بسم الله الرحمن الرحيم
و استقلال الخير و ان كثر من قولى و فعلى و استكثار الشر و ان قل من قولى و فعلى.
امام سجاد عليه السلام در اين دو قطعه دعا به پيشگاه خداوند عرض مى كند: بار الها! موفقم بدار تا كارهاى خوبى را كه قولا و عملا انجام مى دهم كم بشمرم، هر چند بسيار باشد و بديهايى را كه با زبان و عمل از من صادر مى شود بزرگ بشمرم، هر چند ناچيز باشد. به خواست خداوند اين دو جمله از دعاى شريف «مكارم الاخلاق» موضوع بحث و سخنرانى امروز خواهد بود. راغب در معناى «خير» چنين مى گويد: الخير ما يرغب فيه الكل كالعقل مثلا و العدل و الفضل، «خير» آن چيزى است كه تمام انسانها به آن رغبت و علاقه دارند مانند عقل و عدل و فضل. عقل خير است و افاضه كننده ى آن ذات اقدس الهى است، اما عدل و فضل خيرى است كه ممكن است به افاضه ى خدا باشد و ممكن است بشر با اراده و اختيار خود آن را انجام دهد. امام سجاد (ع) در عبارت دعا از خيرى نام برده كه آن را با زبان و عمل انجام مى دهد و چنين خيرى مى تواند واجبات دينى و اعمال خوبى باشد كه مكلف آنها را براى خدا بجا مى آورد و مى تواند
كارهاى نيكى باشد كه شخص مسلمان طبق تاديب دينى و بر اساس كرامت نفس و بزرگوارى طبع با زبان و عمل، آنها را به نفع مردم انجام مى دهد و دعاى امام سجاد (ع) مى تواند حاوى اين هر دو معنى باشد. اولياى گرامى اسلام همواره تذكر مى دادند و مسلمانان را به اين نكته ى اساسى متوجه مى نمودند كه بشر هر قدر در راه بندگى و اطاعت خداوند مجاهده و كوشش نمايد قادر نيست حق بندگى او را ادا كند و مراتب عبوديت خود را آنطور كه بايد و شايد ابراز نمايد. از اين رو به موازات عباداتى كه مردم انجام مى دهند لازم است به تقصير و نارسايى خود در پيشگاه مقدس الهى اعتراف نمايند و اين مطلب در خلال روايات بسيارى خاطرنشان گرديده است.
عن ابى الحسن موسى عليه السلام قال لبعض ولده يا بنى! عليك بالجد لا تخرجن نفسك من حد التقصير فى عباده الله عز و جل و طاعته فان الله تعالى لا يعبد حق عبادته.
حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام به بعضى از فرزندان خود فرمود: بر تو باد به جد و كوشش، و خويشتن را از حد تقصير در عبادت و اطاعت حضرت بارى تعالى خارج مدان زيرا خداوند آنطور كه شايسته و سزاوار اوست عبادت نمى شود.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: قال الله عز و جل: لا يتكل العاملون على اعمالهم التى يعملون بها لثوابى فانهم لو اجتهدوا و اتعبوا انفسهم اعمارهم فى عبادتى كانوا مقصرين غير بالغين فى عبادتهم كنه عبادتى فيما يطلبون من كرامتى.
از رسول اكرم (ص) است كه خداوند فرموده: كسانى كه اهل عمل
و عبادت اند براى نيل به عدل و پاداش من به اعمال خود اتكا ننمايند زيرا اينان هر قدر خود را به تعب اندازند و در تمام عمر عبادت كنند باز هم مقصرند و اعمالشان نارسا و كوتاه است و با عبادتى كه انجام مى دهند به كنه عبادتم نمى رسند و براى نيل به كرامت من شايستگى ندارند.
عن ابى عبدالله عليه السلام قال: عليك بالجد و لا تخرجن نفسك من حد التقصير فى عباده الله تعالى و طاعته فان الله عز و جل لا يعبد حق عبادته.
امام صادق (ع) فرموده: بر تو باد به سعى و كوشش و هرگز نفس خود را از حد تقصير در عبادت و طاعت بيرون مبر چه آنكه حق عبادت حضرت بارى تعالى هرگز ادا نشده است.
نه فقط انسانها قادر نيستند حق بندگى خداوند را ادا كنند و آنطور كه شايسته و سزاوار است او را عبادت و اطاعت نمايند بلكه فرشتگان نيز با آنكه از غرايز حيوانى و شهوات نفسانى منزه و مبرا هستند از بندگى و عبوديتى كه شايسته ى مقام مقدس ربوبى است عاجز و ناتوان اند. على عليه السلام در وصف فرشتگان از اين نظر چنين فرموده است:
و انهم على مكانهم منك و منزلتهم عندك و استجماع اهوائهم فيك و كثره طاعتهم لك و قله غفلتهم عن امرك لو عاينوا كنه ما خفى عليهم منك لحقروا اعمالهم و لزرو على انفسهم و لعرفوا انهم لم يعبدوك حق عبادتك و لم يطيعوك حق طاعتك.
فرشتگان با مكانتشان از تو، منزلتشان نزد تو، و تجمع تمايلاتشان در تو، و بسيارى اطاعتشان براى تو، و كمى غفلتشان از فرمان تو، اگر ببينند باطن آنچه را كه از تو بر آنان پنهان است اعمال
خود را ناچيز مى شمرند و آنها را بر خود عيب مى گيرند و مى فهمند كه حق بندگى را در پيشگاه مقدست انجام نداده اند و آنطور كه بايد تو را اطاعت ننموده اند.
افراد باايمان عبادت و اطاعت خود را در پيشگاه الهى هر قدر بسيار باشد كم و كوچك مى شمرند و همچنين تخلفات و معاصى خويش را هر قدر هم كوچك باشد بزرگ به حساب مى آورند و با توجه به اينكه معرفت افراد باايمان و درك معنوى آنان متفاوت است، كوچك شمردن طاعت و بزرگ شمردن معصيت در نظر آنان نيز متفاوت خواهد بود.
سال اعرابى عليا عليه السلام عن درجات المحبين ما هى. قال ادنى درجاتهم من استصغر طاعته و استعظم ذنبه و هو يظن ان ليس فى الدارين ماخوذ غيره فغشى عليه الاعرابى فلما افاق قال هل درجه اعلى منها؟ قال نعم، سبعون درجه.
يك مرد اعرابى از على (ع) پرسيد: درجات محبين چيست؟ حضرت فرمود: پايينترين درجه براى كسى است كه طاعت خود را كوچك تلقى كند و معصيت خود را بزرگ ببيند و چنين گمان داشته باشد كه در دنيا و آخرت هيچ كس جز او مورد موآخذه ى حضرت بارى تعالى نيست. مرد اعرابى از شنيدن اين كلام بيهوش شد. چون به هوش آمد از حضرت پرسيد: آيا درجه اي از اين بالاتر هم وجود دارد؟ فرمود: بلى، هفتاد درجه.
با در نظر گرفتن رواياتى كه معروض افتاد، معلوم شد افراد باايمان حتى اولياى بزرگ خداوند و همچنين فرشتگان الهى قادر نيستند حق بندگى خداوند را آنطور كه شايسته است بجا آورند و به نسبت
معرفتى كه دارند عبادتها و اطاعتهاى خويشتن را كوچك و كوچكتر مى شمرند و اعتراف دارند كه: ما عبدناك حق عبادتك.
