و كان من دعائه عليه السلام عند ختمه القرآن
دعاى چهل و دوم در ختم كردن و به آخر رسانيدن تلاوت قرآن.
«اللهم انك اعنتنى على ختم كتابك الذى انزلته نورا».
يعنى: بار خدايا، به درستى كه تو اعانت و يارى نمودن مرا بر ختم كردن كتاب مجيد خود، آن كتابى كه فروفرستادى آن را نورى- كه به سبب آن راه يافته شوند از تاريكى ضلالت كفر يا نفاق يا شك يا بدعت به روشنى ايمان يا اخلاص يا يقين يا سنت، يا: منور قلوب مومنين است كه از گمراهى رهانيده اى و به راه راست رسانيده اى ايشان را.
«و جعلته مهيمنا على كل كتاب انزلته».
المهيمن بمعنى القائم. و فى العده الفهديه: بمعنى الشاهد. و قيل: هو الرقيب على الشى ء و الحافظ له. و قيل: هو المبالغ فى الحفظ. من قولهم: هيمن الطير، اذا نشر جناحه على فرخه صيانه له. هكذا قال الخليل. و قيل: هو الصادق الامين.
(يعنى:) و گردانيدى او را گواه مر آن كتب (را) كه پيش از او فروفرستاده بودى.
اشاره الى قوله تعالى فى سوره المائده: (و انزلنا اليك الكتاب بالحق مصدقا لما بين يديه من الكتاب و مهيمنا عليه).
«و فضلته على كل حديث قصصته».
و تفضيل و زيادتى دادى بر هر حديثى كه گفته اى آن را.
«و فرقانا فرقت به بين حلالك و حرامك».
الفرقان فعلان بمعنى فاعل. اى: فارقا بين الحق و الباطل. و هو من اسامى القرآن. قال ابن عيسى فى نكته:
انه تعالى سمى القرآن باربعه اسماء. فالاول: القرآن، لقوله تعالى: (بما اوحينا اليك هذا القرآن). الثانى: الفرقان، لقوله تعالى: (نزل الفرقان). الثالث: الكتاب، لقوله تعالى: (انزل على عبده الكتاب). الرابع: الذكر، لقوله تعالى: (انا نحن نزلنا الذكر).
فاما تسميته بالقرآن، فهو مصدر من قولك: قرات، اى: بينت. و منه: (فاذا
قراناه فاتبع قرآنه)، اى: بيناه. و اما تسميته بالفرقان فلانه يفرق بين الحق و الباطل. لان اصل الفرقان هو الفرق بين الشيئين. و اما تسميته بالكتاب، فهو مصدر من قولك: كتبت كتابا. و سمى كتابا و ان كان مكتوبا. و الكتابه ماخوذه من الجمع. يقال: كتبت السقاء، اذا جمعته بالخرز. و اما تسميته بالذكر، فلانه ذكر من الله تعالى ذكر عباده و عرفهم فيه فرائضه و حدوده. انتهى.
يعنى: و گردانيدى آن را فرقان- يعنى جداكننده- كه جدا كرده اى به آن ميان حلال خود و حرام خود.
«و قرآنا اعربت به عن شرائع احكامك».
القرآن فعلان بمعنى مفعول. جعل اسما للكلام المنزل على النبى صلى الله عليه و آله بمعنى المقرو. من: قرات الكتاب قراءه و قرآنا. و قال ابوعبيده: سمى القرآن لانه يجمع السور، اى: يضمها. و قوله تعالى: (ان علينا جمعه و قرآنه فاذا قراناه فاتبع قرآنه). قال ابن عباس: فاذا بيناه لك بالقراءه، فاعمل بما بيناه لك. قاله الجوهرى فى الصحاح.
و قال المطرزى فى المغرب: قرا الكتاب قراءه و قرآنا، و هو قارى، و هم قراء، واقرا سلامى على فلان. و قولهم: اقرا سلامى، عامى. و القرآن اسم لهذا المقرو المجموع بين الدفتين على هذا التاليف. و هو معجز بالاتفاق الا ان وجه الاعجاز هو المختلف فيه. و اكثر المحققين على ان الوجه هو اختصاصه برتبه من الفصاحه خارجه عن المعتاد. انتهى كلامه.
و «اعربت»، اى: ابنت. و منه الحديث: «الثيب يعرب عنها لسانها»، اى:
يبين. و سمى الاعراب اعرابا لتبيينه.
يعنى: و گردانيدى او را فراهم آورده شده و خوانده شده بر زبانها كه روشن ساخته اى به آن احكام شريعت خود را.
«و كتابا فصلته لعبادك تفصيلا».
و گردانيدى آن را فراهم آورده شده و نوشته شده كه تفصيل داده اى آن را از براى بندگان خود- هر آنچه محتاج اليه ايشان است در امر دين- تفصيل دادنى.
«و وحيا انزلته على نبيك محمد صلواتك عليه و آله تنزيلا».
الوحى: اعلام فى خفاء، و كل ما القيته الى غيرك. يقال: وحيت اليه الكلام و اوحيت، و هو ان تكلمه بكلام تخفيه.
(يعنى:) و گردانيدى آن را وحى- يعنى القا كردى به پيغمبر خود- و فروفرستادى بر پيغمبر خود، رحمتهاى تو بر او و بر آل او باد، فروفرستادنى.
«و جعلته نورا نهتدى به من ظلم الضلاله و الجهاله باتباعه».
و گردانيدى قرآن را نورى كه راه يافته شويم به آن از تاريكى گمراهى و نادانى به پيروى كردن آن.
«و شفاء لمن انصت بفهم التصديق الى استماعه».
الانصات: السكوت. و الاستماع هو قصد السماع.
