرش و کرّوبین و کرام الکاتبین و حفظه اعمال، همگی حاضر شوند، پس بفرماید که: بیاورید فلان بنده را، و بگشایید طومارِ کرده‏های او را، پس بخوانید کرده‏ها و گفته‏های او را، پس بشنوید ای معشر خلایق! و از او بپرسید احسان‏ها و نعمت‏های مرا و الطاف و عنایات مرا. ای بنده من! جوانی به تو دادم، صحّت به تو دادم، روزیِ هر روز و شب به تو دادم، آیا حقوق مرا بر تو، هیچ رعایت نکردی و احترام مرا منظور نداشتی؟!

ای عزیز! به چه زبان، جواب خواهی گفت؟ و به چه روی، نظر به پیغمبرش خواهی کرد؟ و از این رسوایی و فضیحت، چگونه نجات خواهی یافت؟ نمی‏شود مگر به اطاعت و توبه و ندامت و سرِ شرمندگی به زیر انداختن و تا عمر باقی است خدا را از خود راضی نمودن و به زبان حال بر حالِ تباه خود گریستن. چه بسیار گناهان را که خداوند ثبت نموده است و ما فراموش کرده‏ایم!

دارم گنهی که پشت ایمان شکند

بازار بتان بت پرستان شکند

بار گنهم اگر به میزان سنجند

ترسم که به روز حشر، میزان شکند([3])

خداوندا، کریما، اگر ما بر خود رحم نمی‏کنیم، ای خداوند کریم! تو بر ما رحم کن!

ای عزیز! شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه نقل نموده است که: جبرئیل نازل شد بر رسول خدا(ص) ، حضرت فرمودند: «ای برادر! مرا موعظه بکن!»

پس جبرئیل گفت:

«ای محمّد! به هر نحو زندگی خواهی بکن، آخر، مرگ خواهد بود. و هر چه را خواهی دوست بدار، آخر از او مفارقت خواهی کرد. و هر چه خواهی بکن، که آخر خواهی یافت کرده خود را. و بدان ای محمّد! که عزّت و شرافت مؤمن، به نماز شب است و آزار نرسانیدنِ به خلق».([4])

و احادیث در بیداری شب و عبادت آن، بسیار وارد شده است، این رساله، گنجایش ذکر همه را ندارد و این بی بضاعت، قدری را ذکر نمودم که مردم بدانند که شوق ایشان زیاد شود و آن‏هایی که از عبادت نیم‏شب، محروم بوده‏اند، خود را بر این بدارند که از جمله شب زنده‏داران باشند.

در حدیث، از جناب امیرالمؤمنین وارد شده است که فرمودند:

«هرگاه خداوندِ صاحب عزّت و جلال، اراده نماید که اهل زمین را عذاب کند، پس نظر می‏کند، جمعی هستند که خدا را دوست می‏دارند و دوستان خدا را دوست می‏دارند و مسجدها را به عبادت، تعمیر می‏نمایند و در نیم‏شب‏ها طلب آمرزش و الحاح می‏نمایند، می‏فرماید: ای ملائکه! اگر حرمت این بندگان من نبود، هر آینه عذاب را بر اهل زمین نازل می‏ساختم».([5])

در حدیث دیگر وارد شده است که: شخصی به جناب جعفر بن محمّد صادق8 شکایت کرد از گرسنگی و تنگی رزق، حضرت فرمودند: «ای مرد! آیا نماز شب می‏گذاری؟»

گفت: بلی.

حضرت فرمودند:

«دروغ می‏گوید کسی که گمان کند که شب، نماز شب کرده است و روز، گرسنه بوده باشد؛ خدای تعالی ضامن شده است که هر که نافله شب گزارد، روزی او را در روز به او می‏رساند. خدا دوست می‏دارد بنده را که در تنهایی، فکر آخرت خود کند و محاسبه نفس کند و اشک از دیده ببارد و شب را به بیداری و عبادت، احیا بدارد».([6])

و از جمله وصایای رسول خدا اَبی ذر غفاری را در مرض موت، این بود:

«ای ابوذر! وصیّت پیغمبر خود را به گوش و دل بدار تا تو را نفع رساند. ای ابوذر! کسی که ختم نماید عمر خود را به نماز شب، که آخرین شب از عمر او، به نماز گذشته باشد، پس او را بهشت خواهد بود».([7])

و حدیث طول دارد، به موضع حاجت آن اکتفا نمودیم.

-------------------------------------------------------------------------------

[1]. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 421، ح 1240.

[2]. رباعیات ابوسعید ابوالخیر، ش 261.

[3]. رباعیات خیام.

[4]. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 471، ح 1360.

[5]. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 473، ح 1369.

[6]. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 474، ح 1371.

[7]. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 474، ح 1373.

برگرفته از کتاب آداب نماز شب نوشته استاد حسین انصاریان