Harre olayı (Arapça: واقعة الحرة),Abdullah b. Hanzala b. Ebu Amirönderliğindeki Medine halkının Yezid b. Muaviye hükümetine karşı ayaklanmasının Müslim bin Ukbe komutasındaki Şam Ordusutarafından hicretin 63. Yılında kanlı bir şekilde bastırılması olayıdır. Bu olayda aralarında 80 sahabe ve 700Kur’an hafızının da olduğu Medine halkından bir çoğu katledildi, malları yağmalandı ve namuslarına el uzatıldı. İmam Seccad (a.s) bu ayaklanmada Medine halkı ile birlikte yer almamış, ancak kendi evinde çok sayıda kadın ve çocuğa sığınma vermiş ve hatta Mervan b. Hakem’in kadın ve çocuklarından oluşan ailesine kucak açmıştır.
Harre’nin Anlamı
Siyah renkli taşlık alanlara, harre denir.[1] Medine halkının başlattığı bu isyan Medine’nin doğusundaki “Harre Vakım” veya “Harre Zühre” (Yahudi kabilesinden Beni Zühre kabilesine mensup)[2] adlı taşlıktan başladığı için bu isimle ünlenmiştir.
Vuku Zamanı
Tarihi kaynakların bir çoğu Harre olayını hicretin 63. Yılında Zilhicce ayının ikinci günü veya Zilhicce ayının bitimine iki veya üç gün kala gerçekleştiğini ileri sürmüştür.[3]Dolayısıyla hicretin 62. Yılında gerçekleştiğini ileri süren rivayet sahih değildir.[4]
Vuku Nedeni
Medine halkının Yezid b. Muaviye hükümetinden rahatsızlığı, uyguladığı uygunsuz politikalar ve İmam Hüseyin’in (a.s) katledilmesi gibi kirli cinayetler işlemesi;[5]
Halkın Abdullah b. Zübeyr’e biat etmesi ve Yezid’in hilafetten azledilmesi;
Medine halkının Yezid’in ahlaki fesat ve bozgunculuğundan haberdar olması;[6]
Medine halkının seçilmiş mal ve eşyaların Yezid’e ulaşmasına engel olması.[7]
Medine Valisinin Azledilmesi
Medine halkı Abdullah b. Zübeyr’in emri ile Osman b. Muhammed’i Medine emirliğinden (valilik) azlederek sayıları bini bulan Emevilere karşı ayaklandılar. Mervan b. Hakem’in evinde toplanan Emeviler Medineliler tarafından abluka altına alındı.[8] İbn Zübeyr, Abdullah b. Hanzala’yı Medine valisi olarak atadı.[9] Bu ve önceki rivayetler Zübeyri düşünce ve eğilimlerin bu kıyamda ve kıyamın liderleri üzerindeki etkisini net bir biçimde ortaya koymaktadır.
Şam Ordusunun Donatılması
Abdullah b. Cafer’in Şam hükümet yetkilisi olarak Medine halkının Yezid’e itaat etmesi için gösterdiği çabalar bir sonuç vermedi. Yezid’in tehdit içerikli mektubu ve ayrıca Numan b. Beşir’in bu ayaklanmanın sona ermesi için gösterdiği çabaların da bir etkisi olmadı.[10]Yezid, Medine halkını sindirmek için bir ordu hazırladı. Ubeydullah b. Ziyad’ın ordu komutanlığını üstlenmemesi üzerine ordu komutanlığına Müslim b. Ukbe Murri’yi getirdi.[11]Ordu sayısını 5000 ile 27000 arasında zikretmişlerdir.[12]
Medine’de Hendek Kazılması
Yezid ordusunun yola çıktığı bilgisi Medine halkına ulaştığında, halk Medine’nin etrafına hendek kazarak hazırlık yaptı. Medine halkı Medine’de yaşayan Şam hükümetine bağlı kişilerin Şam Ordusuna bilgi vermemesi ve savaşa katılmamaları koşuluyla Medine’den çıkmalarına izin verdi. Ümeyyeoğulları Medine’den dışarı çıktıktan sonra yeminlerine sadık kalmamış ve Abdul Melik bin Mervan babasının tavsiyesi ile Müslim b. Ukbe ile birlikte şehre saldırı planını hazırlamıştır.
