دعای سحر رد نمی‌شود

در روایتی از پیغمبر اکرم(صلّی‏ الله ‏علیه ‏و آله ‏و سلّم)، در بین وصایایی كه به علی(علیه‏ السلام) می‏فرمایند، آمده است كه حضرت خطاب به علی (علیه‏السلام) مي‏فرمايد: ای علی، هنگام سَحَر دعا کن و از خدا درخواست کن! چرا؟ چون دعایت در آن موقع رد نمی‏شود.

ما در بعضی از روایات داریم كه دعا در سحرگاهان مؤثر است. من يكي دو نكته را عرض کنم، بعد روایت مربوطه را هم می‏خوانم. اولاً «سَحَر» يعني زمان نزدیک به طلوع فجر؛ زمان نزدیک به دميدن سپیده‏دم را «سحر» مي‏گويند.

سَحَر در آيات قرآن كريم

ثانياً اين تعبير «سَحَر» از آيات قرآن اتخاذ شده است و حتّی در خود روایت هم اين آيات استخدام شده است. ما در آیات متعددی این معنا را داریم که تعبیر به سَحَر فرموده است. در سوره الذاریات در توصیف متّقین مي‏فرمايد: «إِنَّ الْمُتَّقينَ في‏ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ»؛[1] تا می‏رسد به اینجا كه «وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُون».[2] یعنی متّقین در سحرگاهان طلب مغفرت می‏کنند. در سوره آل‏عمران هم در توصیف متّقین، آنجا که خصوصیات آن‏ها را بيان مي‏كند، می‏فرماید: «وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحارِ».[3]
در سوره حضرت یوسف(علیه‏السلام)، آنجايي که فرزندان حضرت یعقوب(علیه‏السلام) آمدند و پشیمان شدند و خواستند عذر خواهي و توبه کنند، به پدر گفتند: «يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا كُنَّا خاطِئين»؛ آن‏ها راجع به گناهشان تقاضای مغفرت کردند و حضرت به آنها پاسخ داد: «قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ».[4] فرمود من بعداً از پروردگارم برای شما استغفار می‏کنم. یعنی همان موقع استغفار نکرد و كار را به آینده موكول كرد. حالا من بعداً سرّ این مطلب را می‏گویم. در روایتی هم داریم كه «أخَّرَهُمْ إلَی السَّحَرِ»؛[5] یعنی او مي‏خواست هنگام سَحَر برایشان استغفار کند. غرض اين‏كه آیات هم آن موقعیت خاصّ سَحَر را مطرح می‏کند.

سَحَر در روايات

در روایت هم ما اين مطلب را داریم و من فقط دو سه روایتی را که در ارتباط با آیات است،‌ مطرح می‏کنم وگرنه روايت در اين زمينه زياد است. در روایتی از پیغمبر اکرم(صلّی‏ الله ‏علیه ‏و آله ‏و سلّم)، در بین وصایایی كه به علی(علیه‏ السلام) می‏فرمایند، آمده است كه حضرت خطاب به علی (علیه‏السلام) مي‏فرمايد: «یا عَلِیُّ وَ بِالأسْحَارِ فَادْعُ لاتُرَدْ لَکَ دَعْوَۀٌ»؛ یعنی ای علی، هنگام سَحَر دعا کن و از خدا درخواست کن! چرا؟ چون دعایت در آن موقع رد نمی‏شود. «لاتُرَدْ لَکَ دَعْوَۀٌ». بعد حضرت علّت را بيان فرمودند: «وَ إنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحارِ».[6] چون خداوند چنين فرموده است و همان آیه را استخدام کردند.

دعاي در سحرگاه، بهترين دعاها

در یک روایت دیگري از امام صادق (علیه‏السلام) آمده است که حضرت فرمود: «إِنَّ أَفْضَلَ مَا دَعَوْتُمُ اللَّهَ بِالْأَسْحَارِ. قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ‏».[7] حضرت آیه دیگري را استخدام کرد كه بهترین زمان براي دعا كردن به درگاه خداوند، سحرگاهان است. نگاه کنید! من روايات را با آيات تطبیق می‏دهم. آن‏هایی که اهلش هستند دقت کنند! حديث ديگري از امام صادق(علیه‏السلام) است كه فرمودند: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) خَيْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ الْأَسْحَار»؛ بهترین وقتی که شما دعا مي‏كنيد، سَحَرها است. «وَ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ فِي قَوْلِ يَعْقُوبَ عَلَيهِ السَّلامُ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي وَ قَالَ أَخَّرَهُمْ إِلَى السَّحَر».[8] یعنی حضرت اين آيه را تلاوت كردند كه وقتي حضرت يعقوب(علیه‏السلام) به فرزندانش گفت بعداً از پروردگارم برايتان استغفار مي‏كنم، دعایش را نسبت به آنها به تأخیر انداخت تا در سَحَر اين كار را انجام دهد.