(يعنى:) و گردانيدى آن را شفادهنده ى امراض جهالات از براى آن كسى كه خاموش شد- به قصد گوش كردن آن- تا بفهمد آن را از روى تصديق و
اذعان- نه از روى تكذيب و انكار آن.
«و ميزان قسط لا يحيف عن الحق لسانه».
القسط- بالكسر-: العدل. و الحيف: الميل.
(يعنى:) و ترازوى عدلى كه ميل نكند از راستى زبان آن ترازو.
«و نور هدى لا يطفا عن الشاهدين برهانه».
البرهان: الحجه و الدليل.
(يعنى:) و روشنى راه نماينده اى است كه فرونميرد راه نمايندگى آن نور از حاضرين.
«و علم نجاه لا يضل من ام قصد سنته».
العلم- بالتحريك- هو الجبل الذى يعلم به الطريق فى الصحارى.
و ام، اى: قصد.
يعنى: و نشانه ى نجات و رستگارى است كه گمراه نشود هر كس كه قصد كرد كه سلوك نمايد طريقه ى آن را.
«و لا تنال ايدى الهلكات من تعلق بعروه عصمته».
و نرسد دستهاى هلاكت آن كسى را كه درآويزد به دست آويز نگاهدارى آن.
«اللهم فاذ افدتنا المعونه على تلاوته».
الفاء فى «افدتنا» مفتوحه، و فى نسخه الشهيد مكسوره. و الظاهر انه سبق قلمه و ليس له وجه.
(يعنى:) بار خدايا، پس چون افاده كردى ما را به يارى دادن بر خواندن اين قرآن.
«و سهلت حواشى السنتنا بحسن عبارته».
«حواشى السنتنا»- بالحاء المهمله و الشين المعجمه- اى: اطرافها. و منه: حواشى الثوب. و قراءه ابن السكون «جواسى»- بالجيم و السين المهمله- اى: الصلبه.
(يعنى:) و آسان گردانيدى كناره هاى زبانهاى ما را- يا: زبانهاى سخت ما را- به نيكويى عبارت آن.
«فاجعلنا ممن يرعاه حق رعايته».
يرعاه، اى: يتعهده و يحفظه. و منه: (و الذين هم لاماناتهم و عهدهم راعون)، اى: حافظون.
(يعنى:) پس بگردان ما را از آن كسانى كه رعايت كنند و تعهد و حفظ آن نمايند آنچه حق رعايت آن باشد.
«و يدين لك باعتقاد التسليم لمحكم آياته».
اى: احكمت عبارتها بان حفظت عن الاحتمال و الاشتباه. و مقابله المتشابه، اى: مشتبه محتمل و ان له يدين دينا اى: اطاعه.
(يعنى:) و فرمانبردارى نمايد مر تو را به اعتقاد تسليم و گردن نهادن مر آيات محكم آن را.
و محكم در اصطلاح اهل علم لفظى است كه بدون قرينه راجح الافاده است مر احد مفهومات محتمل الاراده ى خود را. و مندرج است در تحت آن نص كه عبارت است از راجحى كه مانع نقيض باشد، همچو قول خداى تعالى: (و الله بكل شى ء عليم)، و ظاهر كه آن راجحى است كه مانع در نقيض نباشد، همچو قول خداى تعالى: (فاقتلوا المشركين)، چه، آن ظاهر العموم است در جميع افراد، اگر چه محتمل بعض است.
«و يفزع الى الاقرار بمتشابهه، و موضحات بيناته».
«يفزع» بالفاء و الزاء. يقال: فزعت اليه فافزعنى، اى: ازال فزعى و هو مفزع لقومه. قال الزمخشرى فى الاساس اى: يلتجى. و المفزع: الملجا.
و يفسرون المتشابه بما استاثر الله اى تفرد بعلمه و يكون الغرض من انزاله ابتلاء الراسخين بالتوقف و كبح عنان التصرف.
(يعنى:) و پناه برد به اقرار كردن به متشابه آن.
و متشابه آن را گويند كه محل اشتباه بوده باشد. و آن لفظى است غير راجح الافاده مر احد مفهومات محتمله را. و آن شامل مجمل است، كه آن لفظى است كه نه راجح الافاده است و نه مرجوح الافاده، كقوله تعالى: (ثلاثه قروء). چه دلالت «قروء» بر حيض و طهر به حسب موضع على السويه است. و شامل موول است كه آن مرجوح الافاده است نه راجح الافاده، كقوله تعالى: (بل
يداه مبسوطتان). چه، مراد از «يد» در اين مقام غير ظاهر است. و لفظ موول را مبين نيز گويند، زيرا كه تبيين آن به لفظى ديگر است، مانند: (يد الله فوق ايديهم).
و «موضحات» به كسر ضاد معجمه و فتح آن هر دو روايت شده بر بناى فاعل و مفعول.. و بر هر تقدير اضافه ى آن به «بينات» از قبيل اضافه ى صفت باشد به موصوف. اى: بيناته الموضحه.
و البينات جمع البينه، و هى الحجه. فلعله من البينونه او البيان. قاله المطرزى فى المغرب.
(يعنى:) و به دلايل روشن سازنده ى آن- يا: روشن شده ى آن.
«اللهم انك انزلته على نبيك محمد صلى الله عليه و آله مجملا».
يعنى: بار خدايا، به درستى كه تو فرستاده اى قرآن را بر پيغمبر خود محمد- رحمت كند خداى تعالى بر او و بر آل او- مجمل. و معنى مجمل را در فقره ى سابقه بيان نموديم.
«و الهمته علم عجائبه مفصلا».