Müslim b. Ukbe Medine’nin doğusundaki Harre’den ayrılarak Medine halkına üç gün süre verdi.[13] Daha sonra mali yardımlarla kandırılan Beni Harise kabilesinin de yardımları ile hendeklerin arkasından şehre girdi[14] ve orada o kadar çok cinayet işledi ki mücrim ve müsrif olarak ün saldı.[15]
Şamlıların Halka Davranışı
Müslim b. Ukbe, Yezid’in emri ile Medine halkının can ve malını üç gün boyunca ordusuna helal etti. İbn Kesir[16] ve Suyuti[17]-[18] gibi tarihçiler, Yezit ordusunun yağma ve cinayetlerini çok ağır bir musibet ve tarif edilmesi imkansız bir hadise olarak yazmışlardır.
Mesudi[19] bu olayı İmam Hüseyin’in (a.s) şehadetinden sonraki en feci olay olarak açıklamıştır. Müslim b. Ukbe’nin ordusu üç gün boyunca halkın namusuna tecavüz etmek, hamile kadınların karınları deşilerek ceninlerin dışarı çıkarılması, bebeklerin öldürülmesi[20]Peygamber Efendimizin (s.a.a) kör olan Cabir b. Abdullah Ensari ve Ebu Said Hudri[21] gibi büyük sahabelerine hakaretler edilmesi gibi her türlü çirkin ve kötülüklerden geri kalmamıştır.
Öldürülenlerin Sayısı
Harre olayında öldürülenlerin sayısını 4000[22] ve başka bir görüşe göre 11700 veya 10700[23] olarak belirtmişlerdir. Öldürülenler arasında 700 Kur’an hafızı[24] ve Peygamber Efendimizin (s.a.a) 80 sahabesi de bulunmaktadır. Ve artık o günden sonra Bedir’den geriye hiçbir sahabe kalmamıştır.[25] Abdullah b. Hanzala ve oğulları da bu ayaklanmada öldürülmüştür.[26]
İnsanlardan Biat Alınması
Müslim b. Ukbe gerçekleştirdiği cinayetlerin ardından, Medine halkını bir araya toplamış ve onlardan Yezid için biat almıştır. Şöyle ki onlar ve babaları Yezid’in köleleridir[27] ve başka bir ifadeyle Yezid’in “Feyi”dirler (savaş ganimetleri)[28] ve her kim bu emre karşı gelecek olursa boyunları vuruldu.[29] Fakat Ali b. Abdullah b. Abbas (Yezid’in ordusunda bulunan akrabalarının sayesinde) ve İmam Seccad (a.s) bu biattan muaf tutulmuştur.[30]
İmam Seccad’ın Ayaklanmadaki Tutumu
İmam Ayaklananlarla Birlikte Hareket Etmemiştir
İmam Seccad (a.s) bu ayaklanmada Medine halkı ile birlikte hareket etmemiştir.[31] Buna ek olarak bu ayaklanma Abdullah b. Zübeyr’in emri ve izni ile gerçekleşmiştir. İmam Seccad’ın (a.s) Medine halkının zaaf ve sayısının azlığını bilmesi ve her türlü şiddet ve kötülükten geri durmayacak Şam ordusunun büyüklüğünden haberdar olması, Emevihükümetinin ithamlarından uzak durmak istemesi, az sayıda bulunan takipçilerini korumak istemesi ve Hz. Peygamber efendimizin (s.a.a) kerametini korumak istemesi İmam Seccad’ın (a.s) tarafsız kalmasının muhtemel delillerindendir.[32]
İmamın Evi, Güvenilir Sığınak
İmam Seccad (a.s) ayaklananlarla birlikte hareket etmemesinden dolayı ailesi bu cinayetlerden zarar görmemiş ve evi de ayrıca bir çok kadın ve çocuk için sığınma yeri olmuştur. Ve hatta Mervan b. Hakem’in ailesi bile ona sığınmış ve Mervan b. Hakem’in yakınlarını kendi çocuk ve eşi ile birlikte Yenbu’ya göndermiştir.[33]
Müslim’in İmam Seccad’a Davranışı
Hadise sona erdikten sonra, İmam Seccad (a.s) Mervan ve oğlu Abdul Melik ile birlikte Müslim’in yanına gitmiştir. Sanki daha önceden Yezid Müslim’i İmama iyi davranması konusunda uyarmıştır. Bundan dolayı, Müslim imama iyi davranmış ve kendisine bir merkep vererek onunla geri dönmüştür.[34]
İmamın Duasının Etkisi
Bazıları Müslim b. Ukbe’nin imama beklenmedik iyi davranışını imamın (a.s) okuduğu duaile Müslim’in etkilendiği ve imamın heybet ve korkusuna kapıldığını belirtmişlerdir.[35]
Bazı Sahabeler İsyana Katılmamıştır
Abdullah b. Ömer, Ebu Saidi Hudri ve Cabir b. Abdullah Ensari gibi bazı sahabeler Medine halkının isyanına katılmamıştır.[36]
Yenilginin Nedeni
İbn Kuteybe[37] Medine halkının Harre vakasında çabuk ve şaşırtıcı bir şekilde yenilmesi ile Abdullah b. Zübeyr ve az sayıdaki adamlarının aynı orduya karşı direnişini kıyaslayarak yenilginin nedenini iki emirin seçilmiş olmasına bağlamıştır, ancak kaynaklarda Medine halkının kıyamındaki öncü kişilerin ihtilafı yer almamıştır.
