جایگاه مؤذّن در اسلام

حال بعد از اين مقدمه بايد بپرسيم حقّ مؤ ذّن چيست ؟ امام سجاد عليه السلام فرمودند:
وَ اَمَّا حقّ المؤ ذّن ، فاءَن تعلم اءَنَّه مذكِّرك بربك ، و داعيك الى حظِّك ، و اءَفضل اءَعوانك على قضاء الفريضة التى افترضها اللَّه عليك .
امام عليه السلام ابتدا جايگاه مؤ ذّن را بيان مى فرمايند كه يكى از منزلت هاى او اين است كه ذكر و ياد خداوند متعال را در قلب ها زنده مى كند؛ او انسان را به استفاده از آن ثمره و بهره اى كه خداوند متعال ، براى مؤ منان در نماز قرار داده است دعوت مى كند.
مؤ ذّن بهترين ياور انسان است تا او بر فرايض خود تنبه پيدا كند؛ چون هميشه براى همه انسان ها ابتلائات معمول وجود داشته و دارد و گاهى اين اشتغالا ت زندگى و ابتلائات مادى چنان انسان را سرگرم مى كند كه حتى از قضاى واجباتش نيز غفلت مى كند. در چنين شرايطى كسى كه انسان را متنبه و متوجه غفلت خود مى كند، بر انسان حقوقى پيدا مى كند.
قبل از اين كه به حقوق مؤ ذّن بپردازيم و عبارات امام عليه السلام را تبيين كنيم ، رواياتى را درباره مقام مؤ ذّن و ارزش او از منابع و مآخذ روايى ذكر مى كنيم . مرحوم صدوق در((ثواب الاعمال )) نقل مى كند:
اءطولُ النَّاسِ اءعناقا يومَ القيامةِ المؤ ذّن ونَ⁽⁸⁸⁹⁾.
((سرافرازترين مردمان روز قيامت ، مؤ ذّن ان هستند)).
يا در روايت ديگر امام رضا عليه السلام از پيغمبر صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم نقل مى كنند كه فرمودند:
المؤ ذّن ون اءطولُ النَّاس اءعناقا يوم القيامة ⁽⁸⁹⁰⁾.
((در قيامت ، مؤ ذّن ان از همه مردم سرافرازترند)).
يقينا مراد معنوى ظاهرى لفظ نيست كه در قيامت ، مؤ ذّن ان انسان هاى بلند قامتى باشند؛ ناموزون با گردن هاى بسيار دراز، بلكه اين گردن فرازى به اين معنا است كه از يك شاخصه و برجستگى خاصى برخوردارند، كه در ميان جماعت قيامت گم نمى شوند، بلكه مورد عنايت و توجه جمع واقع مى شوند.
درباره مؤ ذّن بايد گفت اين ثمره و اثر وضعى و علمى كار او است ؛ يعنى همين كه او در دنيا خدا را به ياد بندگان مى آورده است ، خداوند هم در قيامت ، همه توجهات را به سمت او جلب مى كند و او را مورد توجه خلق اولين و آخرين قرار مى دهد.
پاداش مؤذّن و اءَذان گفتن
مرحوم مفيد از امام باقر وَ امام صادق عليهماالسلام نقل مى كند كه فرمودند:
قال رسول اللَّه صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم يغفر للمؤ ذّن مَدَّ صوته و بصره و يُصَدِّقُه كُلّ رَطب و يابس ، و له بكُلّ مَن يُصلّى باءَذانه حسنة ⁽⁸⁹¹⁾.
((خداوند براى مؤ ذّن تا زمانى كه صدايش بلند است و تا جايى كه چشمش كار مى كند، غفران و آمرزشى قرار داده و هر تر و خشكى كه صداى او را مى شنود، وى را تصديق ميكند به همين دليل ما هم ماءموريم كه همراه با مؤ ذّن اءَذان را تكرار كنيم كه اين عمل به معناى تصديق گفتار او است و همراه با كسى كه با اءَذان او تنبه پيدا كرده و نماز خوانده است ، حسنه اى نيز براى مؤ ذّن قرار داده است )).
اين ارزش معنوى و پاداش و اجرى است كه خداوند براى مؤ ذّن قرار داده است . در روايت ديگرى از امام صادق عليه السلام كه تقريبا شبيه به روايت قبل است نقل شده كه مى فرمايند:
المؤ ذّن يغفر اللَّه له مدَّ بصره و مدَّ صوته فى السّماء، و يصدّقه كُلّ رطب و يابس يسمعه ، و له من كُلّ مَن يصلّى معه فى مسجده سهم ، و له من كُلّ من يصلّى بصوته حسنة ⁽⁸⁹²⁾.
((خداوند براى مؤ ذّن تا آن جا كه چشم كار او مى بيند و تا وقتيكه صدايش بلند است ، غفران و آمرزشى قرار داده و هر تر و خشكى كه صداى او را مى شنود، او را تصديق ميكند هر كس در مسجدى كه مؤ ذّن در آن اءَذان گفته ، نماز بخواند، مؤ ذّن در نماز او سهم دارد و هر كسى كه با اءَذان او تنبه پيدا كرده ، نماز بخواند، او نيز در قبالش حسنه مى گيرد)).
در اين باب روايات بسيارى ذكر شده ، چرا كه اءَذان از سنن ارزشمندى است كه متاسفانه مسلمانان از آن غفلت كرده اند. روايت ديگرى از امام صادق عليه السلام از رسول اللَّه صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم نقل مى كنند كه حضرت فرمودند:
مَن اءَذَّنَ فى مِصر مِن اءَمصَارِ المسلِمِينَ سَنَة ، وجبت له الجنَّة ⁽⁸⁹³⁾.
((اگر كسى يك سال ، در يكى از بلاد مسلمين اءَذان بگويد، خداوند بهشت را بر او واجب مى كند)).
در كلمات اهل بيت عليهم السلام و نقل آنها، بايد به اين نكته توجه داشته باشيم كه سخنان ايشان ، ماخوذ از وحى است و اغراق نيست ؛ حقايقى است كه از زبان معصومين عليهم السلام براى ما بيان شده است .
اين عملِ به حسب ظاهر كوچك و كم مؤ ونه و بى زحمت مى تواند اين انسان بار معنوى زيادى فراهم كند. روايت ديگرى را صاحب وسائل نقل مى كند كه راوى مى گويد از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمودند:
مَن اءَذّن سبع سنين احتسابا، جاء يوم القيامة و لا ذنب له ⁽⁸⁹⁴⁾.
((اگر كسى هفت سال از روى محاسبه وقت اءَذان بگويد، روز قيامت در حالى وارد محشر مى شود كه هيچ گناهى در نامه عمل او نيست )).
در روايت ديگرى كه مرحوم صاحب وسائل نقل كرده ، آمده است :
دخل رجل من اءهل الشَّام على اءَبى عبداللَّه عليه السلام ، فقال له ان اءَوَّلَ مَن سَبَقَ الى الجَنَّةِ بِلال ، قال و لِمَ؟ قال لَاءَنَّهُ اءَوَّلُ مَن اءَذَّنَ⁽⁸⁹⁵⁾.
((مردى از شام خدمت امام صادق عليه السلام رسيد. حضرت به او فرمودند اولين كسى كه وارد بهشت مى شود، بلال است . مرد شامى سوال كرد: چرا بلال قبل از همه وارد مى شود؟ حضرت فرمودند: چرا كه او اولين كسى بود كه اءَذان گفت )).
در روايت بعدى كه ذكر مى شود، ارزشهايى براى اين عمل بسيار ساده عبادى ذكر شده است كه نشان مى دهد ما از عمق تاثير آن غفلت كرده ايم ، ولى خداوند به كسى كه اءَذان مى گويد اجر و پاداش فوق العاده مقرر كرده است . در روايتى از رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم نقل شده است كه فرموده اند:
المؤ ذّن المحتسب كالشَّاهِرِ سَيفَهُ فى سبيل اللَّه القَاتِلِ بَينَ الصَّفَّين ⁽⁸⁹⁶⁾.
((كسى كه از روى محاسبه و دقت ، اءَذان بگويد، مانند كسى است كه شمشير كشيده است و بين دو صف اسلام و كفر به نفع اسلام و عليه كفر شمشير مى زند)).
در سخن ديگرى از رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم نقل شده است كه مى فرمايند:
مَن اءَذّن اربعين عاما محتسبا، بَعَثَهُ اللَّه عزَّ و جَلَّ يوم القيامَةِ و له عمل اءَربَعِينَ صِدِّيقا، عَمَلا مَبرُورا مُتَقَبَّلا⁽⁸⁹⁷⁾.
((كسى كه چهل سال اءَذان بگويد، روز قيامت خداوند او را برمى انگيزد، در حالى كه عمل چهل صديق را آن هم مقبول و مبرورى كه مورد قبول درگاه الهى قرار گرفته است براى او مقرر فرموده است )).
آنچه گفته شد، آثار معنوى است كه خدا قرار داده است ؛ ولى برخى آثار ظاهرى نيز بر آن مترتب است ؛ مثلا در روايت هاى قبلى خوانديم كه مؤ ذّن در صحنه محشر، يك مرتبه بلندتر از همه جماعت محشر و موردتوجه همگان است . در روايت ديگرى از رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم آمده است :
مَن اءَذَّنَ عشرين عاما بَعَثَهُ اللَّه يومَ القِيَامَةِ و له من النور مثل زينة السَّماء⁽⁸⁹⁸⁾.
((اگر كسى بيست سال اءَذان بگويد، خداوند روز قيامت او را درحالى برمى انگيزد كه نورى به اندازه نور آسمان همراه اوست )).
در روايت ديگرى از وجود مقدس رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم نقل شده است كه مى فرمايند:
مَن اءَذّن عَشرَ سِنِينَ اءَسكَنَهُ اللَّه عزَّ و جل مَعَ اءِبراهيمَ الخليلِ فى قُبَّتِهِ اءَو فى دَرَجَتِهِ⁽⁸⁹⁹⁾.
((كسى كه ده سال اءَذان بگويد، خداوند او را در بهشت هم رتبه ابراهيم خليل عليه السلام قرار مى دهد)).
اين وعده الهى است ؛ آن هم با پيامبر صاحب كتاب كه از جايگاه فوق العاده اى برخوردار است . در سخن ديگرى از رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم آمده است كه فرمودند:
مَن اءَذّن سَنَة واحدة بَعَثَهُ اللَّه عز وجل يوم القيامة و قد غُفرت ذنوبه كُلّها بَالِغَة ما بَلَغَت و لو كانت مثلَ زِنَةِ جَبَلِ اءُحُد⁽⁹⁰⁰⁾.
((كسى كه يك سال بر اءَذان گفتن مداومت كند، خداوند او را در قيامت مبعوث مى فرمايد در حالى كه همه گناهان او بخشيده شده است ؛ اگرچه گناهان او به اندازه كوه احد باشد)).
يكى از آثار و بركات دنيوى مداومت بر اذان اين است كه اگر كسى به واسطه اذان و ياد خدا بودن، مشهور شود، در مسيرى قرار مى گيرد كه گناه نمى كند يا حداقل براى حفظ حيثيت اجتماعى خود هم كه شده است ، سعى مى كند گناه آشكار و علنى انجام ندهد. روايت ديگرى از رسول گرامى اسلام صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم نقل شده است كه حضرت فرمودند:
مَن اءَذّن محتسبا يريد بذلك وجه اللَّه ، اءَعطاه اللَّه ثواب اءَربعين اءَلف شهيد، و اءَربعين اءَلف صديق ، و يدخل فى شفاعته اءَربعون اءَلف مُسى ء من اءُمَّتى الى الجَنَّة ، الا و اءِنَّ المؤ ذّن اذا قال : اءشهد اءن لا اله الا اللَّه ، صلَّى عليه سبعون اءَلف ملك واستغفروا له ، و كان يوم القيامة فى ظلِّ العرش حتِّى يفرغ اللَّه من حساب الخلائق ، و يَكتُبُ ثَوَابَ قِولِهِ اءَشهدُ اءَنَّ محمَّدا رسول اللَّه ، اءَربعون اءَلف مَلَك ⁽⁹⁰¹⁾.
((خداوند ثواب چهل هزار شهيد و چهل هزار صديق را به كسى عطا مى كند كه اءَذان بگويد، او در قيامت مى تواند چهل هزار گناهكار از گناهكاران امت را شفاعت كند. آگاه باشيد وقتى مؤ ذّن مى گويد لا اله الا اللَّه هفتادهزار ملك بر او صلوات و درود مى فرستد و براى او استغفار مى كنند. در قيامت او در سايه عرش الهى است تا خدا از حساب بندگان فارغ شود و ثواب اين عبارت و جمله او را كه گفته است اءشهد اءن محمَّدا رسول اللَّه صلَّى اللَّه عليه و آله و سلم چهل هزار ملك براى او ثبت مى كنند)).
عبارت آخر، حكايت مى كند كه يا چهل هزار شاهد خواهد بود يا آنقدر اين كار در پيشگاه الهى ارزشمند است كه چهل هزار ملك ماءمورند تا پاداش عمل را به نام او ثبت و ضبط كنند.