و ملهم گردانيدى و در دل او انداختى دانستن عجايب او را- يعنى: امور عجيبه ى او را كه به شگفت آورد مردم را- بر وجه تفصيل.
«و ورثتنا علمه مفسرا».
اى: جعلته لنا ميراثا.
(يعنى:) و ميراث دادى ما را علم او از روى تفسير.
يعنى حضرت رسالت صلى الله عليه و آله تفسير كننده بود مجملهاى قرآن را
به ارث به ائمه ى معصومين رسيده تفسير آن مجملات.
«و فضلتنا على من جهل علمه».
و تفضيل و زيادتى دادى ما را بر آن كسى كه ندانست علم آن را.
«و قويتنا عليه لترفعنا فوق من لم يطق حمله».
و قوت دادى ما را بر آن كس تا افراشته كنى ما را بر بالاى آن كسى كه طاقت نداشت برگرفتن آن را.
از ابن طاووس عليه الرحمه منقول است كه داعى هر گاه معصوم نباشد، سزاوار چنان است كه «ورثتنا» و «فضلتنا» و مانند اين الفاظ را تبديل نمايد به الفاظى كه مناسب حال او بوده باشد، مثل «علمتنا» و غير آن.
«اللهم فكما جعلت قلوبنا له حمله».
جار و مجرور متعلق است به «حمله».
(يعنى:) بار خدايا، پس همچنانكه گردانيدى دلهاى ما را بر دارندگان قرآن.
«و عرفتنا برحمتك شرفه و فضله، فصل على محمد الخطيب به، و على آله الخزان له».
الخطيب فعيل بمعنى المفعول. اى: الذى يخاطب به.
(يعنى:) و شناسا گردانيدى ما را به رحمت خود شرف و فضل تو آن را، پس رحمت فرست بر محمد صلى الله عليه و آله كه مخاطب ساخته اى او را به قرآن، و بر آل او كه خزينه دارانند مر آن را.
«و اجعلنا ممن يعترف بانه من عندك، حتى لا يعارضنا الشك فى تصديقه».
و بگردان ما را از آن كس كه اعتراف كننده باشد به آنكه قرآن از جانب تو منزل شده، تا آنكه معارضه نكند ما را شكى در تصديق نمودن به آن.
«و لا يختلجنا الزيغ عن قصد طريقه».
خلجه و اختلجه، اذا جذبه فانتزعه. و يقال للوتد خليج لانه يجذب الدابه اذا ربطت اليه.
و الزيغ: الميل. و زاغت الشمس، اى: مالت. و قوله تعالى: (فى قلوبهم زيغ)، اى: شك.
و القصد: العدل.
(يعنى:) و نكشاند ما را و بيرون برد شك از راستى راه آن.
«اللهم صل على محمد و آله. و اجعلنا ممن يعتصم بحبله».
الحبل: الرسن و العهد و الميثاق و الامان. و فى الحديث: «كتاب الله الحبل الممدود»، اى: نور ممدود. اى نور هداه. و العرب شبهت النور الممتد بالحبل. و الخيط الابيض هو نور الصبح.
(يعنى:) بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و بگردان ما را از آن كسانى كه چنگ درزنند به حبل متين قرآن- كه هر كه چنگ در آن زد، از ظلمت گمراهى به نور هدايت آن مهتدى گرديد.
«و ياوى من المتشابهات الى حرز معقله».
قد اوى فلان الى منزله ياوى اويا- على فعول- و اواء. و الماوى: كل
مكان ياوى اليه شى ء ليلا او نهارا. و آويته، اذا انزلته بك.
و الحرز: الموضع الحصين.
و المعقل- بفتح الميم و كسر القاف- قريب من معنى الحصن. و يطلق على الملجا.
يعنى: و بگردان ما را از آن كسانى كه جاى گيرند از امور متشابهه- كه محل اشتباه بوده باشد- به پناهگاه حصار قرآن.
«و يسكن فى ظل جناحه».
و از آن كسانى كه بيارامند در سايه ى بال او.
«و يهتدى بضوء صباحه».
و راه راست يابد به روشنايى صباح آن.
يعنى: چنانچه صباح مختفيات ظلمت شب را مظهر است، قرآن نيز مختفيات و غوامض علوم را مخبر است. لهذا سيدالساجدين تعبير از نور قرآن به ضوء صباح فرموده اند.
«و يقتدى بتبلج اسفاره».
البلوج: الاشراق. يقال: بلج الصبح يبلج- بالضم- اى: اضاء. و ابتلج و تبلج مثله.
و الاسفار- بالكسر- مصدر اسفر الصبح: اضاء.
يعنى: و اقتدا نمايد به روشنى و تابش آن.
«و يستصبح بمصباحه».
يقال: قد استصبحت به، اذا اسرجت. و الشمع مما يصطبح به، اى: يسرج به. و المصباح: السراج.
(يعنى:) و چراغ واگيرد از چراغ قرآن.
«و لا يلتمس الهدى فى غيره».
لفظ «فى» بمعنى من، كقوله: ثلاثين شهرا فى ثلاثه احوال، اى: من ثلاثه احوال على ان يكون الاحوال جمع حول لا جمع حال.
يعنى: و التماس و طلب هدايت ننمايد از غير قرآن.
«اللهم و كما نصبت به محمدا علما للدلاله عليك».
يعنى: بار خدايا، و چنانچه برپاى كردى به سبب قرآن محمد را- چه قرآن اقواى معجزات است بر نبوت او- تا علم و نشانه باشد از براى راه نمودن بر تو.
«و انهجت باله سبل الرضا اليك».
انهج الطريق، اى: استبان و صار نهجا واضحا بينا. و نهجت الطريق و انهجته، اذا اتيته و اوضحته.
