بسم الله الرحمن الرحیم

«الحمدلله رب العالمین صلاة و السلام علی سید الانبیاء و المرسلین حبیب الهنا و طبیب نفوسنا ابی القاسم محمد صلی الله علیه و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین و المعصومین المکرمین».

پیش‌زمینۀ بحث

از «نهج‌البلاغهٔ» امیرالمؤمنین(ع) که کتاب علم و دانش، دین و حقوق، معارف، فضایل و واقعیات است، چند جمله‌ای نقل می‌کنم که دانستن آن برای همهٔ ما واجب و لازم است. مقدمتاً باید به محضر شریف شما عزیزان عرض کنم که پیغمبر اکرم(ص) و ائمهٔ طاهرین(علیهم‌السلام) بسیار کم قسم خورده‌اند؛ مگر مورد ضروریِ ویژهٔ خاصِ نیازمند به قسم پیش می‌آمد که قسم می‌خوردند، وگرنه نام مبارک خداوند مهربان را به آسانی و راحتی در معرض قسم قرار نمی‌دادند. متأسفانه ما این اخلاق را نداریم؛ وقتی «ما» می‌گویم، یعنی اکثر ما. احترام نام خدا واجب است و قرآن می‌فرماید: نام خدا را در معرض سوگندهایتان قرار ندهید، مگر جهت شرعی داشته باشد یا مسئلهٔ بسیار مهمی که باید در کنارش سوگند خورده شود.

کلام امیرالمؤمنین(ع) در خصوص پرهیز از ظلم و ستم

یکی از مواردی که امیرالمؤمنین(ع) به پروردگار سوگند یاد کرده‌اند، دربارهٔ ستم به مردم و خوردن چیزی از مال مردم است؛ البته نه میلیاردی، نه میلیونی، نه صدهزار تومان و دویست‌هزار تومان، بلکه خوردن مال مردم به مقدار خیلی اندک که به چشم هم نیاید! حضرت در اینجا به این شکل قسم یاد کرده و فرموده‌اند:

-غصب مال مردم، ستمی بزرگ و نابخشودنی

«وَ اللَّهِ لَأَنْ أَبِيتَ عَلَى حَسَكِ السَّعْدَانِ مُسَهَّداً» به خدا سوگند، اگر من شب را تا صبح روی خار بیابان با بیداری به‌سر ببرم و مرا روی این خارهای قویِ تیغ‌دار بیندازند؛ این گیاه خارداری که هیچ حیوانی غیر از آروارهٔ شتر نمی‌تواند بخورد! «وَ أُجَرَّ فِي الْأَغْلَالِ مُصَفَّداًّ» یا مرا به زنجیر بکشند و بعد از اینکه همهٔ بدنم را به زنجیر کشیدند، من را روی زمین ببرند. اگر چنین بلایی سر من بیاید، «أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَلْقَى اللَّهَ وَ رَسُولَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» پیش من محبوب‌تر و دوست‌داشتنی‌تر است از اینکه فردای قیامت در دادگاه الهی و پیشگاه پیغمبر قرار بگیرم، درحالی‌که «ظَالِماً لِبَعْضِ الْعِبَادِ» به بعضی از مردم ستم کرده باشم. بدن من از سر شب تا صبح روی تیغ تیز نشکن بیابان بماند، صبح هم مرا زنجیر کرده و روی زمین سخت بکشند، این برای من بهتر است که روز قیامت در پیشگاه خدا و پیغمبرش وارد شوم، درحالی‌که به بعضی از بندگان تلنگری زده و ستم کرده باشم؛ «وَ غَاصِباً لِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْحُطَامِ» یا چیز اندکی از مال مردم را غصب کرده باشم. ببینید چقدر ستم بد است که علی(ع) برای ورود به قیامت، از این می‌ترسد که ستمی کرده یا اندکی از مال مردم را برده باشد.

-معصیت خداوند از نظر امیرالمؤمنین(ع)

دوباره حضرت قسم می‌خورند و می‌فرمایند: «وَ اللَّهِ لَوْ أُعْطِيتُ الْأَقَالِيمَ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاكِهَا» به خدا قسم، اگر هفت اقلیم هستی را با آنچه زیر آسمان‌هایش موجود است، به من بدهند تا من کاری بکنم؛ در مقابل پرداخت هفت اقلیم عالم و آنچه زیر آسمان‌هایش است؛ آیا کسی می‌تواند این ثروت را حساب کند؟ اصلاً به حساب می‌آید؟ اصلاً کسی شرق، غرب، جنوب و شمال عالم را بلد است؟ آیا کسی تاکنون هستی را فهمیده است؟! امیرالمؤمنین(ع) می‌گویند: کل هستی و همهٔ سرمایه‌هایش را به من بدهند «عَلَى أَنْ أَعْصِيَ اللَّهَ فِي نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جِلْبَ شَعِيرَةٍ مَا فَعَلْتُهُ» تا من با گرفتن پوست یک جو از دهان مورچه‌ای که آن را به داخل لانه‌اش می‌برد، خدا را معصیت کنم؛ من این هفت اقلیم اصلی را در مقابل این گناه قبول نمی‌کنم.

مراقبت بر مال و حقوق مردم

این نظر امیرالمؤمنین(ع) است که کشیدن پوست جو از دهان مورچه معصیت‌الله است؛ چه برسد به اینکه آدم با قدرتی که دارد، با ترفندهایی که می‌زند، با حیله‌هایی که به‌کار می‌برد و زدوبندهایی که می‌کند، زمین‌ها، خانه‌ها و حق مردم را ببرد، از بیت‌المال مسلمان‌ها در روز روشن میلیاردی بدزدد. امیرالمؤمنین(ع) می‌گویند: گرفتن پوست جو از دهان مورچه معصیت خداست. شما در این مسئله فکر و دقت کنید که اگر مال یا زمین کسی را ناروا برده‌اید یا مال بیت‌المال را برده‌اید، مردانگی و جوانمردی کنید و همهٔ آن را به صاحبانش و بیت‌المال برگردانید. کسی تحملش را ندارد که در روز قیامت به‌عنوان معصیت خدا برای اینکه به مردم ظلم مالی کرده است، عذاب خدا را بپذیرد. هیچ‌کس تحملش را ندارد، خیلی مواظب مال و حقوق مردم باشید!

قم-کاشان/ برنامهٔ حکیمانه/ ربیع‌الاول/ پاییز 1399ه‍.ش./ جلسهٔ یازدهم