به كارگيري دعا در جهت مقاصد سياسي
بخشي از دعاهاي منقول امام سجاد (عليه السلام) داراي مضامين و ابعاد سياسي هستند. در آن بحث ها از عدالت، رهبري، معرفي و ارائه ي اصول و تاكتيك هاي مبارزه با خصم، عدم سكوت و عدم ترك وظيفه برابر مسئوليت هايي است كه بر عهده ي آدمي است. هم چنين در آن از مسأله ي رهبري امت كه واجد سه صفات و شرايطي بايد باشد، بحث است.
از علم ها و آگاهي هاي لازم براي رهبر؛ احتراز مردم از قبول زمامدار ظالم و پرهيز از تملق نسبت به دستگاه جبار، طردها و ردها و عدم همكاري با آنها، خواستاري حكومت حق و عدل، فراهم سازي زمينه هاي آن، مقاومت در برابر دشمن، مصداق ربَّنا أفرغ علينا صبراً و ثبِّت أقدامنا بودن در آن مطرح است.
1) صلوات
الف) درودهاي مكرر بر خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله)- تأكيدي بر حقانيت بينش عقيدتي و سياسي شيعه
پيامي كه در همه و يا بيشتر دعاهاي صحيفه، حضور دارد و از چشم و ذهن هيچ خواننده اي، مخفي نمي ماند، صلوات و درود بر خاندان اوست.
تكرار اين درودها قبل از مطرح ساختن هر آرزو و استدعا از درگاه خدا، تحليل ها و تفسيرهاي متعددي را مي تواند به دنبال داشته باشد.
بر اين باوريم كه تكرار صلوات ها و اصرار امام بر مطرح ساختن نام خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله)، آن هم قبل از هر درخواست و حاجت خواهي از درگاه خدا، دربردارنده ي پيامي اعتقادي- سياسي است.
درستي اين اعتقاد و باور زماني آشكار مي شود كه عصر تاريك حاكميت امويان و اقدام هاي ضدعلوي آنان در جهت محو تشيّع مورد توجه قرار گيرد.
در عصري كه راويانِ وابسته به دربار و مغرض، كرامت هايي دروغين براي حاكمان ناصالح مي تراشند و در خاموش ساختن نام و ياد خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله) و علي (عليه السلام) تلاشي پيگير دارند، مطرح ساختن نام ائمه (عليه السلام) به عنوان اذكار مقدسي كه در استجابت دعا نقش دارد و موجب جلب رحمت و غفران و فضل الهي مي شود، حركتي صرفاً عبادي نيست بلكه عبارتي است سراسر سياست و مناجاتي است سراسر پيام و قيام.
درورد بر خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله) در عصري كه امام (عليه السلام) مي زيست، كوبنده ترين شعار عليه حاكميت غاصبان خلافت بود؛ شعاري كه موضع سياسي و بينش اعتقادي را در خود نهفته داشت.
ب) تصريح امام به جايگاه سياسي ائمه (عليه السلام)
«ربّ صلِّ علي اطائب اهل بيته الذين اخترتهم لامرك و جعلتَهم... حفظـة دينكَ و خلفاءكَ في ارضِك و حججك علي عبادك...»
«پروردگارا! بر پاكيزگان از خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله) درود فرست؛ آنان را كه براي امر دين و هدايت مؤمنان برگزيدي و ايشان را حافظ دين و جانشينان خويش در زمين و حجت بر بندگانت قرار دادي.»
امام سجاد (عليه السلام) در اين عبارت به چند نكته ي اساسي تصريح كرده است:
1- الهي بودن منصب و مقام ائمه معصومين (عليه السلام)
كليني در اصول كافي از امام محمّدباقر (عليه السلام) و همچنين ديگران در كتب خود با اختلافات كمي نقل كرده اند كه پس از شهادت امام حسين (عليه السلام) بر سر مقام امامت ميان محمّد حنفيّه و حضرت سجاد (عليه السلام) اختلاف و منازعه افتاد و آن موقع هر دو در مكّه بودند و خلاصه ي داستان چنين بود كه امام چهارم عمويش را به حكميت حجرالاسود فراخواند و محمّد حنفيّه از اين امر تعجب نمود بالاخره نزديك حجر رفتند آنگاه حضرت سجاد (عليه السلام) به عمويش فرمود تو ابتدا در پيشگاه خداوند تضرّع كن و از او بخواه كه حجر را براي تو به سخن درآورد.
محمّد حنفيّه جلو آمد و هر چه دعا و زاري نمود كه حجر درباره ي امامت او سخن گويد جوابي نشنيد. حضرت سجاد (عليه السلام) فرمود اي عمو اگر تو امام بودي پاسخ مي شنيدي محمّد گفت اي پسر برادر پس تو دعا كن و از خواه بخواه آنگاه امام جلو آمد و پس از دعا به حجرالاسود خطاب كرد و فرمود به آن خدايي كه عهد و ميثاق پيغمبران را در تو نهاد امام پس از حسين بن علي (عليه السلام) را به ما خبر ده در آن موقع حجر جنبشي كرد كه نزديك بود از جا كنده شود و خداوند آن را به سخن درآورد و گفت بار خدايا وصيت و امامت پس از حسين بن علي (عليه السلام) به عهده ي علي بن الحسين (عليه السلام) است و به نقل بعضي گفت: اي محمّد بن حنفيّه امامت را به علي بن الحسين (عليه السلام) تسليم كن. پس محمّد برگشت و پيرو امام گرديد.