(يعنى:) و روشن ساختى به آل محمد عليهم السلام راههاى خشنودى را به سوى خود.
«فصل على محمد و آله، و اجعل القرآن وسيله لنا الى اشرف منازل الكرامه».
پس رحمت فرست بر محمد و آل او، و بگردان قرآن را وسيله اى از براى ما تا برساند ما را به بزرگترين منزلهاى كرامت.
«و سلما نعرج فيه الى محل السلامه».
لفظه «فى» سببيه.
(يعنى:) و نردبانى كه بالا رويم به سبب آن به محل سلامت.
و مراد از منازل كرامت و محل سلامت بهشت عنبر سرشت است.
«و سببا نجزى به النجاه فى عرصه القيامه».
و سببى كه مكافات يابيم به آن رستگارى را در عرصه ى روز قيامت.
«و ذريعه نقدم بها على نعيم دار المقامه».
المقامه- بالضم-: مصدر لحقه التاء بمعنى الاقامه، كما حققناه سابقا.
(يعنى:) و دست آويزى كه درآييم به سبب آن بر نعمت سراى اقامت- كه آن بهشت عدن است.
«اللهم صل على محمد و آله. و احطط بالقرآن عنا ثقل الاوزار».
«احطط»- على صيغه الامر المخاطب، من حط الشى ء يحطه، من باب الاول- اى: الق.
يعنى: بار خدايا، رحمت فرست بر محمد و آل او. و بينداز به سبب قرآن از ما گرانى بار گناهان را.
«وهب لنا حسن شمائل الابرار».
الشمائل: جمع شمال بمعنى الخلق.
(يعنى:) و ببخش ما را نيكويى اخلاق نيكوكاران.
«و اقف بنا آثار الذين قاموا لك به آناء الليل و اطراف النهار».
«واقف»- على صيغه الامر- اى: اتبع. من: قفوت اثره قفوا و قفوا، اى: اتبعته.
و منه: الكلام المقفى. و سميت قوافى الشعر لان بعضها يتبع اثر بعض.
و آناء الليل: ساعاته. قال الاخفش: واحدها انى مثل معى. و قال بعضهم: انى. و يقال: مضى انيان من الليل و انوان. قاله الجوهرى فى الصحاح.
يعنى: و پيرو گردان ما را بر اثرهاى آنان كه برخاستند- از براى عبادت و وظايف عبوديت تو- به تلاوت قرآن در ساعات شب و كناره هاى روز.
«حتى تطهرنا من كل دنس بتطهيره».
الدنس: الوسخ.
(يعنى:) تا پاك گردانى ما را از همه ى چركينها به پاك كردن آن.
«و تقفو بنا آثار الذين استضاووا بنوره».
و ببرى ما را بر اثرهاى آنان كه روشنى جستنده اند به نور قرآن.
«و لم يلههم الامل عن العمل فيقطعهم بخدع غروره».
الهاه، اى: اشغله. و الامل: الرجاء.
و «بخدع غروره»، اى: بما يخدع به، اى: يمكر و يحتال. و الغرور: ما يغر ظاهره و فى باطنه سوء العاقبه.
يعنى: و مشغول نگرداند ايشان را آرزو و اميد طول عمر و جمع مال از عمل كردن به چيزهايى كه موجب رسيدن به خير و استعداد معاد و تفكر در مال بوده باشد پس ببرد و بازدارد ايشان را از عمل، به آنچه مى فريبد فريبندگى آرزو.
«اللهم صل على محمد و آله. و اجعل القرآن لنا فى ظلم الليالى مونسا».
بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و بگردان قرآن را از براى ما در تاريكيهاى شب مونسى كه انس گيريم به آن.
«و من نزغات الشيطان و خطرات الوساوس حارسا».
نزغ الشيطان بينهم ينزغ نزغا، اى: افسد.
و خطر الشى ء ببالى يخطر- بالضم- خطوره-.
و يقال لما يقع فى النفس من عمل خير الهام، و ما لا خير فيه وسواس، و لما يقع من تقدير نيل الخير امل، و لما يقع من التقدير الذى لا على الانسان و لا له خاطر.
و حرسه يحرسه حراسه، اى: حفظه.
يعنى: و از فتنه افكندن و تباهكاريهاى شيطان و در دل آمدن وسوسه ها- يعنى چيزهاى باطل- نگاهبانى كننده.
«و لاقدامنا عن نقلها الى المعاصى حابسا».
الاقدام: جمع القدم، و هو من الرجل ما يطا عليه الانسان من لدن الرسغ الى مادون ذلك. قاله المطرزى فى المغرب.
و الحبس: المنع.
(يعنى:) و مر اقدام و پايهاى ما (را) از نقل و تحويل به امورى كه موجب عصيان بوده باشد بازدارنده باشد.
«و لالسنتنا عن الخوض فى الباطل من غير ما آفه مخرسا».
يقال: خضت الغمرات، اقتحمتها.
لفظه «ما» فى «غير ما آفه» زائده على سبيل قوله تعالى: (فبما رحمه من الله).
و الخرس- بالتحريك- مصدر. الاخرس، اى: البكم. و هو عدم النطق.
يعنى: و مر زبانهاى ما را از فرورفتن و تنطق نمودن در سخنان باطل بى آنكه آفتى به او رسد لال كننده.
«و لجوارحنا عن اقتراف الاثام زاجرا».
و مر اندامها و اعضاهاى ما را از اكتساب نمودن گناهان زجر كننده و بازدارنده.
«و لما طوت الغفله عنا من تصفح الاعتبار ناشرا».
الطى: خلاف النشر.
