منظور از توحید در خالقیت چیست؟

منظور از توحید در خالقیت که بخشی از توحید افعالی است این است که در عالم هستی تنها یک خالق وجود دارد. همه موجودات امکانی و افعال و آثار آن‌ها، مخلوق خدای یکتا هستند. حتّی افعال و کارهای انسان مثل حرف زدن و راه رفتن آن‌ها نیز به طور غیر مستقیم مخلوق خداوند است.

آیات فراوانی[1] در قرآن کریم بر این مطلب گواهی می‌دهند.

«قُلِ اللّهُ خَالِقُ کلِّ شَیءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ»[2]. آفریننده همه چیز فقط خداست و تنها او یکتای پیروز است.

از طرفی از آیات قرآن استفاده می‌شود قانون علیت در جهان حاکم است و بعضی از مخلوقات عامل ایجاد چیزهای دیگر هستند مثلاً میوه‌ها معلول و مسبّب از آب و باران معرّفی شده‌اند[3]، افعال انسان نیز به خود انسان نسبت داده شده است با این توضیح می‌گوییم: منظور از توحید در خالقیت در ذات خداوند این است که تنها خالق بالاستقلال که در خالقیت خود نیازمند موجود دیگری نیست خداوند است.

بنابراین خالق بودن موجود دیگر چنانچه به اذن و قدرت خداوند باشد با این توحید منافات ندارد کما این که تمام افعال و آثار موجود نیز به اذن و قدرت او است؛ این خداوند است که سببیت سوزاندن را به آتش داده است و آتش به اذن او می‌سوزاند.

با این تفسیر روشن می‌شود که بین آیاتی که خالقیت را در خدا منحصر کرده‌اند، با آیاتی که قانون علّیت را مطرح می‌کنند تنافی وجود ندارد. شاهد آن هم این است که در برخی از آیات پس از آن که آثار را به موجودات نسبت می‌دهد دوباره همان‌ها را به خداوند نسبت می‌دهد مانند:

«اللّهُ الَّذِی یرْسِلُ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحَاباً»[4].

خداست که بادها را می‌فرستد تا ابری را برمی‌انگیزد.

«وَمَا رَمَیتَ إِذْ رَمَیتَ وَلکنَّ اللّهَ رَمَی»[5].

[به کشتن دشمنان بر خود مبالید] شما آنان را نکشتید، بلکه خدا آنان را
کشت.

 
[1]  « اللّه‌ُ خَالِقُ کلِّ شَیءٍ وَهُوَ عَلَی کلِّ شَیءٍ وَکیلٌ » « خدا آفریننده هر چیزی است و او بر هر چیزی نگهبان و کارساز است » زمر 29 : 62 ؛ « ذلِکمُ اللّه‌ُ رَبُّکمْ خَالِقُ کلِّ شَیءٍ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّی تُؤْفَکونَ » « این است خدا پروردگار شما که آفریننده هر چیزی است ، هیچ معبودی جز او نیست ، پس چگونه [ از حق  ]منصرفتان می‌کنند ؟ » غافر (40) : 62 ؛ « ذلِکمُ اللّه‌ُ رَبُّکمْ لاَإِلهَ إِلاَّ هُوَ خَالِقُ کلِّ شَیءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَی کلِّ شَیءٍ وَکیلٌ » « این است خدا پروردگار شما ، جز او معبودی نیست ، آفریننده همه چیز است ؛ پس تنها او را بپرستید ، و او کارساز هر چیز است » انعام (6) : 102 ؛ « هُوَ اللّه‌ُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنَی یسَبِّحُ لَهُ مَا فِی السَّمواتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکیمُ » « اوست خدا ، آفریننده ، نوساز ، صورتگر ، همه نام‌های نیکو ویژه اوست . آنچه در آسمان‌ها و زمین است همواره برای او تسبیح می‌گویند ، و او توانای شکست‌ناپذیر و حکیم است » حشر (59) : 24 ؛ « بَدِیعُ السَّمواتِ وَالْأَرْضِ أَنَّی یکونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَکن لَهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ کلَّ شَیءٍ وَهُوَ بِکلِّ شَیءٍ عَلِیمٌ » « [ او ] پدید آورنده آسمان‌ها و زمین است ، چگونه او را فرزندی باشد ؟ ! در صورتی که برای او همسری نبوده ، و همه چیز را او آفریده ؛ و او به همه چیز داناست » انعام 6 :101 .

 
[2]  رعد 13 : 16 .

 
[3]  « الَّذِی جَعَلَ لَکمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَالْسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ الْسَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّـمَرَاتِ رِزْقاً لَکمْ فَلاَ تَجْعَلُوا للّه‌ِ أَنْدَاداً وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ » « آن پروردگاری که زمین را برای شما بستری گسترده و آسمان را سقفی برافراشته قرار داد و از آسمان ، آبی [ مانند برف و باران ] نازل کرد و به وسیله آن از میوه‌های گوناگون ، رزق و روزی برای شما بیرون آورد ؛ پس برای خدا شریکان و همتایانی قرار ندهید در حالی که می‌دانید [ برای خدا در آفریدن و روزی دادن ، شریک و همتایی وجود ندارد ] » بقره 2 : 22 .

 
[4]  روم 30 : 48 .

 
[5]  انفال 8 : 17 .