مَلَك داعي هر سحرگاه

در اینجا من روایتی می‏خوانم و بعد هم به یک نکته تقریباً اساسی اشاره می‏کنم. آن روایت این است که پیغمبراکرم(صلّی‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم) فرمود: «إنَّ اللهَ جَلَّ جَلالُهُ فِی آخِرِ سَاعَۀٍ تَبْقَی مِنْ سَاعَاتِ اللَّیْلِ یَأمُرُ مَلِکاً یُنَادِیهِ»؛ در آخرین لحظاتی که از شب باقی مانده است، یعنی نزدیک طلوع فجر که به آن سَحَر مي‏گويند، خداوند به فرشته‏ای امر می‏کند که ندا کند. «وَ یُسمَعُ بَیْنَ الخَافِقَیْنِ»؛ یعنی در تمام مشرق و مغرب عالم صدايش شنيده مي‏شنود. حالا ندایش چیست؟ مي‏گويد: «ألَا! هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ يُغْفَرُ لَهُ»؛ آيا کسی هست که طلب آمرزش کند و مورد آمرزش قرار گیرد؟ «ألَا هَلْ مِنْ تَائِبٍ يُتَابُ عَلَيْهِ»؛ آيا كسي هست كه توبه کند و توبه‏اش پذیرفته شود؟ «أَلَا هَلْ مِنْ دَاعٍ خَیْرٍ يُسْتَجَابُ لَهُ»؛ آيا كسي هست كه تقاضای خیر کند تا مورد اجابت قرار گیرد؟ «هَلْ مِنْ سَائِلٍ يُعْطَى سُؤَالُهُ».[9] آيا كسي هست كه تقاضا کند و درخواستش پذیرفته شود و خدا به او عطا کند؟ از این دو روایت ظاهر می‏شود که این زمان، یعنی سحر، بر روي دعا نقش دارد. من عرض کردم دعا خودش کاربرد دارد، امّا عواملی هستند که این‏ها بر روي دعا تأثیرگذارند؛ از جمله زمان و در شبانه‏روز، هنگام سَحَر بسيار تاثيرگذار است.

بين الطلوعين

و امّا موقعیت دیگري كه در شبانه‏روز بر روي دعا تأثير دارد «ما بین ‏الطلوعین» است؛ یعنی ما بین طلوع فجر و طلوع شمس. از هنگامی که سپیده‏دم می‏دمد تا موقعی که خورشید طلوع می‏کند را بين الطلوعين مي‏گويند.

بركت در صبحگاه

ما در اين رابطه روایات زیادي داریم كه من چند روایت را می‏خوانم و بعد یک مطلب اساسی را مطرح مي‏کنم. روایت اول از پیغمبر اکرم(صلّی‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم) است كه حضرت فرمود: «إذَا صَلَّيْتُمُ الصُّبْحَ فَافْزَعُوا إلَى الدُّعاءِ وَ بَاكِرُوا فِي طَلَبِ الْحَوَائِجَ اَللَّهُمَ بَارِكْ لِأُمَّتِي فِي بُكُورِهَا».[10] موقعی که نماز صبحتان را خواندید، به دعا کردن رو آورید و از همان صبح به دنبال کسب و کارتان بروید؛ بعد در آخر روايت حضرت این دعا را کردند كه: «اَللَّهُمَ بَارِكْ لِأُمَّتِي فِي بُكُورِهَا». یعنی از خدا درخواست کردند که خداوند در صبح‏های زود، به امّتش برکت دهد.

----------------------------------------------------------------------
[1] سوره ذاريات، آيه 15
[2] سوره ذاريات، آيه 18
[3] سوره آل عمران، آيه 17
[4] سوره يوسف، آيات 97 و 98
[5] الكافي 2 477
[6]. مكارم الاخلاق 294
[7] بحارالأنوار 84 165
[8] الكافي 2 477
[9] دُرَر الأحادیث النّبویّة 33
[10] كنز العمال 2 100