يعنى: و مر آن چيزى (را) كه درنوردد و درهم پيچد غفلت از ما از تتبع امورى كه منشا عبرت و پند گرفتن ما بوده باشد بازگشاينده.
«حتى توصل الى قلوبنا فهم عجائبه و زواجر امثاله التى ضعفت الجبال الرواسى على صلابتها عن احتماله».
الامثال: جمع المثل، و هو القصص و الوقائع التى تضرب لتنبيه اهل العبره.
و لفظه «على» بمعنى مع، نحو قوله تعالى: (و ان ربك لذو مغفره للناس على ظلمهم) و قوله: (و آتى المال على حبه).
و الرواسى من الجبال: الثوابت الرواسخ. واحدتها راسيه.
يعنى: تا آنكه برسانى تو به دلهاى ما فهم كردن عجايب قرآن را از حكمتها- كه زايل كننده ى باطل و ثابت سازنده ى حق است و موعظه هاى او كه خطابات مقنعه و حكايات نافعه است- و زواجر مثلهاى او- يعنى قصص و وقايع كه
از براى تنبيه اهل عبرت مذكور است در قرآن و بازدارنده است از افعال ناشايسته- كه ضعيفند كوههاى ثابت استوار با صلابت و سختى كه دارند از برداشتن آن.
«اللهم صل على محمد و آله. و ادم بالقرآن صلاح ظاهرنا».
بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و دائم دار به قرآن صلاح ظاهر ما را.
«و احجب به خطرات الوساوس عن صحه ضمائرنا».
اضافه الخطرات الى الوساوس، بيانيه. و الصحه الى الضمائر من قبيل اضافه الصفه الى موصوفها. اى: ضمائرنا الصحيحه.
يعنى: بازدار به سبب قرآن آنچه در دل ما خطور مى كند- يعنى وسوسه ها كه در دل درمى آيد- از خاطرهاى صحيح ما.
«و اغسل به درن قلوبنا و علائق اوزارنا».
الدرن و الكدر و الرين و الدنس: الوسخ.
و العلائق: جمع عليقه، و هى ما يعلق شيئا و لم يقطع عنه.
(يعنى:) و بشوى به سبب قرآن چركينى دلهاى ما را و در آويخته هاى از گناهان ما.
«و اجمع به منتشر امورنا».
الظاهر ان انتشر فعل لازم، فلاوجه لجعل منتشر اسم مفعول و الصواب كسرها كما فى النسخه.
(يعنى:) و جمع كن و فراهم آور به سبب قرآن پراكندگى امور ما را.
«و اروبه فى موقف العرض عليك ظما هواجرنا».
«ارو» بهمزه القطع على صيغه الامر من باب الافعال، من الارواء.
و الظما- بالتحريك- العطش.
و الهواجر: جمع الهاجره، و هى نصف النهار عند اشتداد الحر.
(يعنى:) و سيراب گردان ما را به سبب قرآن در محل ايستادن ما و عرض محاسبات خود نمودن بر تو، تشنگى حرارت روز قيامت ما را.
«و اكسنا به حلل الامان يوم الفزع الاكبر فى نشورنا».
الحلل: جمع حله، و هى برود اليمن. و حلل الامان استعاره. و ذكر الكسوه ترشيح.
يعنى: بپوشان ما را به سبب قرآن حله ى امان از آتش در روز فزع اكبر- كه روز قيامت باشد كه اسرافيل دردمد در صور در زنده كردن ما. و اين را نفخه ى فزع گويند. چنانكه در قرآن مجيد اشاره به آن شده كه: (يوم ينفخ فى الصور ففزع من فى السموات و من فى الارض).
و بعضى از مفسران گفته اند كه: فزع اكبر وقتى باشد كه موت را به صورت كبشى ابلح بر بلندى بدارند و بكشند و اين ندا برآيد كه: «يا اهل الجنه خلود فلا موت. و يا اهل النار خلود فلا موت».
و عن على عليه السلام: «الفزع الاكبر هو اطباق باب النار حين يغلق على اهلها».
«اللهم صل على محمد و آله. و اجبر بالقرآن خلتنا من عدم الاملاق».
الجبر ان تغنى الرجل من فقر. قاله فى الصحاح.
الخله- بفتح الخاء المعجمه-: الحاجه و الفقر.
و العدم بالتحريك. و روى بضم العين و اسكان الدال.
و الاملاق: الافتقار.
و لفظه من بيانيه لتبين الجبر.
يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و توانا گردان به سبب قرآن درويشى ما را از برطرف ساختن و نابود شدن بى چيزى.
«و سق الينا به رغد العيش و خصب سعه الارزاق».
يقال: سقت الى امراتى صداقها، اى: ارسلت.
الرغد- بالتحريك- سعه العيش و رفاهيته.
و الخصب- بكسر الخاء-: ضد الجدب و هو السعه.
(يعنى:) و بفرست به سوى ما به سبب قرآن فراخى عيش و زندگانى دنيا و وسعت رزق و روزى ما را.
«و جنبنا به الضرائب المذمومه و مذام الاخلاق».
جنبته الشى ء و جنبته بمعنى اى نحيته عنه. قال الله تعالى: (و اجنبنى و بنى ان نعبد الاصنام).
الضرائب: الطبائع، جمع الضريبه، و هى الطبيعه.
و اضافه المذام- او المدانى، كما فى بعض النسخ، من الدناءه- هى من قبيل اضافه الصفه الى الموصوف. اى: الاخلاق الذميمه و الدنيه.
يعنى: و دور گردان ما را به سبب قرآن طبايع مذمومه و اخلاق دنيه- يا: ذميمه - را.
