به جرات می‌توان گفت كه تمام مسلمانان، به بازگشت عیسای مسیح (علیه السلام) در آخرالزمان ایمان دارند و بسیاری از دانشمندان اسلامی در جاهای مختلفی بر این موضوع تصریح كرده‌اند (1)؛ و افزون بر حدیث‌های فراوانی كه به تحلیل آنها خواهیم پرداخت، و به تعبیر یكی از نویسندگان، این روایات به حد تواتر رسیده‌اند (2)، شماری از مفسران، این را از برخی آیات قرآن نیز استفاده كرده‌اند. آنان در تفسیر آیه‌ی 159 سوره‌ی نساء كه می فرماید:
«وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ إِلاَّ لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ» (3)؛
و از اهل كتاب، كسی نیست مگر آن‌كه پیش از مرگ خود حتماً به او ایمان می‌آورد.
گفته‌ا‌ند: منظور از این آیه بازگشت عیسای مسیح (علیه السلام) است. البته در تفسیر آیه و به ویژه درباره‌ی مرجع ضمیر «هاء» در «به» و «موته» اختلاف نظر وجود دارد، ولی چیزی كه از سوی بسیاری از مفسران بیان شده این كه ضمیر به حضرت عیسی (علیه السلام) برمی گردد و بنابراین، اهل كتاب پیش از مرگ عیسی (علیه السلام) در آخرالزمان به وی ایمان می‌آورند.
مرحوم امین الاسلام طبرسی بعد از بیان این قول می گوید:
این نظر از ابن‌عباس، ابن‌مالك، قتاده و ابن‌زید نقل شده و همین قول از سوی طبری مورد قبول واقع شده. (4)
فخر رازی همین قول را ترجیح داده (5) و قرطبی به نوعی تمایل به پذیرش آن دارد. (6) قطع نظر از این تفسیر، روایت‌های اسلامی در این موضوع به اندازه‌ای است كه هیچ تردیدی را در این باره باقی نمی‌گذارد. البته روایات در تبیین این مسئله، تفاوت‌هایی دارند؛ برخی از این روایات، تنها به نزول عیسی و بازگشت وی پیش از قیامت، تأكید ورزیده‌اند و به پیوند او با امام مهدی (علیه السلام) اشاره‌ای نكرده‌اند؛ این احادیث را ابونعیم (7)، ابن‌ماجه (8)، ترمذی (9) و نیز احمد بن حنبل (10) نقل كرده‌اند.
در شمار دیگری از حدیث‌های اسلامی به هنگام شمارش نشانه‌های قیامت، نزول عیسی (علیه السلام) را نیز از آن جمله برشمرده‌اند (11). و در تعداد دیگری از احادیث، به نزول عیسی (علیه السلام) اشاره شده و حضور امامی از مسلمانان هم‌زمان با نزول وی، مورد تصریح قرار گرفته، ولی از آن امام، نامی به میان نیامده است. (12)
ولی در بسیاری از احادیث دیگر، هم نزول عیسی (علیه السلام) مورد تصریح قرار گرفته و هم امام مهدی (علیه السلام) معرفی شده و افزون بر آن، اقتدای عیسی به وی هنگام نماز نیز، بیان شده است.
پیامبر (صل الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:
یَلتفِت المهدیّ و قد نَزَل عیسی بنُ مریمَ كأنّما یَقطُر من شَعرهِ الماءُ، فیقول المهدیّ: تقدَّم وَ صلِّ بالناسِ، فیقول عیسی بنُ مریمَ: إنّما أقیمت الصَّلاةُ لك، فیصلّی عیسی خلفَ رجلٍ من وُلدی... (13)؛
مهدی بنگرد كه ببیند عیسی فرود آمده و گویا آب از موهایش می‌چكد، امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به وی گوید: جلو برو و به نماز بایست كه عیسی پاسخ می‌دهد: نماز برای تو به پا شده و آن‌گاه پشت سر مهدی (علیه السلام) به نماز می‌ایستد... .
كلینی از رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلم) چنین نقل می‌كند:
...إنّ جبرئیل أتانی فأَقرأَنی من ربّی السّلامَ، و قال: یا محمّد: إنّ الله اختارَ من بنی‌هاشم سبعةً لم یَخلُق مِثلَهم... و منكم القائمُ یصلّی عیسی بنُ مریمَ خَلفَه... (14)؛
جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمد! خداوند متعال هفت چیز از بنی‌هاشم برگزید كه مانند آنها را نیافریده... (یكی این كه) از شماست قائمی كه عیسی بن مریم پشت سر وی به نماز می‌ایستد... .
