برخی مردمان بر این اعتقادند که دین و پایبندی به آن، امری سخت و مشقّت‌زاست؛ زیرا از منظر ایشان دین شامل مجموعه تکالیفی دست‌وپاگیر و دشوار است که راحتی و آسایش انسان را دست‌خوش اموری ناخوشایند و طاقت‌فرسا قرار می‌دهد؛ این‌گونه است که ایشان از دین‌پذیری سر باز زده و از پذیرش حق خودداری می‌کنند. خداوند متعال در پاسخ به این ادعای نادرست خطاب به رسول خاتم(ص) می‌فرماید: وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَى[1]؛ «تو را بر [عمل و ابلاغِ] آسان‌ترین راه [که شریعتِ سَمحه و سَهله است] توفیق می‌دهیم.»
خداوند در این آیۀ شریفه به پیامبر اسلام(ص) اعلام فرموده است که تکالیف و برنامه‌های الهی، آسان و قابل تحمّل هستند؛ به‌طوری که شریعت اسلام، شریعت سمحه([2]) و سهله([3]) تلقی می‌شود و تکالیف طاقت‌فرسا و کمرشکنی در آن وجود ندارد. در حقیقت خداوند با نزول این آیه اعلام می‌کند که دین و شریعت هرگز برای سنگ‌اندازی و کارشکنی و سختی در امور زندگی مردم نازل نشده و بارِ این آیین الهی بر دوش احدی از مردم عالم سنگینی نخواهدکرد. این اتمام حجّتی نسبت به آن دسته از مردم است که به بهانۀ مشقّت و سختی تکالیف دینی از پذیرش شریعت و دین، گریزان هستند و با دلایل پوچ و واهی از پذیرش دین الهی خودداری می‌کنند. چنان‌که در مصحف شریف می‌خوانیم:
وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ[4]؛ «و در این دین بر شما فشار و تنگی قرار نداد.»
از این‌رو خداوند تبارک و تعالی علاوه بر اینکه در مقام تشریع احکام، حکمی سخت و مشقّت‌زا وضع نکرده است، حتی درصورت پیش‌آمدن عذری برای مکلّف، آن حکم را از عهدۀ او برمی‌دارد. بدین‌معنا که در شرایط خاص و اضطراری، تکالیف سهل دین نیز از انسان برداشته می‌شود. به‌طور مثال وضو گرفتن برای انجام برخی عبادات مانند نماز و طواف، واجب است. با اینکه این عمل سهل و آسان است، اما خداوند حکیم تیمم را نیز برای بندگان خود قرار داده است، تا اگر وضو گرفتن و استفاده از آب به هر دلیلی برای انسان ضرر داشته و یا تهیّه آن سخت باشد، از وجوب آن جلوگیری کند. این امر خود گویای این نکتۀ مهم می‌باشد که خداوند برای انجام تکالیف و احکام دین، درصورت بروز مشقّت و سختی، راهی آسان‌تر و راحت‌تر قرار داده است.
اگر کسی در وضو یا غسل دچار وسواس و حساسیت نادرستی شده، به‌صورتی که با هر مرتبه شستن، اطمینان‌خاطر به صحت و درستی آن عمل پیدا نکرده و با وسواس مجدداً همان عمل را تکرار می‌کند؛ بنا بر دیدگاه اسلام، چنین شخصی هرگز نباید براساس شک خود عمل کند، بلکه باید مطابق اشخاص دیگر عمل خود را انجام داده و به اتمام رساند. چراکه نیازی به انجام دوبارۀ آن عمل نیست؛ خواه برای شخص مزبور یقین به صحت آن عمل حاصل شده باشد و یا نشده باشد.
دین و احکام اسلام برای پویایی و سعادت انسان برنامه‌های ویژه و کاملی دارد و خداوند برای نیل به این مقصود، راه را هموار و آسان نموده است، تا بدین‌وسیله انجام امور دین برای انسان سهل گردد. چنان‌که پیش‌تر نیز اشاره‌کردیم، با یک لیوان آب هم می‌توان صورت و دو دست را شست و سر و دو پا را مسح نموده و وضو گرفت. به‌راستی این تکالیف چه سختی و صعوبتی دارد؟! یا اگر در ماه مبارک رمضان به‌جای سه وعده غذا در طی روز ـ که عمدتاً برای انسان عادت شده است ـ به دو وعده اکتفا شود، به‌راستی روزه چه سختی و مشکلی دارد؟!