2- ويژگي ائمه (عليه السلام) و معصومين (عليه السلام) در ميان خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله) و اينكه همه ي همسران و خويشاوندان پيامبر (صلي الله عليه و آله) از مرتبه ي طهارت و عصمت برخوردار نبوده اند.
3- معصومين (عليه السلام) از خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله) پس از آن حضرت پاسدار دين و ارزش هاي معنوي هستند.
4- معصومين (عليه السلام) علاوه بر رهبري معنوي، در نظام اجتماعي نيز برخوردار از مقام خلافت الهي هستند و تا زماني كه آنان در ميان امت هستند رهبري دين و دنياي مردم، حق ديگران نيست.
به اين مفهوم امامت در قالب دعا:
رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرمود: (مَثَل اهل بيتي مثل سفينه نوح ركبهانجي و من تخلّف عنها غرق) مثل اهلي بيت بين مثل كشتي نوح است هر كس بر كشتي نجات ايشان سوار شود نجات خواهد يافت و هر كس تخلف كند و در مقابل آنها بايستد غرق خواهد شد. طريق مثلي كه در كلام سيد الساجدين (عليه السلام) آمده جز راه اهل بيت پيامبر (صلي الله عليه و آله) نخواهد بود. زيرا كه به خاطر رابطه ي اين بزرگواران با عالم غيب و دارا بودن شرايط عصمت مي توانند ما را به طريق مثلي راهنمايي كنند.
امام معصوم و جانشين پيغمبر (صلي الله عليه و آله) هر كسي نمي تواند باشد. در احراز مقام امامت استعداد ذاتي و صفا و نورانيت باطني و خدادادي لازم است. امامت يك عهد و پيمان خدايي است كه به جعل و انتخاب و نصب و از طرف خدا اثبات مي شود يعني رفراندوم و آراء مردم در آن دخالت ندارد.
امامان ركن اسلام و پناهگاه مردم هستند. امامان راسخ در علم و اهل ذكر مي باشند هر كس با آنها تمسك كند و در كشتي نجات ايشان سوار شود و از هلاك شدن نجات مي يابد.
نقش امامان در تربيت معنوي انسان ها همان نقش پيامبران الهي است همان طور كه پيامبر اسلام اعمال و رفتارش قانون مجسّم و خلقتش عظيم و كلماتش هدايتگر جامعه بود امامان نيز چنين بودند.
امام علي بن موسي الرضا (عليه السلام) فرمودند: الامام مطهر من الذنوب مبرء من العيوب مخلوص بالعلم موسوم بالحلم نظام الدين و عزا المسلمين و غيظ المنافقين: امام پاكيزه و مظلوم از گناهان، از عيوب مبري است، پايگاه علم، معروف به جلم و نظم دهنده ي به دين، عزت مسلمانان و باعث غيظ و بغض منافقين است.
ج) توجه دادن به اهل بيت (عليه السلام)
«... وَطَهَّرتَهم من الرِّجس و الدَّنَس تطهيراً بِارادَتك و جَعلتهم الوسيلَـةَ اليك و المسلكَ الي جَنَّتِك...»
«... آنها را از پليدي و رجس بخواست خود تطهير فرمودي و آنها را واسطه اي بين خود و خلق قرار داده و از آنها راهي به سوي بهشت خود برگزيده اي...»
و نمونه ي اين عبارات در صحيفه سجاديه زياد است. و همه ي آنها خط سياسي امام را در توجه دادن به اهل بيت (عليه السلام) نشان مي دهد. و اين درست در عصر و زماني است كه حتي بلند ادا كردن درود بر پيامبر (صلي الله عليه و آله) جرم است. او اصرار داشت كه اهل بيت (عليه السلام) زنده بماند زيرا بني اميه در پي خاموش كردن نور آنها و قمع و قلع پيروان آنها بودند. او حتي فرموده بود خداوند درود بر خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله) را واجب فرموده است. هر كه بر پيامبر (صلي الله عليه و آله) درود فرستاده و بر ما درود نفرستد خداي را ملاقات كرده است در حالي كه درود او ابتر است و امر او را ترك كرده است.
«انَّ الله فَرَضَ علي العالمِ الصواةَ علي رسول الله و فرّرِنا بِه- فَمَن صَلّي علي رِسولِ الله (صلي الله عليه و آله) و لَمْ يُصَلِّ علينا لَقِي الله تَعالي و قَد بَتَر اصَّلواة عليه و تَرَكَ اَوامِرهِ».
د) افشاگري امام عليه غاصبان خلافت
«اللّهم ان هدا المقام (أي خلافّـة) لخلفائك و أصفيائك و مواضع أمنائك في الدرجـة الرفيعه التي اختصصتهم بها قد ابتّروها...»
«خداوندا! اين مقام (مقام خلافت و رهبري سياسي امت) از آن جانشينان و برگزيدگان توست و در خور شخصيت هاي اميني است كه در جايگاه عالي ويژه ي خود قرار دارند، ولي اين مقام را از ايشان ربودند،... تا آنجا كه برگزيدگان و جانشينان تو به وسيله ي غاصبان مقام امامت، مغلوب و مقهور شدند. حكم تو تغيير داده شد و كتاب تو پشت سر قرار گرفت و واجبات تو از شيوه ي اصليش منحرف شد و روش هاي پيامبر (صلي الله عليه و آله) ترك گرديد.»
هـ) ترويج امام (عليه السلام) از آرمان حاكميت ائمه (عليه السلام)
«اللّهم... و عجل الفرج و الروح و النصرة و التمكين و التأئيدلهم.»
«بارالها! در فرارسيدن فرج و گشايش دشواري ها و نيز پيروزي و سر فرود آوردن مردم براي ائمه (عليه السلام) و قرار گرفتن امكانات در اختيار ايشان، تعجيل نما!»
امام سجاد (عليه السلام) در روزگار استبداد اموي و حرمان شيعه، به شيعيان خود با اين پيام ها مي آموزد كه روح انتظار و اميد و آرمان خواهي را در خود زنده نگاه دارند و از درگاه خداوند اميد فرارسيدن حاكميت حق و حكومت الهي را داشته باشند.
2) حمايت از مظلوم و مقابله با ظالم
امام سجاد (عليه السلام) به گواهي تاريخ نه لحظه اي در كنار ظالمان و حاكمان مستبد قرار گرفت، نه از ايشان حمايت كرد و نه حتي از حمايت مظلومات دريغ نمود ولي براي بيدار ساختن خفتگاني كه با مشاهده ي بي عدالتي ها و جباريت ها چشم بر هم مي نهادند و خود را به غفلت مي زدند، با زبان دعا، به نكوهش ياوران ظلم و عناصر بي تفاوت در برابر بي عدالتي ها پرداخته، چنين بيان داشته اند:
«اللّهم انّي اعْتَذرُ اليك من مظلومٍ بحضرتي فَلم اَنُصْرهُ، ... و من حق ذي حق لَزِسًني لِمُؤْمِنٍ فَلَمْ اُوَفِّرْهُ.»
«خداوندا! من از اينكه مظلومي در برابر چشمان من مورد ستم قرار گرفته باشد و او را ياري نكرده باشم، از درگاه تو پوزش مي خواهم... و از هر حقي كه از ناحيه ي مؤمني بر عهده ي من بوده است و من آن را به جاي نياورده ام، عذر مي جويم.»
امام (عليه السلام) در نيايشي ديگر به خداوند چنين عرضه مي دارد:
«وَ ذُبَّني عنِ التماسِ ما عند الفاسقين، و لاتجعلني للظالمين ظهيراً، و لا لهم علي محو كتابِكَ يداً و لانصيراً.»
«خداوندا! مرا از روي آوردن به فاسقان و اظهار نياز نزد آنان، دور گردان و مرا ياور و پشتيبان ظالمان قرار مده و وسيله ي عملي ساختن اهداف خائنانه ي ستمكاران در محو قرآن، مگردان.»
گاهي دعا مي كند كه خداي مشركان را با مشركان مشغول دارد: اللهم اشغل المشركين بالمشركينَ عَنْ تناوُلِ اطرافِ المُسلمينَ... خدايا مشركان را با مشركان مشغول دار تا دستشان از مسلمانان كوتاه باشد و در اين راه گاهي به مناجات مي پردازد و از نصرت خدا كمك مي طلبد يا من قَرُبَتْ نُصْرَتُه من المظلومين و يا من بَعُدَ عَوْنُه عَن الظّالمينَ.
و هم در دعايش فرمايد خداوندا به من توفيق ده تا باطل را ناچيز شمارم و آن را خوار سازم- حق را ياري كرده و آن را بزرگ دارم و انتقاضِ الباطلِ و اِذلالِهِ و نُصْرَةِ الحقِّ و اعِزارِه و هم دعا مي كند خداي آنان را از پشتيبان محروم كند، از تعدادشان بكاهد، دل هايشان را از بيم و ترديد پر كند. ... طوري كه ديگر جرأت نكنند به مرزهاي ما حمله كنند.
الف) تبري از ستمكاران
اصل مبارزه با پادشاه ستمگر است و آنگاه كه توان مبارزه نباشد دوري از معاونت و همكاري با او و درآنگاه كه اين نيز ميسر نگردد لااقل تبري و اعلام نصرت از اوست كه اين اقلّ موضع داري در زندگي سياسي است و در اين زمينه راه ها و طرقي است كه از جمله آنها عبارت است از:
1- لعنت فرستادن بر آنها: ايشان در دعاي 48 سخن از اين دارند كه خداوندا مقام خلافت مقامي است كه در خور اصنياي توست ولي در اثر خيانت ديگران آنها مغلوب و مقهور قرار گرفتند و حقشان بر باد رفت.
- حتي عاد صَفوَتَك و خَلفائُكَ مغلوبينَ، مُبتَزِّينَ- و آنگاه فرمايد: خداوندا، دشمنان آنها را از اولين و آخرين مورد لعنت قرار ده و هم همه ي كساني را كه به افعال آنها را ضينه و پيروان و تابعان آنها را: اللهم الْعَنُ اَعْداهُمٌ من الاوَّلينَ و الآخرينَ و من رَضِيَ بِفَعالِهِمْ و اشياعهِم و اَتباعِهم.
2- نفرين بر ظالم: امام (عليه السلام) در قالب دعا گاهي از خداي مي خواهد ستمكار را اخذ كند و تير ستمش را كند سازد و براي او سرگرمي و اشتغالي فراهم كند كه دستش دراز نگردد و در وصول به هدف ناپسند خود ناموفق بار آيد. اللّهم فصَلِّ علي محمدٍّ و آلهِ و خُذْ ظالِمي وعَدُّوي عَنْ ظُلمي بِقُوَّتِك و اظُل حَدَّهُ عنّي بِقُدْرَتِكَ واجْل لَهُ شُغلاً فيما يليهِ و عجزاً عَمّا يُناويهِ و در دعايي ديگر مي فرمايد: خداوندا روانشان را از امنيت و بدنشان را از قوت و جانشان را از توان حيله گري دور دار و... فرشتگاني از لشكريانت را عليه آنان بفرست و... اللهم اخْل قُلوبَهم من الاَمنَـةَ وَابْدالَهُم من القُوَّةِ و اَذْهِلْ قُلوبَهُم عن الاحتيالِ و اوْهِنْ اركانَهُم عن مُنازَلَـةِ الرِّجالِ- و جَنِّبهُمُ، عَن مُقارَعَـة الإبْطالِ...
3- دعا براي خود در برابر شر آنها: گاهي امام به ما مي آموزد كه خود را در پناه خدا قرار دهيد و از او بخواهيد كه به شما امنيت دهد و شر ستمكاران را از شما دور دارد، جبروت ستمكار را در هم شكند و ما را از شر هر فتنه و بدگويي و حد و دشمني و كيد خود و لشكريانشان دور دارد.
اللهم صل علي محمدٍ و آل محمّد، وادْحِز عني شره، ورد كيده... و تقْمَعَ رأْسَهُ و تذل عزه، و تكسر جبروته، و تدل رقبته، وتف سخ كبره و تؤمنين من جميع ضره، و سره و اغفره و همزه...
ب) دعاي چهل و نهم صحيفه ي سجاديه: دعا جهت دفع كيد و مكر دشمنان
حضرت با اين دعا جهت دفع كيد و مكر دشمنان به درگاه خدا راز و نياز مي كرد:
شمشير عداوت دشمنان امام سجاد، همواره امام سجاد را مورد هدف قرار مي داد. امام سجاد بايد تدبير و سياستي براي دفع مكايد دشمنان به كار مي بست. امام سجاد (عليه السلام) با تمام وجود از خدا ياري مي طلبيد تا به او در اين راه ياري كند و اين يعني همراهي دين و سياست.
و در دعايش ذكر مي كند كه:
فنظرت يا الهي إلي ضعفي عن احتمال فوارج و عجزي عن الإنتصارِ ممن قصدني بمحاريته وحدتي في كثير عدد و من ناواني و أرصد با البلاء بني كم أعمل فيه فكري فابتدا تني بنصرك
و تو نظر به ضعف و ناتواني من از تحمل بار گران ستم هاي دشمن كردي و از مدد جستن بر آنكه با من به جنگ و خصومت برخاسته عاجز يافتي و تنها در مقابل بسياري از آنچه او در كار هلاكت من مي انديشيد و در كمين من بود مشاهده كردي و ديدي كه فكر و تدبير من به جايي نمي رسد پس تو به قوت و قدرت ازلي مرا ياري كردي.
قسمتي از دعا به شرح زير است:
ثم فللت لي حديه و صيرته من بعد جمع عديد وحده و أعليت كعبي عليه و جعلت ما سدده مردوداً عليه فرددته لم يشف غيطه و لم يسكن غليله قدعض علي شواه و أدبر مولياً قد اخلفت سراياه و كم من باغ بغاني بمكائده و نصب لي شرك مصآئده و كل بي تفقد رعايته و اضبا اِضبآء السبع لطريدته إنتظاراً لانتهاز الفرصـةِ لفريسته و هو يظهر لي بشاشت الحلق و ينظرني علي شده الحئق فلما رأيت يا إلهي تباركت و تعاليت دغل سريرته و قبح ما انْطوي عليه اَركسته لأم رأسه في زبيتهٍ و رددبـة في مهوي حفرته فانقمع بعد استطاكته ذليلاً في ربق حباكته التي كان يقدر أن يراني فيها و قد كاد أن يحل بي لولا رحمتك ما حل بساحته و كم من حاسدٍ قد شرق بي بغضته و شجي مني بفيطه و سلقني بحد لسانه و وحرني بقرف عيوبه و جعل عرضي غرضا لحراميه و قلدني خلالاً لم تزل فيه و وحرني بكيده و تصدني بجكيدته فناديتك يا إلهي مستفيثاً بك واثقاً بسرعـة إجابتك...
آنگاه تندي تيغ دشمن را بر من كند كرد و با آن همه تهيه و تجهيز آن دشمن را با عده سپاه لشگري تنها گزاردي و مرا به شرف و بزرگواري بر او قدرت و برتري دادي و آنچه از مكر و حيلتش كار بر من محكم كرد همه را بر عليه او، به او برگردانيدي و شعله كينه او خاموش نشد و آتش غضبش فرو ننشست و كينه ي درونيش آرامش نيافت و از شدت كينه بر من لب به دندان مي گزيد و سپاهش غنيمت جنگي نيافت واي خدا چه بسيار ستمگر كه در پي آزار من مكرها انديشيد و دام ها براي شكارم گسترد و از پي جستجويم موكل و ديده بانانش را برانگيخت و مانند سبح و درنده اي كه براي شكار خود كمين كرده در كمين گاه من به انتظار فرصت بود و براي فريب من متملقانه رخساره ي بشاش نشان مي داد و از دل به چشم كينه به من مي نگريست. اي خداي بزرگوار متعالي چون خيانت و خبث سريرتش را ديدي و قبح و زشتي نيت شومش را، تو هم از مغز سر سرنگون به چاه هلاكش كردي و او را به گودال عميق درافكندي و پس از همه سركشي و سربلندي در طناب هاي مكر و تزويري كه در آن روز قدرتش انتظار داشت اسير ببيند، خود، اسير و دستگير شد كه اگر رحمتت شامل حال من نمي شد آن رنج و بلا كه به او رسيد بر سر من وارد مي شد و باز چه بسيار حسود و بدخواه كه از شدت غصه و كينه قلبي حسدش را بر من كاملاً آشكار كرد و غيظ و غضبش بر من به هيجان مي آمد و زبانش مانند تير زهرآلود مرا آماج بدگويي و زخم زبان مي كرد و به گوشه ي چشم خشمگين به من مي نگريست و عرض و آبرويم را هدف تهمت هايش قرار مي دهد و خلل و عيوبي كه هميشه در خود او بود به گردن من مي انداخت و از كيد و كينه به من طعن مي زد و به مكر و حيله قصد هلاكم داشت و من اي خدا هميشه تو را به دادخواهي و ياري خواندم و به سوي تو پناه جستم و به سرعت اجابت و ياري تو اطمينان كامل داشتم...
4- دعا به آل محمّد (صلي الله عليه و آله) كه در واقع خلفاي راستين پيامبر (صلي الله عليه و آله) و مناديان بر حق به سوي نجاتند. ايشان دعا مي كنند كه خداوندا بر عده شان بيفزا، و سلاحشان را تند و تيز نفرما، حوزه آنها را مصون بدار و... اللهم صلي علي محمّدٍ و آل محمّدٍ (صلي الله عليه و آله) و كثر عدتهم و أستخذ سلجتهم و احرس حوزتهم و... ايشان همچنان دعاهايي در مورد مرزداران، سپاهيان اسلام و صحت و عافيت آنها دارند كه فرازهايي از آن خواهد آمد.
3) اهتمام امام به حفظ كيان سرزمين هاي اسلامي
امام سجاد (عليه السلام) هر چند خلافت را در دست ناصالحان مي بيند و حق رهبري ديني و اجتماعي ائمه (عليه السلام) را مورد هجوم حكام مي داند امّا از آنجا كه در بينش امام (عليه السلام)، مسأله ي اسلام و گسترش انديشه ي توحيدي و باورهاي اسلامي در رأس اهداف سياسي مكتب امامت قرار داد و اصولاً مسأله ي ولايت در جهت تأمين صحيح همين اهداف مطرح شده است، امام (عليه السلام) موضوع «حاكمان جبار و ناصالح» را از «اصل پاسداري از كيان اسلام و سرزمين هاي اسلامي» جدا ساخته و به دليل تضادي كه با دستگاه سياسي حاكم دارد، خود را از ساير واقعيت هاي اجتماعي كنار نمي كشد و در برابر تحولات جاري جهان اسلام بي تفاوت نمي ماند، بلكه با صراحت هر چه تمام تر موضع خود را بيان مي دارد و در قبال عواملي كه مرزهاي سرزمين هاي اسلامي را تهديد مي كند، موضع مي گيرد و مسلمانان را براي پاسداري از مرزها تهييج مي نمايد.
دعاي امام (عليه السلام) برا مرزداران، در حقيقت اعلاميه اي است براي بسيج مسلمانان به سوي مرزها براي مقابله با دشمنان خارجي اسلام و پاسداري از دستاوردهاي سياسي- نظامي مسلمانان. اين بسيج در شرايطي صورت مي گيرد كه امام (عليه السلام)، كمترين اعتماد و دلبستگي به دستگاه سياسي و دولتمردان عصرش ندارد، بلكه در ستيز كامل با آنان است.
بنابراين، حفظ عقيده ي اسلامي و حدود آن از التزام به فروع دين و واجبات و محرمات آن- در صورتي كه امر ميان اين دو دور بزند- مهمتر است.
تشويق مسلمانان از سوي امام (عليه السلام) براي روي آوردن به جهاد و پاسداري از مرزها، هر چند در ظاهر به تحكيم پايه هاي سياسي دولتمردان عصر كمك مي كند، امّا امام با بينش سياسي ژرف خود و دلبستگي عميقي كه با اسلام دارد، دريافته است كه در آن شرايط، حفظ كيان اسلام در اولويت نخست قرار دارد و با تداوم كيان جامعه ي اسلامي است كه مي توان به تعيين نوع حكومت و اصلاح حاكمان پرداخت.
سخنان امام در اين زمينه سراسر روح و رهنمود و تهيج است.
حماسه اي كه در قامت نيايش، محراب را با قيام كفرستيزان و سجده و ركوع مناجاتيان پيوند داده است.
نگهبانان مرزها- هويتشان هر چه باشد- بيش از آنكه از ياران حكومت به شمار آيند، پاسداران سرزمين مقدس اسلامي و شرافت اسلام هستند، زيرا ايرانيان از مرزها دفاع و از خطوط مقدم رويارويي با دشمن نگهباني مي كنند و اين امري است كه بر هر مسلماني واجب است و هر مسلماني بايد بكوشد به هر شكل ممكن از كساني كه مدافع مرزها هستند، پشتيباني كند.
زمامداران هر چند در داخل كشور، در وضعيت بد و فاسدي به سر ببرند، ناگزير (دير يا زود) از بين خواهند رفت و نيز هر چند در كشتار و ستمگري و جنايت و ويرانگري بكوشند، هرگز نمي توانند تمامي آثار و نشانه هاي اين دين را كه مسلمانان پاسداري از آنها را جزء وظايف خود مي دانند، از بين ببرند.
امام سجاد (عليه السلام) هر چند با رژيم اموي مخالف است و مي كوشيد آنها را رسوا كند و عملكردش را نادرست معرفي نمايد و بدي مديريت او را برملا سازد و بر پا دارندگان اين رژيم را كساني بداند كه پا را از دايره ي حق و عدالت بيرون نهاده اند و هنوز به قتلگاه شهيدان كربلا با چشمان اشكبار مي نگرد، ليكن همن طور با صدايي كه گريه آن را قطع مي كند و با آهنگي نيرومند كه هر عذر و بهانه اي را از ميان برمي دارد، براي مرزبانان دعا مي كند.
فرازهايي از دعاي 27 صحيفه براي مرزبانان:
«الها بر محمّد (صلي الله عليه و آله) و آل (عليه السلام) او درود فرست و تعداد مرزبانان را زياد و اسلحه ايشان را تند و تيز، از حوزه مأموريتشان محافظت فرما و حومه كارشان را محكم و جمعشان را نسبت به يكديگر مهربان گردان.
خدايا بر محمّد (صلي الله عليه و آله) و آل او (عليه السلام) درود فرست و در مسائل مربوط به جنگ و مرزباني آنچه را كه نمي دانند بدان ها شناسان و به آنچه آگاه نيستند آگاهشان ساز و به آنچه بصيرت ندارند بينش و بصيرتشان ده.
بارالها بر محمّد (صلي الله عليه و آله) و آل او (عليه السلام) درود فرست، و در آن هنگام كه با دشمن روبرو مي شوند توجه به دنياي نيرنگ باز و گول زننده را از آنها دور كن و از دل هايشان فكر به ثروت فتنه انگيز را محو فرما و بهشت را در مقابل چشمانشان قرار ده...
هر گاه با دشمن تو و دشمن خودش روبرو شد دشمن را در برابرش كم جلوه بده و مقامشان را در دلش كوچك ساز، رزمنده ات را بر آنها پيروز كن و آنها را بر رزمنده ات پيروز مفرما و اگر خواهي زندگي اش را به نيك بختي پايان دهي و به خلعت شمادتش بنوازي چنان كن كه شهادت او پس از آن باشد كه دشمنت را هلاك ساخته، يا به بند اسارت آورده باشد و اطراف بلاد اسلاميان از تجاوز خصم ايمن گرديده باشد و دشمنان تو پشت كرده رو به هزيمت نهاده باشند.
بارالها هر مسلماني كه در پشت جبهه جانشين رزمندگان مي شود و كارِ خانه ي رزمندگان را انجام مي دهد و از خانواده هاي آنها نگهداري مي كند و يا كمك مالي مي نمايد و يا وسايل جنگي رزمندگان را آماده مي سازد و آنها را به جهاد در راه خدا وادار مي نمايد و يا حداقل به دعاگويي آنها مشغول مي شود و در پشت سر رزمنده آبرويش را حفظ مي كند و به همان اندازه كه به رزمندگان مزد و پاداش مي دهي به وي نيز پاداش ده و عوض كارش را در همين دنيا عطا فرما تا نتيجه كار خود را نسبت به آنچه انجام داده و شادي كاري كه بجا آورده ببيند تا آن زمان كه عمرش به پايان رسد و به آنچه در آخرت از فضل و كرمت برايش در نظر گرفته اي نايل گردد...
الف) دعاي بيست و هفت: دعا براي مرزداران اسلام
دعاي 27 كه امام سجاد در اين دعا براي مرزداران اسلام دعا مي كند و از خدا نصرت و قدرت و حفظ آنها را به دعا مي طلبد. روي اين دعا مي توان نگاهي از جنبه ي سياسي انداخت اينكه امام سجاد براي مرزداران دعا مي كند نشان دهنده ي اهميت دفاع مرزهاي حكومت اسلامي است و مي خواهد هر چه بيشتر به واسطه ي دعاهايش به اهل الثغور نيرو و توانايي و اميد دهد تا هرگز حوزه ي حكومت اسلامي مورد تجاوز بيگانگان قرار نگيرد و اين خود مسئله ي اهميت حكومت اسلامي را در نظر امام سجاد مي رساند.
بحث خود را به چند فراز از اين دعا محدود مي كنيم:
اللهم... حصِّن ثغور المسلمين بعزتك و أيدحماتها بِقُوَّتِك
پروردگارا ثغور و سرحدات مسلمين را به عزت و جلال خود محفوظ بدار و سپاهيان اسلام را كه به حمايت و نگهباني مرزهاي كشورهاي اسلام همت گماشته اند به قوت كامل خود آنها را ياري فرما.
امام سجاد حمايت و نگهباني مرزهاي كشور را كه به واسطه ي سپاهيان اسلام صورت مي گيرد از خدا خواستار است حفظ مرزهاي كشور اسلام، حكم حفظ حريم يك انسان را دارد. انسان هرگز تحمل آن را ندارد كه بفهمد مورد تجاوز قرار گرفته بلكه با تمام وجود از شرف و عزت و شخصيت خود دفاع مي كند. مسلمين و حكومت مسلمين نيز بايد از چنان درك و فهم و شعور بالايي نسبت به اسلام برخوردار باشد كه تجاوز به كشور اسلامي را تجاوز به حيثيت خود دانند. البته بايد روز به روز وحدت مردم يك كشور با هم و همچنين وحدت كشورهاي اسلامي بيشتر شود تا قدرت مسلمانان بيشتر شود. همان طور كه امام سجاد مي فرمايند:
- ألِّف جَمعَهم. دل هاي آنها را با هم جمع و هم آهنگ ساز.
- امام سجاد تدبير امور سپاهيان اسلام را از خداوند مي خواهد. زيرا تدبير كامل از سوي خداست و در تدابير آدمي نقص وجود دارد.
دبِّر أمَرهُم. خود مدبر امرشان باش.
- امام سجاد در تمام دعا، براي سپاهيان اسلام نصرت و فتح و عزت و قوت و صبر و تدبير دقيق از خداوند مسئلت مي كند.
و واتِر بَيْنَ مِيَرِهِم و تَوَحَّدْ بِكِفايَـةِ واعْضُدْهُم بالنَّصِر و أعِنْهُمْ بالصَّبر و الطُفْ لَهُمْ في الحَكْر
قوت و آذوقه آنها را پي در پي بي رنج انتظار عطا فرما و تو خود به تنهايي مؤنه آنها تكفّل كن و به نصرت و فتح و پيروزي ياريشان فرما و به صبر و شكيبايي آنها را نيرو بخش و فكر و تدبير دقيق به آنان عطا فرما.
- امام سجاد براي اينكه هيچ كس از جنگ روي نتابد از خداوند مي خواهد فكر دنياي مادي را از اذهان مرزداران بيرون برد و وعده هاي اخروي خود را در نظر آنها مجسم كند.
أنسهم عند لقائهم العدو ذكر دنياهم الخداعـة الغرور وامْحُ عن قلوبهم خطرات الحال الفتون واجعل الجنـة نصب أعينهم و لوح منها لأبصارهم ما أعدوت فيها من مساكن الخلد و منازل الكرامـة و الحور الحسان و الأنهار الحطردة بانواع الأشربـة و الأشجار المتبدليـة بصفوف الثمر حتي لايهم أحد بالإدبار و لايحدث مرنه بفرار.
هنگام جنگ با دشمن فكر دنيا مغرور كننده فريبنده را از خاطرشان ببر و خيالات مال فتنه انگيز دنيا را از روح دل هايشان به كلي محو ساز و بهشت رضوان را نصب العينشان قرار ده و آنچه را وعده كردي از قصرهاي بهشت خلد و منزل هاي عالي ابديت و حوران زيبا و جويبارهاي پر از انواع مشروبات و درختان پربار به ميوه هاي گوناگون آنها را در ديدگانشان آشكار گردان تا هيچ كس روي از جنگ نتابد و هرگز خيال فرار از دشمن در دل نياورد.
- از طرف ديگر امام سجاد (عليه السلام) براي دشمنان ضعف و سرگرداني و گمراهي و ترس و شكست و پراكندگي از خدا مي خواهد.
و فرق بينهم و بين أسلحتهم واخلع و ثائق أخئدتهم و باعد بينهم و بين أزودتهم و حيرتهم في سبلهم و ضلِّلهم عن و وجهِهِم و...
ميان دشمنان و اسلحه جنگشان جدايي انداز و محل وثوق و نقطه اتكاي آنها را نابود ساز و ميان آنها را با محل آذوقه شان دور گردان و از راه پيشرفت آنها را حيران و سرگردان ساز و هر جا رو كنند گمراهشان گردان و...
- امام سجاد براي دشمنان از خداوند طلب قطع روزي مي طلبد و حتي از خداوند قطع نسل دشمنان را مي خواهد يعني امام سجاد نه تنها براي يك حكومت اسلامي به معناي واقعي نيرومندي سپاه اسلام را طلب مي كند و مي خواهد جناج اسلامي را از هر جهت قدرتمند كند بلكه نابودي و شكست دشمنان را نيز در تمام عرصه ها از خداوند طلب مي كند يعني مثبت ها بايد بمانند امّا منفي ها هم بايد از بين روند همان طور كه در اسلام نه فقط امر به معروف لازم داشته شده بلكه نهي از منكر نيز در كنار آن و همگام با آن لازم است و اينكه فردي يا جامعه اي بتواند در كنار ايجاد خصوصيات برتر، خصوصيات پست را از خود دور كند نهايت قدرت آن فرد و جامعه را مي رساند مردم عادي كه هرگز به فكر پيشرفت و ترقي نيستند حتي شايد هر روز نقاط منفي را در خود بيشتر كنند افرادي هستند كه يا فقط به نقاط مثبت توجه مي كنند و يا فقط به نقاط منفي و اصلاً اين دو را با هم و ؟ حفظ نمي كنند (يعني ايجاد نقاط مثبت و مبارزه با نقاط منفي) بعضي ها هم كه اصلاً هيچ چيز برايشان مهم نيست. اينكه چگونه زندگي كنند برايشان مهم نيست فقط مي خواهند لذت نفساني در كارشان باشد.
اللهم عقم أرحام نسائهم و يبس أصلب رجالهم واقطع نسل دوابهم و انعامهم لاَئاذن لسحائهم في قطر و لا لأرضهم في نباتٍ
خدايا تو رَحِم زنانشان و پشت مردانشان را عقيم و محروم از فرزندان ساز و داب و انعامشان مقطوع النسل گردان و به آسمانشان إذن يك قطره بارش مده و به زمينشان اجازه ي روييدن گسياهي نفرما.
ب) از مهمترين عوامل پيروزي: شكست روحيه دشمن است
- فخزاهم في عقر دارهم و هجم عليهم في بحبوحـة قرارهم:
با دشمنان دين در ميان خانه شان جنگيد و در وسط قرارگاهشان به آنان هجوم كرد.
امام (عليه السلام) در اين دو جمله به نكته مهمي اشاره مي فرمايند كه در پيروزي بر دشمن نقش مهمي دارد و آن شكست روحيه دشمن است، در جنگ هاي امروز مي بينيم كه يكي از عوامل پيروزي، بالا بردن روحيه مبارزان و جنگ كنندگان است، افراد مبارز به هر مقدار از روحيه ي بالا برخوردار باشند شانس بيشتري از پيروزي دارند. افراد سپاهي اگر از روحيه اي برخوردار باشند كه دشمن را در خانه ي خود و در ميان استحكامات خود صدد حمله و هجوم قرار دهند بي شبهه اثر مهمي در شكست روحيه ي دشمن خواهند داشت از اينجاست كه اميرالمؤمنين، آن يگانه قهرمان ميدان هاي جنگ و استاد در فنون جنگي وقتي اهل كوفه را توبيخ و سرزنش مي كند كه در جنگ با معاويه مسامحه كردند مي فرمايد: من به شما گفتم كه اعزوهم بتل أن يغزوكم فوا... ما غزي قوم في عقردارهم ألا ذلّوا:
پيش از آنكه آنان بر شما بتازند شما بر آنان بتازيد به خدا سوگند كه هيچ قومي در ميان خانه خود مورد تاخت و تاز قرار نگرفتند مگر اينكه ذليل شوند. رسول خدا صلي الله عليه و آله نيز در جنگ هاي خود از اين نكته ي رواني استفاده مي فرمود و چه بسيار جنگ هايي كه لشگر اسلام بر سر دشمن در مراكز خود تاختند و پيروز شدند و تاريخ نويسان اسلامي همه آنها را ثبت و ضبط كردند.
4) ترغيب و تشويق به جهاد
«اللهم و ايّما غازٍ غزاهُم من اًهْلِ مِلّتك، او مجاهدٍ جاهَدَهُم من اتباع سنّتك ليكونَ دينُك الاَعْلي و حِزُبك الاقوي و حظُّك الاوفي فَلَقَّه الْيُسْرَ، و هَيّء له الامر...»
«خداوندا! هر رزمنده ي مسلماني كه به ستيزه با مشركان و مهاجمان به قلمرو اسلام، همت گمارد و يا هر جهادگري كه در راستاي پيروي از دين به جهاد برخيزد تا اينكه دين تو برتري يابد و حزب تو تقويت شود و دستاوردها و منافع اسلام و امت اسلامي كامل تر شود، خداوندا! مشكلات را از پيش پايش بردار و راهش را هموار ساز و كارهايش را سامان بخش و پيروزي را برايش تضمين كرده، ياراني شايسته براي او تدارك كن....»
پژوهشگر: محمد غمامي
منبع: تبيان