امام سجاد (ع) در جمله ى دعاى «مكارم الاخلاق» كه موضوع سخنرانى امروز است، به پيشگاه خداوند عرض مى كند: و استقلال الخير و ان كثر من قولى و فعلى. اگر مقصود حضرت زين العابدين (ع) از كلمه ى «خير» كه در اين عبارت آمده بندگى و اطاعت باشد معناى سخن امام آن مى شود كه: بار الها! موفقم بدار تا عباداتى را كه با زبان و عمل در پيشگاه مقدست انجام داده ام، گرچه بسيار باشد، آن را قليل و كم بشمرم. در اين صورت، مدلول دعاى امام يك امر توحيدى و اعتقادى است و مفاد آن اعتراف به اين مهم است كه: پروردگارا! بندگانت با سعى و مجاهده ى بسيار قادر نيستند حق بندگيت را ادا كنند و عباداتى را كه شايسته ى مقام مقدس توست انجام دهند. اگر مقصود حضرت زين العابدين (ع) از كلمه ى «خير» كه در جمله ى دعا آمده نيكى و احسان به مردم با زبان و عمل باشد، همچنان لازم است احسان كننده عمل خير خود را هر چند بزرگ باشد كوچك بشمرد، زيرا بزرگ به حساب آوردن آن اولا براى دريافت كننده ى احسان ناگوار و سنگين خواهد بود و ثانيا از بزرگ وانمود كردن احسان استشمام منت گذارى مى شود و اين كار، مرضى خداوند و اولياى گرامى اسلام نيست. در اينجا براى روشن شدن ارزش خير و انواع نيكيها و همچنين كوچك شمردن آنها رواياتى را به عرض شنوندگان محترم مى رساند:
قال رجل للنبى صلى الله عليه و آله: احب ان اكون خير الناس. فقال: خير الناس من ينفع الناس و كن نافعا لهم.
مردى به رسول اكرم (ص) عرض كرد: دوست دارم بهترين مردم باشم. فرمود: بهترين مردم كسى است كه نفعش عايد مردم گردد، پس تو كوشش كن كه وجودت براى مردم نافع باشد.
عن على عليه السلام قال: عليكم باعمال الخير فبادروها و لا يكن غيركم احق بها منكم.
على (ع) فرموده: بر شما باد به مبادرت در اعمال خير و چنان نشود كه ديگر اقوام و ملل بر شما پيشى گيرند و در كار خير از شما شايسته تر باشند.
در روايات اسلامى اعمال نيك با زبان و كار، به عناوين مختلفى از قبيل «ايثار»، «مواسات»، «ادخال سرور»، «عمل معروف»، «خير» و «احسان» آمده است.
قيل يا رسول الله! اي الناس احب اليك؟ قال: انفع الناس بالناس. قيل يا رسول الله! فاى الاعمال افضل؟ قال: ادخال السرور على المومن. قيل: و ما سرور المومن؟ قال: اشباع جوعته و تنفيس كربته و قضاء دينه و من مشى مع اخيه فى حاجه كان كصيام شهر و اعتكافه و من مشى مع مظلوم يعينه ثبت الله قدمه يوم تزل الاقدام.
به رسول اكرم (ص) عرض شد: كدامين مردم نزد شما محبوبترند؟ فرمود: آنانكه وجودشان براى مردم نافعتر است. عرض شد: كدام عمل افضل و برتر است؟ فرمود: دل مومن را شاد كردن. عرض شد: سرور مومن در چيست؟ فرمود: گرسنگيش را با غذا برطرف نمودن، غصه و اندوهش را گشودن، دينش را ادا كردن. سپس فرمود: هر كس براى حاجت برادرش با او برود اجرش همانند يك ماه روزه گرفتن و
اعتكاف نمودن است. كسى كه به منظور اعانت با مظلومى برود خداوند در روزى كه قدمهاى مردم لرزان است قدم او را ثابت نگاه مى دارد.
در مكتب آسمانى اسلام برآوردن حاجات، حل مشكلات، حمايت از مظلومان، و خلاصه، هر نوع خدمتى به مردم با مال و جاه، زبان و قلم، به هر وسيله و هر شكل كه باشد، رحمتى است كه از طرف حضرت بارى تعالى شامل حال خدمتگزاران مى شود. شايسته است افراد نيكوكار از اين فرصت پرارزش استفاده كنند، مشكل گرفتاران را حل نمايند، و خويشتن را از رحمت و فيض الهى بهره مند سازند و اين مدلول بسيارى از روايات اهل بيت عليهم السلام است.
عن اسمعيل بن عمار الصيرفى قال: قلت لابى عبدالله عليه السلام جعلت فداك، المومن رحمه على المومن؟ قال نعم. قلت و كيف ذاك؟ قال ايما مومن اتى اخاه فى حاجه فانما ذلك رحمه من الله ساقها اليه و سببها له. فان قضى حاجته كان قد قبل الرحمه بقبولها و ان رده عن حاجته فهو يقدر على قضائها فانما رد عن نفسه رحمه من الله جل و عز ساقها اليه و سببها له و ذخر الله عز و جل تلك الرحمه الى يوم القيامه حتى يكون المردود عن حاجته هو الحاكم فيها، ان شاء صرفها الى نفسه و ان شاء صرفها الى غيره. يا اسماعيل! فاذا كان يوم القيامه و هو الحاكم فى رحمه من الله قد شرعت له فالى من ترى يصرفها؟ قلت لا اظن يصرفها عن نفسه. قال لا تظن و لكن استيقن فانه لن يردها عن نفسه.
اسماعيل بن عمار صيرفى حضور امام صادق (ع) شرفياب شد. عرض كرد: فدايت شوم، آيا مومن براى مومن رحمت است؟ فرمود:
بلى. عرض كردم: اين چگونه است؟ فرمود: هر مومنى براى حاجتى نزد برادر مومن خود مى آيد اين آمدن، رحمتى است از طرف بارى تعالى كه به سوى او سوق داده شده و صاحب حاجت مسبب آن بوده است. اگر شخص مورد مراجعه حاجت او را برآورد با عمل خود، رحمت الهى را قبول نموده است و اگر حاجت او را برنياورد با آنكه قدرت برآوردن داشته رحمت الهى را از خود گردانده است. خداوند اين رحمت را تا قيامت ذخيره مى كند و در آن روز شخصى را كه حاجتش برآورده نشده بر آن رحمت حاكم مى گرداند، اگر بخواهد آن را به خودش اختصاص مى دهد و اگر بخواهد به ديگرى برگذار مى كند. سپس امام (ع) از اسماعيل پرسيد: به نظر تو آن رحمت الهى را به چه كسى وامى گذارد؟ اسماعيل عرض كرد: گمان نمى كنم آن رحمت را از خود بگرداند. فرمود: گمان نكن بلكه يقين داشته باش كه آن را به كسى جز خودش وانمى گذارد.
گاهى فرد باايمان براى حاجت خود به برادر دينيش مراجعه مى كند. او با نفوذ كلام و محبوبيتى كه در جامعه دارد مى تواند مشكل او را به آسانى حل كند و با گفتن كلمه اي حاجتش را برآورده سازد. اگر چنين كند، به فرموده ى امام صادق (ع) با اين عمل خير، خويشتن را از رحمت الهى، كه صاحب حاجت، آن را با خود آورده است برخوردار مى سازد.
قال رسول الله صلى الله عليه و آله: و الذى نفسى بيده ما انفق الناس من نفقه احب من قول الخير.
رسول اكرم (ص) فرموده: قسم به كسى كه جانم در قبضه ى قدرت اوست، مردم هيچ ارفاقى نكرده اند كه محبوبتر از سخن خير باشد.
كسانى كه در قلوب مردم پايگاه معنوى دارند و از جاه و محبوبيت بهره مندند بايد از اين نعمت همانند ديگر نعمتها به نفع مردم استفاده كنند و حوايجشان را برآورده سازند، غافل نباشند از اينكه خداوند در قيامت از صاحبان جاه همانند مالداران پرسش مى كند و آنان را مورد مواخذه قرار مى دهد.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: ان الله تعالى ليسال العبد فى جاهه كما يسال فى ماله فيقول يا عبدى! رزقتك جاها فهل اعنت به مظلوما او اغثت به ملهوفا.
رسول اكرم (ص) فرمود: در قيامت خداوند از جاه بنده ى خود مى پرسد، همانطور كه از مالش. مى گويد به تو جاه دادم، آيا با نعمت جاه، مظلومى را مورد حمايت قرار دادى يا مصيبت زده اي را يارى نمودى؟
خلاصه اگر كلمه ى «خير» كه در دعاى امام سجاد (ع) آمده «و استقلال الخير و ان كثر من قولى و فعلى» نيكى و احسان قولى و عملى با مال و جاه و ديگر عوامل باشد معناى كلام امام، آن مى شود كه عرض مى كند: بار الها! موفقم بدار خير و احسانى را كه با زبان و عمل انجام مى دهم هر قدر بزرگ باشد آن را كوچك بشمرم.
درباره ى كوچك شمردن عمل خير روايات بسيارى رسيده است، از آن جمله اين حديث شريف است:
عن الرضا عليه السلام قال: لا يتم المعروف الا بثلاث خصال: تعجيله و تصغيره و ستره. فاذا عجلته هناته و اذا صغرته عظمته و اذا سترته اتممته.
حضرت رضا (ع) فرموده: عمل معروف، تتميم و تكميل
نمى شود مگر با سه وصف: زود انجام دادن، كوچك شمردن، و پنهان داشتن. با عجله در كار خير آن را گوارا مى سازى، با كوچك شمردنش آن را بزرگ مى نمايى، و با پنهان داشتن آن را تتميم نموده اى.
ائمه ى معصومين عليهم السلام با كرامت نفس و طبع بلندى كه داشتند نه تنها خدمتهاى بزرگ خود را كه نسبت به مردم مى نمودند كوچك مى شمردند بلكه در پاره اي از مواقع عذر مى خواستند. شخص عربى وارد مدينه شد، از اهالى پرسيد كريمترين مرد در اين شهر كيست؟ او را به حضرت حسين بن على عليهماالسلام راهنمايى نمودند. شرفياب محضر مباركش شد. سه شعر گفت كه شعر سومش از مراتب معرفت او به تعاليم حياتبخش اسلام و ارزش خدمتهاى رسول گرامى (ص) و على (ع) حكايت مى كرد.
لو لا الذى كان من اوائلكم، كانت علينا الجحيم منطبقه.
اگر جد و پدر بزرگوارت نمى بودند، جايگاه همه ى ما در دوزخ بود.
قال عليه السلام يا قنبر! هل بقى من مال الحجاز شى ء؟ قال نعم، اربعه آلاف دينار. فقال هاتها. جاءها من هو احق بها منا. ثم نزع بردته و لف الدنانير فيها و اخرج يده من شق الباب حياء من الاعرابى و انشاء:
خذها فانى اليك معتذر و اعلم بانى عليك ذو شفقه.
امام (ع) به قنبر فرمود: از مال حجاز چيزى باقى مانده؟ عرض كرد: بلى، چهار هزار دينار. فرمود بياور، چه آنكه براى دينارها كسى آمده كه از ما اولى و احق به آنهاست. آنگاه حضرت جامه ى كوچك سياه رنگى را كه روى لباس پوشيده بود از بر به درآورد، پولها را در آن
ريخت و جامه را پيچيد، براى آنكه عرب در موقع دريافت پول با حضرت مواجه نباشد و شرمنده نشود، دست خود را از شكاف در بيرون نمود و فرمود: بگير اين مبلغ را كه من از تو عذر مى خواهم، بدان كه من دوستدار تو هستم.
حضرت حسين (ع) چهار هزار دينار طلا با اين همه ادب و احترام به آن مرد مى دهد و اين مبلغ بزرگ را آنقدر كوچك به حساب مى آورد كه از عرب عذرخواهى مى نمايد.
امام سجاد عليه السلام در جمله ى دوم اين قسمت از دعاى «مكارم الاخلاق» كه موضوع نيمه ى آخر سخنرانى امروز است، به پيشگاه خداوند عرض مى كند:
و استكثار الشر و ان قل من قولى و فعلى.
بار الها! موفقم بدار بديهايى را كه با زبان و عمل از من صادر مى شود بزرگ بشمرم، هر چند كوچك و ناچيز باشد.
حضرت على بن الحسين عليهماالسلام و ساير ائمه ى معصومين در پناه خداوند مصون از لغزش اند، هرگز با زبان و عمل مرتكب كار بد نمى شوند و دامن پاكشان آلوده نمى گردد، اينكه امام (ع) در جمله ى دعاى «و استكثار الشر و ان قل من قولى و فعلى» ذكر كرده و شر را به گفته و عمل خود ارتباط داده، به منظور رعايت ادب در سخن است، نخواسته كار بد را به زبان و عمل مرد مستند نمايد، در واقع امام با بيان اين جمله مى خواهد مسلمانان را متوجه كند كه اگر شرى را قولا يا عملا مرتكب شديد، هر چه به نظرتان كوچك بيايد، آن را بزرگ بشمريد و مهم تلقى نماييد زيرا كوچك شمردن كار بد، آدمى را در گناه جرى و جسور مى كند و در معاصى، لاابالى و بى پروايش مى نمايد، و اين حالت روانى در زمينه ى گناه، خطرى است بسيار بزرگ و مى تواند انسانها را به
راه سقوط و تباهى سوق دهد. از اين رو اولياى گرامى اسلام ضمن روايات بسيارى اين مطلب را به مسلمانان تذكر داده و زيان كوچك شمردن گناه را خاطرنشان ساخته اند و در اينجا قسمتى از آن روايات ذكر مى شود.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: لا تنظروا الى صغر الذنب و لكن انظروا الى ما اجتراتم.
رسول اكرم (ص) فرموده: نظرتان به كوچكى گناه نباشد، بلكه در اين امر نظر كنيد كه چگونه به معصيت و نافرمانى خداى توانا جرئت كرده ايد.
عن ابى عبدالله عليه السلام قال: اتقوا المحقرات من الذنوب فانها لا تغفر. قلت و ما المحقرات؟ قال: الرجل يذنب الذنب فيقول طوبى لى ان لم يكن لى غير ذلك.
امام صادق (ع) فرمود: بپرهيزيد از گناهانى كه به نظرتان كوچك مى آيد، چه اين قبيل گناهان بخشوده نخواهد شد. راوى حديث مى گويد به حضرت عرض كردم: گناه كوچك شمرده شده چيست؟ فرمود: شخص، گناهى را مرتكب مى شود و مى گويد خوشا به حال من اگر غير از اين گناهى نمى داشتم.
عن على عليه السلام قال: اشد الذنوب ما استهان به صاحبه.
على (ع) فرموده: شديدترين گناهان گناهى است كه صاحبش آن را خوار و ناچيز بشمرد.
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: اربعه فى الذنب شر من الذنب: الاستحقار و الافتخار و الاستبشار و الاصرار.
رسول اكرم (ص) فرموده: چهار چيز است در گناه كه از اصل گناه بدتر و مذمومتر است: كوچك شمردن گناه، مباهات نمودن به گناه، خوشحال شدن از گناه، و ادامه دادن به گناه.
عن الصادق عليه السلام قال: و لا تحقرن سيئه فانها ستسوءك يوما و لا تحقرن حسنه و ان صغرت عندك و قلت فى عينك فانها سيسرك يوما.
امام صادق (ع) فرمود: هيچ گناهى را حقير و ناچيز به حساب نياور، چه آنكه روزى تو را آزار خواهد داد و هيچ حسنه اي را كوچك و غير قابل اعتنا مشمار اگر چه نزد تو كوچك و در نظرت كم بيايد، چه آن حسنه روزى تو را شاد و مسرور خواهد كرد.
كسى كه گناه را كوچك مى شمرد و بى پروا آن را مرتكب مى شود بايد بداند با دو خطر بزرگ مواجه است: اول آنكه با عمل نارواى خويش به حريم رفيع بارى تعالى اسائه ى ادب مى كند و احترام نهى او را رعايت نمى نمايد. دوم آنكه وقتى گناه را كوچك تلقى نمود در ادامه ى آن بى باك مى شود و به تكرار آن اصرار مى ورزد و معاصى صغيره چون به هم پيوست كبيره مى شود و عذاب بزرگ الهى را در پى خواهد داشت و حضرت امام هفتم عليه السلام اين مطلب را از قول حضرت مسيح ابن مريم به حواريين نقل فرموده است:
عن موسى بن جعفر عليهماالسلام: ان المسيح قال للحواريين: ان صغار الذنوب و محقراتها من مكائد ابليس يحقرها لكم و يصغرها فى اعينكم فتجتمع و تكثر فتحيط بكم.
حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: مسيح ابن مريم
به حواريين گفت: معاصى صغيره و گناهان كوچك از دامهاى ابليس است. او گناهان را نزد شما كوچك مى كند و آنها را در نظرتان صغير و حقير جلوه مى دهد. آن گناهان مجتمع مى شوند و بسيار مى گردند و سرانجام شما را به احاطه ى خود درمى آورند و محصورتان مى نمايند.
رسول گرامى اسلام (ص) براى آنكه خطر اصرار در معاصى صغيره و گرد آمدن آنها را به طور محسوس به مسلمانان بفهماند در يكى از سفرها با عمل بسيار ساده و قابل درك عموم، مطلب را آنطور كه بايد براى اطرافيان روشن نمود و جريان امر به صورت حديثى در كتب روايات نقل شده كه متن آن در اينجا به عرض مى رسد:
قال ابو عبدالله عليه السلام: ان رسول الله صلى الله عليه و آله نزل بارض قرعاء فقال لاصحابه ائتوا بحطب فقالوا: يا رسول الله! نحن بارض قرعاء ما بها من حطب. قال: فليات كل انسان بما قدر عليه. فجاءوا به حتى رموا بين يديه بعضه على بعض. فقال رسول الله هكذا تجتمع الذنوب. ثم قال: اياكم و المحقرات من الذنوب فان لكل شى ء طالبا، الا و ان طالبها يكتب.
امام صادق (ع) فرمود: رسول اكرم (ص) به سرزمينى خشك كه در آن گياهى نمى روييد نزول نمود. سپس به اصحاب خود فرمود: برويد هيزم جمع كنيد و بياوريد. عرض كردند: در اين زمين چيزى نمى رويد و هيزمى يافت نمى شود. فرمود: برويد و هر كدام هر چه يافتيد با خود بياوريد. رفتند، تجسس نمودند و در گوشه و كنار زمين بوته هاى كوچك خار يافتند، آنها را كندند، حضور حضرت آوردند و روى هم انباشتند و توده ى خارى شد. رسول اكرم (ص) فرمودند: گناهان اينطور جمع
مى شود، سپس تذكر داد كه از گناهان كوچك بپرهيزيد كه هر چيز طالبى دارد و طلب كننده ى معاصى، گناهان را ثبت مى كند.
گويى پيشواى اسلام خواست با دستور جمع آورى هيزم در آن بيابان بدون گياه، اصحاب خود را متوجه كند كه گناهان صغيره كه آنها را حقير مى شمريد همانند بوته هاى كوچك خار است كه در اين بيابان به نظر نمى آمدند، شما در طلبشان رفتيد، آنها را گرد آورديد، و اينك به صورت توده ى بزرگ خار درآمده است. طالب گناهان كه فرشتگان الهى هستند گناهان صغيره ى شما را مى نويسند و مجموعشان به صورت گناهى بزرگ درمى آيد.
از جمله ى دوم دعاى «مكارم الاخلاق» موضوع بحث امروز: «و استكثار الشر و ان قل من قولى و فعلى» اين نتيجه به دست آمده كه شرور و بديهايى كه به نظر ما كوچك و ناچيز مى آيد بايد آنها را بزرگ بشمريم و با اهميت تلقى نماييم زيرا وقتى گناه به نظرمان كوچك آمد، در ارتكابش جرى و جسور مى شويم و بى پروا آن را مكرر در مكرر انجام مى دهيم، غافل از آنكه اصرار در گناه، هر چند از معاصى صغيره باشد، نزد بارى تعالى بسيار عظيم و بزرگ است.
عن على عليه السلام قال: اعظم الذنوب عند الله ذنب اصر عليه عامله.
على (ع) فرموده: بزرگترين گناهان نزد خداوند گناهى است كه عامل آن در اتيانش مصر باشد و عملا آن را ادامه دهد.
در پايان بحث امروز لازم است توجه شنوندگان محترم به نكته اي معطوف گردد، اميد است اين نكته همواره در خاطرها بماند و
هرگز از ياد نرود. دعاى شريف «مكارم الاخلاق» مجموعه اي است انسان ساز، اگر افراد در جملات آن دقت كنند، تعاليم آن را به درستى فراگيرند و عملا آنها را به كار بندند، قطعا از كرامت نفس و تعالى معنوى، كه پايه و اساس انسانيت است، برخوردار مى گردند و به مكارم اخلاق كه هدف عالى بعثت پيشواى بزرگ اسلام است متخلق مى شوند. اما دو جمله اي كه امروز مورد بحث قرار گرفت دو درس بسيار آموزنده و سعادت بخش است كه نبايد آن را فراموش كنيم. جمله ى اول اين بود كه هر كار خير و خوبى را با زبان و عمل انجام مى دهيم هر قدر هم بزرگ باشد آن را قليل و كوچك به حساب آوريم، زيرا اگر آن كار خير عبادت باشد با كم شمردن آن به عجز خويشتن از اداى حق بندگى بارى تعالى اعتراف نموده ايم و اين اعتراف از طرفى ما را از عجب در عبادت مصون مى دارد و از طرف ديگر معرفت ما را به مقام رفيع ربوبى تقويت مى نمايد، و اگر آن كار خير، خدمت به مردم باشد، قليل شمردن آن موجب مى شود كه نعمت بر دريافت كننده ى آن گوارا گردد و ما را نيز از منت گذاردن كه موجب ابطال عمل خير است محافظت مى نمايد.
جمله ى دوم دعا اين بود: «شرى را كه با زبان و عمل مرتكب مى شويم، هر قدر هم كوچك باشد آن را بزرگ به حساب آوريم زيرا كوچك شمردن معصيت صغيره ما را در عمل جرى مى كند و آن را تكرار مى كنيم و ادامه و اصرار معاصى صغيره در پيشگاه خداوند گناه بسيار بزرگ به حساب مى آيد و مى تواند ما را دچار بدبختى و عذاب ابدى بارى تعالى بنمايد.
حديث كوتاهى از رسول اكرم (ص) روايت شده كه حاوى هر دو دستور مورد بحث امروز است. اصل روايت و ترجمه ى آن ذكر مى شود.
لازم مى دانم عموم شنوندگان عين عبارت حديث يا ترجمه ى آن را حفظ كنند و در تمام مدت زندگى همواره آن را به خاطر داشته باشند و عملا به كار بندند و موجبات سعادت خويش را فراهم آورند:
عن النبى صلى الله عليه و آله: لا تحقروا شيئا من الشر و ان صغر فى اعينكم و لا تستكثروا الخير و ان كبر فى اعينكم.
رسول اكرم (ص) فرموده: هيچ شرى را ناچيز و حقير نشمريد اگر چه در نظرتان كوچك باشد و هيچ كار خير و خوبى را بسيار نبينيد اگر چه در نظرتان بزرگ بيايد.
بسم الله الرحمن الرحيم
و اكمل ذلك لى بدوام الطاعه و لزوم الجماعه و رفض اهل البدع و مستعملى الراى المخترع.
در جلسه ى گذشته توضيح داده شد كه حضرت زين العابدين عليه السلام ضمن دو جمله ى دعا از پيشگاه خداوند خواسته تا موفق باشد هر عمل خيرى را كه قولا و عملا از وى صادر مى شود، هر قدر هم بزرگ و زياد باشد، آن را قليل و كم تلقى نمايد و هر شر و بدى را كه با زبان و عمل انجام مى دهد، هر چند كوچك و كم باشد، آن را بسيار و بزرگ به حساب آورد. به شرحى كه بيان شد، اين دو جمله ى دعا از نظر معرفت ايمانى، وظيفه ى بندگى، و كرامت خلق، آثار و فوايد متعددى را در بر دارد. براى آنكه اين دو مورد آنطور كه بايد و شايد تحقق يابد و در طول زندگى با مانع و مشكلى برخورد ننمايد و سرانجام به كمال لايق خود برسد، امام (ع) چهار درخواست از پيشگاه بارى تعالى بدين منظور نموده و به خواست خداوند موضوع سخنرانى امروز شرح و توضيح اين چهار مطلب است.
در تقاضاى اول خود عرض مى كند: «و اكمل ذلك لى بدوام الطاعه»، بار الها! كم شمردن خوبيها و بزرگ شمردن بديها را كه
دو حالت روحى ارزنده و شريف است، در وجود من تكميل كن به اينكه عمرم به گونه اي طى شود كه تا آخر زندگى مطيع بى قيد و شرط تو باشم و لحظه اي از فرمانت سرباز نزنم. دنيادار تحول و تغيير است و انسانها از نظر روح و جسم، عقيده و عمل، عزت و ذلت، درستكارى و نادرستى، و خلاصه در جميع شئون مادى و معنوى، همواره در معرض تحول قرار دارند، ممكن است كسانى قسمت مهمى از عمرشان به پاكى بگذرد و در پايان دچار انحراف شوند و با سيه روزى و شقاوت بميرند و ممكن است گروهى بيشتر عمرشان در گناه و ناپاكى طى شود و سرانجام به خود آيند، موجبات رستگارى و فلاحشان مهيا گردد و با سعادت از دار دنيا بروند.
عن على عليه السلام قال: اي بنى! لا تويس مذنبا، فكم من عاكف على ذنبه ختم له بخير و كم من مقبل على عمله مفسد فى آخر عمره صائر الى النار نعوذ بالله منها.
از جمله وصاياى على (ع) به حضرت حسين (ع) اين بود كه: فرزندم! هيچ گناهكارى را از رحمت خداوند مايوس منما، چه بسا اهل معصيت بودند كه از گناه جدا نمى شدند و اعمال ناروا را ترك نمى گفتند اما سرانجام، زندگى آنان به خير و خوبى پايان يافت، و چه تعداد افراد درستكارى بودند كه همواره به اعمال خير و خوب توجه داشتند اما در آخر عمر به فساد گراييدند و جهنمى شدند.
سپس امام (ع) در پايان حديث فرموده: پناه مى بريم به خداوند از اين عاقبت بد و دردناك.
براى نجات از اين خطر بزرگ و مصون ماندن از مرگ شقاوت بار، لازم است همواره مطيع بى قيد و شرط دستورهاى خدا باشيم و در همه ى احوال،
اوامرش را بى چون و چرا به كار بنديم و اين همان است كه امام سجاد (ع) در جمله ى اول دعاى مورد بحث امروز از پيشگاه خداوند بزرگ درخواست نموده است. تمام اجرام كيهانى و موجودات جهان هستى به اطاعت تكوينى، فرمانبر ذات اقدس الهى هستند. خداوند در قرآن شريف كلمه ى «سجده» را كه تذلل نهايى ساجد در مقابل مسجود است براى معرفى اطاعت و انقياد تمام موجودات ارضى و سماوى و بسيارى از انسانها به كار برده و فرموده است:
الم تر ان الله يسجد له من فى السماوات و من فى الارض و الشمس و القمر و النجوم و الجبال و الشجر و الدواب و كثير من الناس و كثير حق عليه العذاب.
آيا نديدى خداوند را سجده مى كنند تمام آنچه در آسمانها و زمين است و خورشيد و ماه و ستارگان و كوهها و درختان و جنبندگان و بسيارى از مردم.
تمام موجودات عوالم هستى خدا را سجده مى كنند و اوامر تكوينيش را به جبر اطاعت مى نمايند، آفتاب و ماه و ستارگان به فرمان او مدار خود را مى پيمايند و به وظيفه اي كه در نظام خلقت به عهده ى آنها گذارده شده است عمل مى كنند، كوهها و درختها و جنبندگان، همه و همه، مطيع بى قيد و شرط ذات اقدس الهى هستند و بى چون و چرا اوامرش را به كار مى بندند. اما قرآن شريف، وقتى به انسان مى رسد مى فرمايد: بسيارى از مردم خدا را سجده مى كنند و امرش را اطاعت مى نمايند و بسيارى از مردم او را سجده نمى نمايند و از امرش سر باز مى زنند و سرانجام به جرم تخلف و سرپيچى معذب مى شوند. اگر كسى سئوال كند چرا همه ى انسانها خدا را سجده نمى كنند و اوامرش را اطاعت
نمى نمايند در پاسخ گفته مى شود: بشر داراى دو بعد است، يكى بعد تكوينى و آن دگر بعد تشريعى. در بعد تكوينى، انسانها همانند تمام موجودات عوالم وجود، مطيع بى قيد و شرط خدا هستند و قدرت كمترين تخلفى را از فرمان او ندارند، قلب همه ى مردم به امر بارى تعالى مى طپد و خون به تمام بدن مى فرستد، رحم مادر طبق دستور الهى جنين را پرورش مى دهد و نمى تواند از برنامه ى مقرر سرپيچى كند، كليه و كبد، اعصاب و عروق، معده و جهاز هاضمه، و ديگر اعضا و قواى تكوينى آنها همه فرمانبر خدا هستند و نمى توانند از مرزى كه براى هر كدام مقرر گرديده فراتر روند. آزادى بشر در بعد تشريعى است و اين آزادى سرمايه ى گرانقدرى است كه خداوند به انسان اعطا فرموده است. اگر مردم آزادى تشريعى خود را در اطاعت حضرت بارى تعالى به كار گيرند و اوامر الهى را اجرا نمايند مدارج كمال را مى پيمايند، به كرايم اخلاق متخلق مى گردند و انسان واقعى مى شوند.
عن على عليه السلام قال: طاعه الله مفتاح كل سداد و اصلاح كل فساد.
على (ع) فرموده: طاعت خداوند كليد هر درستى و صواب و مايه ى اصلاح هر انحراف و فساد است.
اگر مردم، آزادى تشريعى خود را در اطاعت از هواى نفس و شهوات زيانبار به كار گيرند، گناه و ناپاكى، عقلشان را تيره مى كند، از واقع بينى بازمى مانند، كور و كر مى شوند، عمرشان با پايمال كردن ارزشهاى انسانى سپرى مى گردد و سرانجام با شقاوت و بدبختى مى ميرند و نتيجه ى كارهاى نارواى خود را با كيفر الهى مشاهده خواهند نمود.
عن النبى صلى الله عليه و آله: احذر سكر الخطيئه فان للخطيئه سكرا
كسكر الشراب بل هى اشد سكرا منه. يقول الله تعالى: صم بكم عمى فهم لا يرجعون.
رسول اكرم (ص) فرموده: حذر كنيد از مستى گناه چه آنكه مستى گناه همانند مستى شراب است بلكه شديدتر از آن. خداوند در قرآن شريف فرموده: آنان كر و گنگ و كورند و از اين وضع بدى كه دارند برنمى گردند.
تخلف از اطاعت بارى تعالى موجب فسق است و متخلف گناهكار. اما در پاره اي از مواقع، تخلف از دستور الهى موجب شرك در طاعت است و خداوند هر دو را در يك آيه از قرآن شريف آورده است، در قسمت اول آيه فرموده:
و لا تاكلوا مما لم يذكر اسم الله عليه و انه لفسق.
به دستور شارع اسلام، خوردن گوشت حيوانى كه موقع ذبح نام خداوند بر آن برده نشده، ممنوع اعلام گرديده، خوردن آن فسق است و خورنده ى آن فاسق.
به صريح كتاب شريف خوردن گوشت حيوان مرده حرام است، عناصر وسوسه گر و شيطان صفت از كفار و مشركين، محرمانه تصميم گرفتند اين حكم الهى را وسيله ى جدل با مسلمانان قرار دهند و خوردن گوشت ميته را حلال وانمود نمايند.
كان مشركو العرب يجادلون المسلمين فيقولون لهم: كيف تاكلون مما تقتلونه انتم و لا تاكلون مما قتله الله و قتيل الله اولى بالاكل من قتيلكم، فهذه مجادلتهم.
مشركين عرب با مسلمانان در مورد حرمت گوشت حيوان مرده به
جدل پرداختند و به آنان مى گفتند: چطور شما از گوشت حيوانى كه خودتان كشته ايد مى خوريد اما از گوشت حيوانى كه خداوند كشته است نمى خوريد با آنكه كشته ى خداوند براى خوردن شايسته تر از كشته ى شماست. اين بود مجادله ى آنان.
خداوند در قسمت دوم آن آيه فرموده است:
و ان الشياطين ليوحون الى اوليائهم ليجادلوكم و ان اطعتموهم انكم لمشركون.
شياطين با قرارهاى پنهانى خود مى خواهند با شما در مورد گوشت حيوان مرده جدل كنند. اگر آنان را اطاعت نموديد و از حرمت ميته كه امر الهى است تخلف كرديد، شما حتما به شرك گراييده ايد.
اگر كسانى از گوشت حيوانى بخورند كه موقع ذبح، نام خداوند بر آن برده نشده باشد مرتكب فسق گرديده اند و مشمول قسمت اول آيه هستند، اما اگر كسانى تحت تاثير مجادله ى كفار و مشركين قرار گيرند، حرمت گوشت ميته را كه صريح قرآن شريف است ناديده انگارند، فرمان جدل كنندگان را اطاعت نمايند و از اطاعت بارى تعالى سر باز زنند، مشمول قسمت دوم آيه ى مذكورند. خداوند در قرآن شريف، صريحا آنان را مشرك خوانده است و به فرموده ى امام صادق (ع):
شرك طاعه و ليس شرك عباده.
اين عمل، شرك در طاعت است و شرك در پرستش نيست.
در قرآن شريف و روايات اولياى دين مكرر آمده است كه اطاعت مخلوق در معصيت خالق شرك است. در سخنرانى هفتم مجلد اول اين
كتاب، به بعضى از آيات و روايات اشاره شده و در اينجا نيز قسمتى از آنها ذكر مى شود:
عن ابى عبدالله عليه السلام فى قوله عز و جل: و اتخذوا من دون الله آلهه ليكونوا لهم عزا. كلا سيكفرون بعبادتهم و يكونون عليهم ضدا. قال: ليس العباده هى السجود و الركوع. انما هى طاعه الرجال، من اطاع المخلوق فى معصيه الخالق فقد عبده.
قرآن كريم فرموده: كسانى غير خدا را به الهيت گرفته اند براى آنكه مايه ى عز آنها باشد، نه چنين است. عنقريب به عبوديت و بندگى آنان كافر مى شوند و ضد معبودهاى خود مى گردند. امام صادق (ع) در تفسير اين آيه فرموده است: مقصود از عبادت، سجده و ركوع نيست، بلكه مراد، اطاعت و فرمانبرى از رجال قدرتمند است. كسى كه مخلوقى را در معصيت خالق اطاعت كند او را بندگى نموده است.
عن النبى صلى الله عليه و آله فى قوله تعالى: اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله. قال: اما انهم لم يكونوا يعبدونهم و لكنهم اطاعوهم فى معصيه الله.
قرآن شريف درباره ى نصارى فرموده: علما و رهبانهاى خود را بالا بردند و به ربوبيت گرفتند. رسول اكرم (ص) فرمود: آنان را پرستش نمى نمودند بلكه اوامرشان را در معصيت بارى تعالى اطاعت مى كردند.
از آنچه مذكور افتاد روشن شد كه اطاعت بى قيد و شرط از بارى تعالى هميشه و همه جا شرط اصلى تعالى و تكامل در سعادت مادى و معنوى انسانهاست. امام سجاد (ع) در جمله ى اول دعا كه مورد بحث امروز است به پيشگاه الهى عرض مى كند:
و اكمل ذلك لى بدوام الطاعه، پروردگارا! منويات دينى مرا در خوبيها و بديها با دوام طاعت خود تكميل و تتميم فرما.
اطاعت مردم هر كشور از فرمانروا موجب نيرومندى و قدرت او مى شود و سرپيچى از اطاعت فرمانروا تضعيفش مى نمايد. اما اطاعت مردم از حضرت بارى تعالى مايه ى مباهات و سعادت آنان است و كمترين نفعى از فرمانبرى عايد ذات اقدس الهى نمى شود. همچنين سرپيچى مردم از اطاعت پروردگار مايه ى بدبختى و سقوط آنان است و كمترين زيانى به ذات اقدس او نمى رساند.
گر جمله ى كائنات كافر گردند
بر دامن كبرياش ننشيند گرد
اين نكته كه حاكى از بى نيازى و غناى ذات اقدس الهى از مردم است ضمن سخنان آموزنده ى مولى الموحدين على عليه السلام آمده است.
لا ينقص سلطانك من عصاك و لا يزيد فى ملكك من اطاعك.
بار الها! كسى كه از امرت سرپيچى مى كند سلطه و قدرتت را كاهش نمى دهد و آن كس كه تو را اطاعت مى نمايد موجب افزايش فرمانروايى و حكومتت نمى گردد.
امام سجاد (ع) پس از دعا به دوام طاعت از لزوم جماعت سخن گفته و از خداوند مى خواهد كه همواره در صف پيروان قرآن شريف باشد: «و لزوم الجماعه»، با مسلمانان بودن و از تفرق پرهيز داشتن امرى است بس مهم. پيشواى بزرگ اسلام در سخنرانى حساس مسجد خيف سه مطلب لازم را خاطرنشان ساخت كه يكى از آنها ملازمت و همگامى با جماعت مسلمين است.
ثلاث لا يغل عليهن قلب امرء مسلم: اخلاص العمل لله و النصيحه لائمه المسلمين و اللزوم لجماعتهم.
سه چيز است كه بايد قلب هر مسلمان نسبت به آنها خالى از غل و غش باشد: اول اخلاص عمل براى خدا، دوم خلوص مودت نسبت به پيشوايان مسلمين، سوم ملازمت و هماهنگى با جمعيت مسلمانان.
مطلب مهم در حديث رسول اكرم (ص) شناختن جماعت مسلمانانى است كه بايد حتما ملازمتشان را گزيد و با آنان همگام و همصدا بود و اين مطلب در بعضى از روايات روشن شده است.
عن ابى عبدالله عليه السلام قال: سئل رسول الله صلى الله عليه و آله عن جماعه امته فقال: جماعه امتى اهل الحق و ان قلوا.
امام صادق (ع) فرمود: از رسول اكرم (ص) سئوال شد كه جماعت امتش كيان اند؟ فرمود: جماعت امت من اهل حق اند اگر چه عددشان كم باشد.
قيل لرسول الله صلى الله عليه و آله: ما جماعه امتك؟ قال: من كان على الحق و ان كانوا عشره.
به پيمبر گرامى عرض شد: كدامين مردم جماعت امت شما هستند؟ در پاسخ فرمود: آنانكه بر حق اند اگر چه عددشان ده نفر باشد.
سفيان ثورى مردى بود تحصيلكرده و حافظ احاديث. او مكرر حضور امام صادق (ع) شرفياب شده و مطالبى را فرا گرفته اما در باطن نسبت به آن حضرت دلبستگى و علاقه نداشت. مردى از قريش كه اهل مكه بود و دوستدار ائمه ى معصومين عليهم السلام مى گويد روزى سفيان ثورى به من گفت: برويم به منزل امام صادق (ع). با او رفتم. در منزل امام كه رسيديم، ديديم حضرت بر مركب خود سوار شده و قصد رفتن دارد. سفيان عرض كرد: حديث خطبه ى پيمبر را كه در مسجد خيف براى
مردم فرموده است به من بفرما. حضرت گفت: بگذار بروم از پى كارى كه دارم، در مراجعت خواهم گفت. سفيان حضرت را به قرابت و بستگى با رسول اكرم (ص) قسم داد كه الان بگويد. حضرت پياده شد. سفيان عرض كرد: بفرماييد براى من دوات و كاغذ بياورند تا آن را بنويسم. دستور داد آوردند. آنگاه حضرت فرمود: بنويس. از اول تا آخر خطبه را بيان نمود و سفيان نوشت. آنگاه نوشته را به حضرت ارائه نمود. سپس امام (ع) سوار شد و از پى كار خود رفت. من و سفيان با هم برگشتيم. بين راه از من خواست توقف كنيم و در حديث دقت نماييم. به او گفتم: قسم به خدا كه امام صادق (ع) تو را به چيزى ملزم نمود كه هرگز از آن رهايى ندارى.
فقال: و اي شى ء ذلك: فقلت له: ثلاث لا يغل عليهن قلب امرء مسلم: اخلاص العمل لله فعرفناه، و النصيحه لائمه المسلمين. من هولاء الائمه الذين تجب علينا نصيحتهم؟ معاويه بن ابى سفيان و يزيد بن معاويه و مروان بن الحكم و كل من لا تجوز شهادته عندنا و لا تجوز الصلوه خلفهم و قوله: اللزوم لجماعتهم فاى جماعه؟ مرجئى يقول: من لم يصل و لم يصم و من لم يغتسل من جنابه و هدم الكعبه و نكح امه فهو على ايمان جبرئيل و ميكائيل او قدرى يقول لا يكون ما شاء الله عز و جل و يكون ما شاء ابليس، او حرورى يبرء من على بن ابيطالب و يشهد عليه بالكفر او جهنى يقول: انما هى معرفه الله وحده ليس الايمان شيئا غيرها. قال و يحك و اي شيئى تقولون؟ فقلت ان على بن ابيطالب و الله الامام الذى تجب علينا نصيحته و لزوم جماعه اهل بيته. قال: فاخذ الكتاب و خرقه ثم قال: لا تخبر بها احدا.
پرسيد: به چه چيز ملزمم نموده است؟ گفتم: سه چيز است كه بايد قلب هر مسلمان از غل و غش در آنها خالى باشد: اول اخلاص عمل براى خدا. اين را مى دانيم. دوم مودت خالص نسبت به پيشوايان مسلمين. ائمه ى مسلمين كيان اند؟ معاويه بن ابى سفيان، يزيد بن معاويه، مروان بن الحكم، و آنهايى كه شهادتشان مقبول نيست و نمى توان پشت سر آنان نماز خواند. و اينكه فرمود بايد ملازم جمعيت مسلمين بود، كدام جماعت؟ گروه مرجئى كه مى گويد: كسى كه نماز نخواند، روزه نگيرد، غسل جنابت ننمايد، كعبه را خراب كند و با مادر خود بياميزد، با اين همه ناروايى ها ايمانش همانند ايمان جبرئيل و ميكائيل است، يا گروه قدرى كه مى گويند: خواست خداوند معيار نيست بلكه معيار، خواست ابليس است، يا گروه حرورى كه از على (ع) تبرى مى جويند و به كفر او شهادت مى دهند، يا گروه جهنى كه مى گويند معرفت فقط معرفت خداست و ايمان چيزى جز آن نيست. سفيان ثورى از سخنان مرد قريشى سخت ناراحت شد و گفت: واى بر تو! شماها چه مى گوييد؟ گفتم: ما مى گوييم على بن ابيطالب امامى است كه مودت خالص او بر ما واجب است و بايد ملازم ائمه ى معصومين كه جماعت اهل بيت اند باشيم. سفيان از شدت ناراحتى نوشته را گرفت و پاره كرد و به من گفت: اين جريان را براى كسى نقل ننمايم.
خواسته ى دوم امام سجاد (ع) از پيشگاه خداوند ملازمت جماعت مسلمين بود و به فرموده ى رسول اكرم (ص) مقصود، گروهى هستند كه در راه حق قدم برمى دارند.
در قطعه ى سوم دعا، ترك اهل بدعت را درخواست مى كند: «و رفض اهل البدع». درباره ى بدعت گذاران در دين روايات زيادى از رسول اكرم (ص) و ائمه ى معصومين عليهم السلام رسيده و تاكيد شده است كه
مسلمانان از آنان دورى گزينند و تبرى جويند.
عن النبى صلى الله عليه و آله: اذا رايتم اهل الريب و البدع من بعدى فاظهروا البراءه منهم.
رسول اكرم (ص) فرمود: وقتى بعد از من با وسوسه گران و بدعتگذاران در دين مواجه شديد از آنها تبرى كنيد و دورى نماييد.
و عنه صلى الله عليه و آله: كل بدعه ضلاله و كل ضلاله سبيلها الى النار.
و نيز فرموده است: هر بدعتى گمراهى است و راه هر گمراهى به سوى دوزخ است.
فى الحديث: من وقر صاحب بدعه فقد اعان على هدم الاسلام.
كسى كه صاحب بدعتى را توقير و تكريم نمايد با عمل خود به ويران سازى اسلام كمك نموده است.
امام سجاد (ع) در قطعه ى اول دعاى موضوع بحث امروز از پيشگاه خداوند دوام طاعت او را درخواست مى نمايد و مى خواهد تا لحظه ى آخر عمر مطيع بى قيد و شرط حضرت بارى تعالى باشد و براى تحقق اين هدف مقدس سه مطلب را پس از آن ذكر نموده است: اول آنكه جماعت مسلمانان را هرگز ترك نگويد، مسلمانانى كه راه حق را مى پيمايند، چه بودن در جمعيت اين گروه مسلمانان وظيفه شناس خود از شاخه هاى اطاعت و فرمانبرى حضرت حق است. دوم ترك گفتن اهل بدعت زيرا با اهل بدعت بودن و به آنها روى موافق نشان دادن سرپيچى از فرمانبردارى خداوند است و اين كار با دوام طاعت كه مورد تقاضاى امام است سازش ندارد. سوم ترك گفتن كسانى كه در دين خدا راى
مخترعى به كار گرفته و از آن تبعيت مى نمايند: «و مستعملى الراى المخترع». اين سومين مطلبى است كه امام پس از درخواست دوام طاعت به پيشگاه الهى عرض نموده و چهارمين قطعه ى دعاست كه موضوع آخرين قسمت سخنرانى امروز است. «بدعت» عبارت از تهمت سيئه اي است كه بدعتگذار به نام دين خدا در جامعه القا مى كند. اگر نزد كسانى مقبول افتد و به آن عمل كنند ممكن است در نسلهاى بعد نيز ادامه يابد و پايدار بماند. اما راى مخترع، امرى است بالنسبه موقت و ممكن است گروهى آن نظريه ى ساختگى را به نام دين بپذيرند و از پى آن بروند، اما پس از مدتى از اثر مى افتد و به دست فراموشى سپرده مى شود. قرار حكميت در جنگ صفين براى جمعى از مسلمانان نادان مستمسكى شد كه راى مخترعى را طرح كنند، گروهى را گرد خود جمع نمايند، دست به طغيان و عصيان بزنند، و مايه ى فساد و خونريزى گردند. در قرآن شريف آمده است:
ان الحكم الا لله، حكم و فرمان براى كسى جز خداوند نيست. عده اي از مسلمانان ناآگاه از كتاب الهى گفتند: قبول حكميت غير خدا عملى است برخلاف دستور قرآن و بايد با آن مقابله نمود و به مخالفت برخاست. على (ع) كه عالم به تمام دقايق كتاب الهى و احكام آسمانى اسلام است، گفته ى آنان را مردود خواند و نادرست خواندن آن سخن را در مواردى با صراحت خاطرنشان ساخت، از آن جمله فرمود:
كلمه حق يراد بها الباطل، نعم انه لا حكم الا لله و لكن هولاء يقولون لا امره الا لله، و انه لابد للناس من امير بر او فاجر.
كلمه ى حقى است كه از آن باطل و ناروا اراده شده است. بلى
حكم براى احدى جز خداوند نيست اما اينان مى گويند: امارت و حكومت براى كسى جز خداوند نيست با آنكه ضرورت ايجاب مى كند كه اميرى نيكوكار يا گناهكار بر مردم حاكم باشد تا از هرج و مرج جلوگيرى كند و نظم را در جامعه برقرار سازد .
اين گروه نادان در انديشه ى انحرافى و راى مخترع خود زياد پافشارى كردند، به سخنان على (ع)، حجت بزرگ الهى، ترتيب اثر ندادند. سرانجام كارشان به مقابله با امام معصوم و جنگ نهروان منتهى گرديد و عده ى زيادى از آنان كشته شدند. خوارج نهروان نادانهايى بودند ظاهرالصلاح و مقدس، جهل و لجاجتشان مايه ى تيره روزى و بدبختى آنان گرديد، در دنيا به عذاب شمشير مبتلا شدند و در آخرت گرفتار كيفر شديد الهى خواهند بود.
يكى از شبها على (ع) از مسجد كوفه خارج شد و به سوى منزل خود مى رفت در حالى كه يك چهارم شب منقضى شده بود. كميل بن زياد كه از دوستان و شيعيان امام است با آن حضرت بود. بين راه به در خانه ى مردى رسيدند كه آن موقع شب با آهنگى گرم و حزن انگيز قرآن شريف را مى خواند و اين آيه را تلاوت مى نمود:
امن هو قانت آناء الليل. كميل از مشاهده ى اين مرد و خواندن قرآن در آن موقع شب به شگفت آمد و در دل تحسينش نمود، بدون اينكه از احساس درونى خود سخنى بگويد و آن را به زبان بياورد. امام (ع) متوجه كميل شد و فرمود: آهنگ گرم اين مرد و تلاوت قرآن مايه ى اعجابت نشود، او از اهل آتش است، عنقريب آگاهت خواهم نمود. كميل از اين مكاشفه ى امام و آگاهى حضرت از باطن وى حيرت زده شد و همچنين متحير بود از اينكه امام فرمود: او اهل جهنم است با اينكه در
اين موقع شب با اين حالت خوب و روشن تلاوت قرآن مى نمايد. كميل مى گويد مدتى گذشت و جريانهاى خوارج پيش آمد. اين گروه حافظ قرآن شريف بودند ولى امام (ع) طبق وظيفه ى دينى ناچار شد با آنان بجنگد و به حيات بسيارى از آنها خاتمه دهد. على (ع) روزى در ميدان نهروان گذر مى كرد و كميل با آن حضرت بود، شمشير خون آلود خود را در دست داشت و سرهاى جداشده ى خوارج در گوشه و كنار زمين ريخته بود.
فوضع راس السيف على راس من تلك الرووس و قال يا كميل! امن هو قانت آناء الليل اي هو ذلك الشخص الذى كان يقرء القرآن فى تلك الليله. فاعجبك حاله.
سر شمشير خود را روى يكى از آن سرهاى جدا شده گذاشت و آيه اي را كه آن شخص در آن شب مى خواند قرائت نمود و به كميل فهماند كه اين همان مردى است كه قارى قرآن بود و در آن شب مايه ى شگفتى و تعجب او گرديد.
راى مخترع و نظريه ى خلاف قرآن شريف موجب هلاكت و عذاب دنيا و آخرت خوارج گرديد. امام سجاد (ع) در اين قطعه از دعاى شريف «مكارم الاخلاق» از پيشگاه خداوند درخواست دوام طاعت او را مى نمايد و همچنين ملازمت جماعت اهل حق را مى خواهد و تمنا دارد كه اهل بدعت را ترك گويد و از كسانى كه راى ساختگى و مخترع را در دين او به كار مى گيرند دورى گزيند. راه فرمانبرى و اطاعت از ذات اقدس الهى اطاعت از رسول گرامى (ص) است يعنى تنها كسى كه خداوند خواسته هاى خود را به وى وحى مى كند و اوامر و نواهى خويش را به وسيله ى او به مردم ابلاغ مى نمايد. قرآن شريف در اين باره فرموده است:
و من يطع الرسول فقد اطاع الله. كسى كه رسول خدا را اطاعت كند
قطعا خداوند را اطاعت نموده است.
پس از مرگ رسول اكرم (ص) راه نيل به طاعت بارى تعالى اطاعت از آن انسان بزرگ و شايسته اي است كه پيغمبر اكرم به امر الهى او را به جانشينى بعد از خود معرفى نموده است. به موجب روايات بسيارى كه علماى عامه و خاصه در كتب خود آورده اند، مكرر در مكرر پيشواى بزرگ اسلام با تعبيرهاى مختلف، مسلمين را به اطاعت از دستور على (ع) موظف نموده است، چه او آگاه به تمام تعاليم قرآن شريف و كليه ى احكام دين الهى است.
عن النبى صلى الله عليه و آله: من احب ان يحيى حياتى و يموت موتى و يدخل الجنه التى وعدنى ربى فليتول عليا بعدى فانه لن يخرجكم من هدى و لن يدخلكم فى ردى.
رسول اكرم (ص) فرموده است: هر كس دوست دارد زنده باشد به حيات من و بميرد به مرگ من و در بهشتى داخل شود كه خداوند به من وعده فرموده، بعد از من على را مطاع و ولى عموم مسلمين بداند، چه او هرگز شما را از راه هدايت و سعادت خارج نمى كند و به پستى و انحطاطتان سوق نمى دهد.
اگر خوارج به دستور پيشواى اسلام عمل مى نمودند، از آنچه على (ع) مى فرمود تبعيت مى كردند و به راى اختراعى خود گرايش نمى يافتند، هرگز از صراط مستقيم خارج نمى شدند و راه اطاعت الهى را ترك نمى گفتند. بدبختانه با سرپيچى از امر امام، دنياى خود را برخلاف رضاى پروردگار گذراندند، سرانجام خويشتن را به كشتن دادند و در قيامت نيز مورد غضب شديد بارى تعالى و گرفتار عذاب عظيم او خواهند بود.
فارسی
و استقلال الخیر و ان كثر من قولى و فعلى و استكثار الشر و ان قل من قولى و فعلى
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