«و اعصمنا به من هوه الكفر و دواعى النفاق حتى يكون لنا فى القيامه الى رضوانك و جنانك قائدا».
المراد من العصمه فى قوله عليه السلام: «و اعصمنا» معناها اللغوى. اى: احفظنا.
و الهوه- بضم الهاء و تشديد الواو- الوهده العميقه.
و الرضوان- بكسر الراء و ضمها-: ضد السخط.
و القائد: خلاف السائق. يقال: قاد الفرس قودا و قيادا. و القياد: ما يقاد به من حبل و نحوه.
يعنى: و نگاه دار ما را به سبب قرآن از چاه دور كفر- و كلام مبنى بر استعاره است- و خواهشهاى نفاق، تا آنكه باشد از براى ما در روز قيامت كشنده اى به سوى خشنودى تو و بهشت تو.
«و لنا فى الدنيا عن سخطك و تعدى حدودك ذائدا».
السخط- بالتحريك، و روى بضم السين و تسكين الخاء-: خلاف الرضا.
الذياد: الطرد. تقول: ذدتها عن كذا: طردتها. و الذائد: الطارد.
يعنى: و از براى ما در دنيا منع كننده و بازدارنده باشد از حلول غضب و خشم تو و تجاوز نمودن از حدودى كه تعيين نموده اى آنها را.
«و لما عندك بتحليل حلاله و تحريم حرامه شاهدا».
و مر آنچه (را) نزد توست به حلال داشتن حلال آن و حرام داشتن حرام آن گواهى دهنده.
«اللهم صل على محمد و آله. و هون بالقرآن عند الموت على انفسنا كرب
السياق».
الكرب- بفتح الكاف و سكون الراء- الاضطراب.
و السياق: نزع الروح. يقال: رايت فلانا يسوق، اى: ينزع عند الموت.
يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و آسان گردان به بركت قرآن نزد حاضر شدن مرگ بر نفسهاى ما اضطراب جان كندن را.
«و جهد الانين، و ترادف الحشارج اذا بلغت النفوس التراقى و قيل: من راق؟».
الجهد- بفتح الجيم-: المشقه.
و ان الرجل من الوجع يئن انينا، اى: تاوه.
و «الحشارج»- بالحاء المهمله و الشين المعجمه ثم الراء ثم الجيم اخيرا-: جمع الحشرجه، و هى الغرغره عند الموت.
و التراقى: جمع الترقوه- بفتح التاء- و هى العظم الذى بين تغره النحر و العاتق، و لا تضم التاء.
«من راق»، اى: هل طبيب يرقى؟ و قيل: من يرقى بروحه، ملائكه العذاب او الرحمه؟
يعنى: و آسان گردان به بركت قرآن مشقت و رنج ناله كردن آن و پى درآمدنهاى غرغره، چون برسد مهجه ها و روحها به استخوانهاى سينه و گردن و گفته شود- يعنى كسان محتضر يا ملائكه گويند-: كيست افسون كننده و شفادهنده- يا: كيست بالا برنده ى روح اين را؟ آيا ملائكه عذاب مى برند يا ملائكه ى رحمت؟
«و تجلى ملك الموت لقبضها من حجب الغيوب، و رماها عن قوس المنايا باسهم وحشه الفراق».
و تجلى نمايد- يعنى ظاهر و آشكارا گردد- ملك الموت از براى قبض و گرفتن آن نفوس و ارواح از پرده هاى غيب و بيندازد تير وحشت فراق آنها را از كمان مرگ.
و مخفى نيست آنچه در اين كلام بلاغت فرجام است از حسن استعاره.
«و داف لها من ذعاف الموت كاسا مسمومه المذاق».
داف بالدال المهمله. يقال: دفت الدواء و المسك و غيره، اى: بللته بماء او بغيره. و كذلك مسك مدوف، اى: مبلول، و قيل: مسحوق.
و الذعاف- بالذال المعجمه ثم العين المهمله-: السم. و طعام مذعوف: اى: مسموم.
يعنى و بخيساند در آب- يا: بسايد- از براى آن ارواح و نفوس از تلخى مرگ جامى زهرآلود.
«و دنا منا الى الاخره رحيل و انطلاق».
رحل فلان و ارتحل و ترحل بمعنى. و الاسم: الرحيل.
و الانطلاق: الذهاب.
(يعنى:) و نزديك شود به ما باربستن و رفتن از دنيا به سوى نشئه ى آخرت.
«و صارت الاعمال قلائد فى الاعناق».
القلائد: جمع القلاده، و هى التى فى العنق.
(يعنى:) و بگردد اعمال گردنبندها در گردنها.
«فكانت القبور هى الماوى الى ميقات يوم التلاق».
اى: يوم القيامه. فان فيه تلاقى الارواح و الاجساد و اهل السماء و الارض و المعبود و العباد و الاعمال و العمال.
(يعنى:) و باشد گورها جاى بودن تا هنگام رسيدن روز قيامت كه روز ملاقات ارواح است با اجساد و اهل آسمان با زمين و ملاقات عابد است با معبود و كردار است با صاحبان خود.
«اللهم صل على محمد و آله. و بارك لنا فى حلول دار البلى و طول المقامه بين اطباق الثرى».
«بارك لنا»، اى: اثبت و اعط لنا من التشريف و الكرامه. و هو من: برك البعير، اذا ناخ فى موضعه فلزمه. و كل شى ء ثبت و اقام فقد برك.
و «دار البلى»- بكسر الباء- هى القبر. لانه يبلى الجسد.
و قوله عليه السلام: «طول المقامه» عطف على «حلول». اى: بارك لنا فى طول المقامه- بضم الميم- اى: الاقامه. و روى بفتحها.
و الاطباق واحدها الطبق. يقال: السموات طباق و اطباق، اى: بعضها فوق بعض. و كذا الارض.
و الثرى هو التراب الندى، و هو الذى تحت الظاهر من وجه الارض.
يعنى: بار خدايا، رحمت فرست بر محمد و آل او. و ثابت و قائم ساز و بده ما را از تشريف و كرامت در فرود آمدن سراى بلا- كه آن قبر است- و ثابت و قائم ساز ما را در درازى اقامت ما ميان طبقات خاك كه بعضى فوق بعضى است.
«و اجعل القبور بعد فراق الدنيا خير منازلنا».
و بگردان قبرها را بعد از جدا شدن ما از دنيا بهترين منزلهاى ما.
«و افسح لنا برحمتك فى ضيق ملاحدنا».
«افسح»- بالفاء و السين المهمله- من: فسح له فى المجلس، اى: وسع له. و الضيق بفتح الضاد و كسرها. و كلاهما مرويان فى هذا المقام.
و الملاحد: جمع ملحد، اى: مكان اللحد، و هو الشق الذى فى جانب القبر. و در نسخه ى شيخ كفعمى رحمه الله به جاى «ملاحدنا»، «مداخلنا» است،
يعنى: محل داخل شدن ما.
(يعنى:) و وسيع و فراخ گردان از براى ما به رحمت بى غايت خود در حالتى كه در تنگى لحدگاه باشيم.
«و لا تفضحنا فى حاضر القيامه بموبقات آثامنا».
«موبقات»- به باى موحده و قاف- به معنى مهلكات است. و اضافه ى آن به «آثام» از قبيل اضافه ى صفت است به موصوف. اى: آثامنا الموبقه. يقال: وبق الرجل، اى: هلك. و اوبقته: اهلكته.
يعنى: و رسوا مساز ما را در وقت حضور و قيام قيامت به گناهان هلاك سازنده ى ما.
«و ارحم بالقرآن فى موقف العرض عليك ذل مقامنا».
و ببخشاى به سبب قرآن در محل ايستادنگاه عرض ما بر تو خوارى مقام ما را.
«و ثبت به عند اضطراب جسر جهنم يوم المجاز عليها زلل اقدامنا».
المجاز: مصدر ميمى بمعنى الجواز.
(يعنى:) و ثابت و استوار كن به سبب قرآن لغزشهاى قدمهاى ما را نزد اضطراب صراط- كه جسرى است بر روى دوزخ باريكتر از موى و تيزتر از شمشير كه بر آنجا بايد گذشت در روز گذشتن بر آن پل.
«و نور به قبل البعث سدف قبورنا».
السدف- بضم السين و فتح الدال المهملتين-: جمع السدفه، و هى الظلمه.
(يعنى:) و روشن گردان پيش از برانگيختن ما تاريكى گورهاى ما را.
«و نجنا به من كل كرب يوم القيامه».
و نجات و رستگارى ده ما را به سبب قرآن از هر اندوه و رنجى كه باشد در روز قيامت.
«و شدائد اهوال يوم الطامه».
اى: يوم القيامه. و سمى بها لانه يطم- اى: يعلو- على كل شى ء. قال الجوهرى فى الصحاح: كل شى ء كثر حتى علا و غلب فقد طم. يقال: فوق كل طامه طامه. و منه سميت القيامه الطامه. انتهى كلامه. اى: الداهيه التى تطم- اى: تعلو- على سائر الدواهى.
يعنى: و نجات ده ما را از سختيهاى اهوال روز قيامت كه شدايد او سخت تر و بزرگتر از جميع شدايد است.
«و بيض وجوهنا يوم تسود وجوه الظلمه فى يوم الحسره و الندامه».
«يوم الحسره»، اى: يوم القيامه. و الحسره اشد التلهف على الشى ء الغائب.
(يعنى:) و سفيد كن رويهاى ما را روزى كه سياه شود رويهاى ظلم كنندگان در روز حسرت و پشيمانى كه آن روز قيامت است.
«و اجعل لنا فى صدور المومنين ودا».
الود: المحبه.
(يعنى:) و بگردان از براى ما در سينه هاى مومنان محبت و دوستى.
«و لا تجعل الحياه علينا نكدا».
النكد- بفتح النون و سكون الكاف، و روى بالتحريك-: الشده. يقال: نكد عيشهم- بالكسر- ينكد نكدا، اذ اشتد.
(يعنى:) و مگردان زندگانى را بر ما سخت و دشوار.
«اللهم صل على محمد عبدك و رسولك كما بلغ رسالتك و صدع بامرك و نصح لعبادك».
صدع بالحق: تكلم به جهارا. و قوله تعالى:(فاصدع بما تومر) قال الفراء: اراد: فاصدع بالامر، اى: اظهر دينك.
يعنى: بار خدايا رحمت كن بر محمد كه بنده و پيغمبر توست همچنانكه رسانيد پيغام تو را و اظهار كرد دين تو را و نصيحت كرد بندگان تو را.
«اللهم اجعل نبينا- صلواتك عليه و على آله- يوم القيامه اقرب النبيين منك مجلسا».
بار خدايا، بگردان پيغمبر ما را- كه رحمات تو بر او باد و بر آل او- در روز قيامت نزديكترين پيغمبران تو از روى نشستن.
«و امكنهم منك شفاعه».
اى: اقدرهم.
(يعنى:) و قادرترين ايشان از تو به شفاعت و درخواست نمودن گناهان امت خود را.
«و اجلهم عندك قدرا».
و بزرگترين ايشان نزد تو از روى قدر.
«و اوجههم عندك جاها».
الجاه: القدر و المنزله.
(يعنى:) و روشناسترين پيغمبران نزد تو از روى جاه و منزلت.
«اللهم صل على محمد و آل محمد. و شرف بنيانه».
ظاهر آن است كه مراد از بنيان در اين مقام نفس و بدن مقدس آن حضرت باشد. چه ، در احاديث اطلاق بنيان بر آن شده. قال ابن الاثير فى نهايته: و فى حديث سلمان: «من هدم بناء ربه تبارك و تعالى، فهو ملعون». يعنى من قتل نفسا بغير حق. لان الجسم بنيان خلقه الله و ركبه.
يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل محمد. و تشريف و بزرگوارى ده جسد و نفس مطهر آن حضرت را.
«و عظم برهانه».
البرهان هو الحجه و الدليل، و الظاهر ان المراد منه هو القرآن الكريم. لانه حجه على نبوته.
(يعنى:) و بزرگ گردان حجت و دليل نبوت او را- كه آن قرآن كريم است.
«و ثقل ميزانه».
و ثقل الميزان كنايه عن كثره الحسنات و رجحانها على السيئات. و قد اختلف اهل الاسلام فى ان وزن الاعمال الوارد فى الكتاب و السنه هل هو كنايه عن العدل و الانصاف و التسويه او المراد به الوزن الحقيقى. فبعضهم على الاول، لان الاعراض لا يعقل وزنها. و جمهورهم على الثانى للوصف بالخفه و الثقل فى القرآن و الحديث. و الموزون صحائف الاعمال او الاعمال نفسها بعد تجسيمها فى تلك النشاه. (يعنى:) و گران ساز ترازوى حسنات او را.
«و تقبل شفاعته».
و در پذير شفاعت او را در حق امتش.
«و قرب وسيلته».
الوسيله درجه فى الجنه لا يسكنها الا النبى. و الوسيله ايضا ما يتوسل به- اى: يتقرب به- الى الغير.
(يعنى:) و نزديك گردان وسيله ى او را. يعنى درجه اى كه او را هست در بهشت اقرب درجات گردان از درجات ساير پيغمبران. يا: آنچه (با آن) نزديك مى گردد به تو بهتر را به او عطا فرما.
«و بيض وجهه».
و بياض الوجه اما كنايه عن ظهور بهجه السرور و الفرح، او المراد به حقيقه البياض. و فسر بالوجهين قوله تعالى: (يوم تبيض وجوه).
(يعنى:) و سفيد گردان روى او را- در روزى كه رويها را سفيد و سياه مى گردانى، يعنى در روز قيامت.
و مى تواند بود كه بياض وجه كنايه از شكفتگى و خوشحالى بوده باشد كه
در حين ادراك مسرت عظيم و فرح مفرط به هم مى رسد.
«و اتم نوره».
اى: نور دينه.
(يعنى:) و تمام گردان نور دين و شرع او را قبل از قيام قيامت.
«و ارفع درجته».
و بلند گردان پايه ى او را- قياس به درجات باقى انبيا.
«و احينا على سنته».
«احينا» على همزه القطع من الاحياء.
يعنى: زنده كن ما را بر سنت و طريقه ى او- كه بهترين سنن است.
«و توفنا على ملته».
و بميران ما را بر ملت و دين او.
«و خذ بنا منهاجه».
المنهاج: الطريق المستقيم الواضح.
(يعنى:) و بدار ما را بر راه راست روشن او.
«و اسلك بنا سبيله».
و ببر ما را بر راه و طريقه ى او.
«و اجعلنا من اهل طاعته. و احشرنا فى زمرته».
و بگردان ما را از اهل طاعت و فرمانبرداران او. و حشر كن ما را در جمله ى گروه او.
«و اوردنا حوضه. و اسقنا بكاسه».
«و حاضر گردان ما را در حوض او». يعنى حوض كوثر. و در روايات وارد است از حضرت رسالت كه: حوض من يكماهه راه است و آب او سفيدتر از شير و بوى او خوشتر از مشك و كوزه هاى آن مانند ستارگان آسمان. و هر كه از آن حوض آب خورد ، هرگز تشنه نشود. «و آب ده ما را به جام آن».
«و صل اللهم على محمد و آله صلاه تبلغه بها افضل ما يامل من خيرك و فضلك و كرامتك انك ذو رحمه واسعه و فضل كريم».
يامل مثلثه الميم.
(يعنى:) و رحمت كن- بار خدايا- بر محمد و آل او رحمتى كه برسانى او را به سبب آن رحمت به فاضلترين آنچه اميد دارد از خير تو و فضل و كرامت تو. زيرا كه تو صاحب رحمت و بخشايش وسيعى و صاحب فضل بزرگى.
«اللهم اجزه بما بلغ من رسالاتك».
بار خدايا، جزا ده او را به مقابل آنچه رسانيده از پيغامهاى تو به بندگان تو.
«و ادى من آياتك».
و تاديه نموده و به جا رسانيده از آيات كتاب تو.
«و نصح لعبادك».
و نصيحت كرد بندگان تو را.
«و جاهد فى سبيلك».
و مجاهده كرد با كفار نابكار در راه تو.
«افضل ما جزيت احدا من ملائكتك المقربين و انبيائك المرسلين المصطفين».
فاضلتر از آنچه جزا داده اى يكى از فرشتگان مقرب درگاه خود را و پيغمبران مرسل خود را كه برگزيده شدگانند.
«و السلام عليه و على آله الطيبين الطاهرين و رحمه الله و بركاته».
و سلام بر او باد و بر آل او كه پاكان و پاكيزگانند، و رحمت خدا و بركات او بر او باد.
فارسی
و كان من دعائه علیه السلام عند ختمه القرآن
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