چندی پیش یکی از دوستانم را در مشهد مقدس ملاقات‌کردم، سپس جویای حال جسمی پدرش شدم و از او پرسیدم: پدر شما در حال حاضر چند سال دارد؟ ایشان گفت: پدرم نود سال دارد و الحمدلله حال جسمی او خیلی خوب است. او ادامه داد و گفت: رمضان امسال مصادف با فصل تابستان بود و هوای مشهد از سال‌های پیش بسیار گرم‌تر شده بود؛ باوجود شدت گرمای هوا و کهولت سن، ایشان تمام ماه مبارک رمضان را روزه گرفت. روزه‌داری این مرد کهن‌سال و متدیّن حاکی از این نکته است که روزه گرفتن برای انسان آن‌چنان سخت و طاقت‌فرسا نیست و حتی پیرمردی نودساله هم می‌تواند آن را به‌جا آورد. بنابراین باید گفت که خداوند حکیم در وضع احکام و شریعت به مصلحت و شرایط تمامی بندگان خویش اشراف داشته و نسبت به همۀ امور عالَم هستی عالِم است.
دیدن و شنیدن این امور، هر انسانِ حق‌جو و منصفی را به فکر وامی‌دارد که چرا عده‌ای بدون هیچ عذری روزه نمی‌گیرند و از خواندن نماز گریزان هستند؟! در حقیقت افراد کهن‌سالی که با وجود ضعف و ناتوانی جسمی تکالیف الهی را انجام می‌دهند، حجّت‌های خداوند برای آن گروه از انسان‌هایی هستند که از روی تنبلی و به بهانه‌های مختلف، شانه از زیر بار تکالیف الهی خالی می‌کنند و با دلایل واهی، سختی و مشقّت‌آور بودن تکالیف دینی را مانع خود در اجرای حدود الهی قلمداد می‌کنند.
حال‌آن‌که خداوند حکیم، احکام و تکالیف سخت و طاقت‌فرسا و ناممکن را در شریعت اسلام قرار نداده؛ بلکه مبنای دین را بر آیین و شریعت سهله و سمحه قرار داده است، تا بدین‌سبب مردم به انجام تکالیف آسان دین روی آورند. بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که از خداوند حکیم بعید است که به انجام تکلیفی دستور دهد که انسان‌ها قادر بر انجام آن نباشند. در همین راستا امام صادق(ع) می‌فرمایند:
«به‌راستی خداوند تبارک و تعالی به حضرت محمّد9 شرایع نوح، ابراهیم، موسی و عیسی: را داد که [عبارت است از] توحید، اخلاص، ترک بت‌پرستی [همراه] با فطرت حنیف مسلمانی آسان و هیچ رهبانیت و خانه به‌دوشی در آن وجود ندارد؛ امور پاکیزه در آن شرایع را حلال و پلیدی‌ها را حرام‌کرد؛ تکلیف‌های سنگین و زنجیرهایی را که به گردن آنان بود، برداشت و سپس در ضمن دستورهای اسلام، نماز، زکات، روزه و حج مقرر ساخت و وضو را به آن افزود و با فاتحةالکتاب و آیات آخر سورۀ مبارکۀ بقره و سوره‌های مفصل،([5]) او را برتری داد... و زمین را برایش سجده‌گاه و پاک‌کننده قرار داد.»([6])
به‌روشنی می‌توان دریافت که آیین اسلام منادی خیر و سعادت بشر در دنیا و آخرت است و برای هموار نمودن این راه و به سرانجام رسانیدن انسان‌ها تمامی شرایط و امکانات را فراهم آورده است، تا راه سعادت و کمال را با سهولت، آسایش و امنیت بپیمایند.
پی نوشت
---------------------------------------------------------------------
[1]. أعلی(87): 8.
[2]. لغت‌نامه دهخدا، واژه سمح: آسان؛ «الحَنِیفیَّة السَّمْحةُ،هی المِلَّةُ التی ما فیها ضِیقٌ و لا شِدَّةٌ»، لسان العرب: 2 / 489؛ کتاب العین: 3 / 248؛ تاج العروس: 4 / 95؛ مجمع البحرین: 2 / 374.
[3]. لغت‌نامه دهخدا، واژه سهل: نرم از هر چیزی؛ «السَّهْلُ: کل شیء إلی اللین، وذهاب الخشونة»،کتاب العین: 4 / 7؛ النهایة: 2 / 428؛ لسان العرب: 11 / 349؛ تاج العروس: 14 / 362.
[4]. حج(22): 78.
[5]. سوره‌های کوتاه آخر قرآن را مفصلات گویند. البته در این باره اقوال گوناگونی مطرح شده است: گروهی قائل‌اند که از سوره محمّد(ص) تا به آخر قرآن و ابن‌عباس از سوره «والضحی» تا آخر قرآن را جزء مفصلات برشمرده‌اند. ذکر مفصلات در این روایت، به جهت اشاره به سهولت در دین‌داری است.
[6]. الکافی: 2 / 17، ح 1؛ محاسن: 1 / 287، ح 431.
برگرفته از کتاب اسلام دین آسان نوشته استاد حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان