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:
... و یَنزِل روحُ اللهِ عیسی بنُ مریمَ (علیها السلام) فیُصلّی خلفَه... (15)؛
عیسی بن مریم فرود خواهد آمد و پشت سر وی (مهدی (علیه السلام)) به نماز خواهد ایستاد... .
جایگاه فرود آمدن عیسی (علیه السلام)
در بیشتر روایت‌هایی كه در كتاب‌های معتبر شیعه ذكر شده، تنها به بیان نزول عیسی (علیه السلام) هنگام ظهور امام مهدی (علیه السلام) بسنده شده، اما این كه در كجا و چگونه چنین اتفاقی رخ خواهد داد؟ مورد توجه قرار نگرفته است ولی در شماری از حدیث‌های اهل سنت افزون بر بیان اصلِ مسئله، جایگاه نزول عیسای مسیح و محل این رخداد نیز مشخص شده، ابن‌ماجه، بدون یادكرد صریحی از امام مهدی (علیه السلام) ماجرای آمدن عیسی را چنین روایت كرده است:
پیامبر (صل الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:
هم (العرب) یومئذ قلیل و جُلُّهُم ببیت المَقدس و إمامهم رجلٌ صالحٌ، فبینما إمامهم قد تقدّم یصلّی بهم الصبحَ؛ إذ نزل علیهم عیسی بنُ مریَم الصبحَ. فرجع ذلك الإمام یَنكص یمشی القهقهریّ لیتقدّم عیسی یصلّی بالناس، فیَضعُ عیسی یده بین كتفَیهِ، ثمّ یقول له: تَقَدَّم فصلِّ... (16)؛
... عرب‌ها در آن روزگاران اندكند و غالب آنان در بیت‌المقدس هستند كه پیشوای آنان مردی صالح می‌باشد، در آن هنگام كه برای برپایی نماز صبح می‌ایستد، عیسی فرود می‌آید و آن امام به عقب برمی گردد تا عیسی جلو رفته و نماز را به جای آورد كه وی دستش را بر شانه‌ی آن امام گذاشته و می‌گوید: جلو بایست و نماز را به جای آور... .
در حدیثی دیگر از رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلم) نیز چنین آمده است:
همیشه گروهی از امت من برای حق می‌جنگند تا آن هنگام كه عیسی بن مریم وقت طلوع فجر در بیت‌المقدس فرود آید و بر مهدی وارد شود، به عیسی گفته می‌شود: جلو بایست و نماز را بر پای دار كه او در پاسخ می‌گوید: برخی از این امت امام برای برخی دیگر قرار گرفته است. (17)
پی‌نوشت‌ها:
1.ر.ك: صافی گلپایگانی، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، فصل هفتم، باب هشتم.
2.ناصرالدین البانی، سلسلة الاحادیث الصحیحه، ج5، ص 178.
3.نساء(4) آیه‌ی 159.
4.طبرسی، مجمع البیان، ج3، ص 211.
5.رازی، التفسیر الكبیر، ج6، ص 106.
6.قرطبی، الجامع لاحكام القرآن، ج3، ص 298.
7.نعیم بن حماد، الفتن، ص 395.
8.ابن‌ماجه، سنن، ح 4078
9.ترمذی، سنن، ح2233.
10.احمد بن حنبل، مسند، ج2، ص 240.
11.طوسی، كتاب الغیبه، ص 436.
12.بخاری، صحیح، ح 3449 و كنجی شافعی، البیان فی أخبار صاحب الزمان، ص 48.
13.مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص 292 و اربلی، كشف الغمّة، ج3، ص 278.
14.كلینی، اصول كافی، ج8، ص 50، ح10.
15.صدوق، كمال الدین، ج2، ص 330، ح16.
16.ابن‌ماجه، سنن، ح407.
17.مقدّسی شافعی، عقد الدرر، ص 293.
منبع:
اكبرنژاد، مهدی؛ (1386)، بررسی تطبیقی مهدویت در روایات شیعه و اهل سنت، قم: مؤسسه بوستان كتاب(مركز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، سوم 1388