Olayın Nedeni
Müslim bin Ukbe’nin sözlerinden tevhide ikrardan sonraki en önemli amelin Harre ehlinin öldürülmesi olduğu kaydedilmiştir.[38] Müslüman tarihçilere göre Medine halkının Harre vakasında acımasızca katledilmesinin nedeni, Emevilerin ve Bedir’de öldürülenlerin intikamının alınması ve Osman’ın kanının başta Ensar olmak üzere Medine halkından bu şekilde alınmasıdır.[39]
Kaynakça
Yukarı git↑ Halil b. Ahmed, Yakut Hamudi, “harre” maddesi.
Yukarı git↑ Suheyli, c. 6, s. 255.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 185; Belazuri, c. 4, kısım, 2, s. 41; Taberi, c. 5, s. 494.
Yukarı git↑ Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 4, s. 42, kısım, 2; Yakubi, c. 2, s. 251.
Yukarı git↑ Mesudi, Muruc, c. 3, s. 267.
Yukarı git↑ Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 4, s. 30- 31, kısım, 2; Taberi, c. 5, s. 479; Ebu’l Ferec İsfahani, c. 1, s. 23.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 176; Yakubi, c. 2, s. 250.
Yukarı git↑ Taberi, c. 5, s. 482; Mesudi, Muruc, c. 3, s. 267.
Yukarı git↑ İbn E’sem, El-Futuh, c. 5, s. 156- 157, 292- 293.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 177- 178; Taberi, c. 5, s. 481.
Yukarı git↑ İbn Esir, 1402-1399, c. 4, s. 111- 112.
Yukarı git↑ Yakubi, c. 2, s. 250- 251; Taberi, c. 5, s. 483; Zehebi, Havadis ve Vefayat, h. 61- 80, s. 25.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 178- 180; Taberi, c. 5, s. 485- 487.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 177- 178; Deyneveri, s. 265.
Yukarı git↑ İbn Habib, el-Munemmak fi Ahbari Kureyş, s. 390; Mesudi, Muruc, c. 3, s. 267; İbn Esir, el-Kamil, 1973- 1970.
Yukarı git↑ El-Bidayet ve’n Nihayet, c. 4, cüz, 8, s. 220.
Yukarı git↑ El-Bidayet ve’n Nihayet, c. 4, cüz, 8, s. 209.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 179; Belazuri, c. 4, kısım, 2, s. 37; Taberi, c. 5, s. 484.
Yukarı git↑ Tenbih, s. 306.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 184; İbn Cevzi, c. 6, s. 15; Mukaddesi, c. 6, s. 14.
Yukarı git↑ Suheyli, c. 6, s. 253 -254.
Yukarı git↑ Mukaddesi, c. 6, s. 14.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 184 – 185; Mesudi, Tenbih, s. 305; Semhudi, c. 1, s. 126; Belazuri, c. 4, k. 2, s. 42.
Yukarı git↑ Zehebi, Havadis ve Vefayat, h. 61- 80, s. 30; Semhudi, c. 1, s. 126.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 185.
Yukarı git↑ Halife b. Hayyat, k. 1, s. 291; İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 181- 182.
Yukarı git↑ İbn Habib, s. 391; Belazuri, c. 4, s. 38 -39; Yakubi, c. 2, s. 250- 251; Mesudi, Muruc, c. 3, s. 267.
Yukarı git↑ Deynevi, a.g.e.
Yukarı git↑ Taberi, c. 5, s. 491- 493; Semhudi, c. 1, s. 126.
Yukarı git↑ İbn Habib, s. 391; Mesudi, Muruc, c. 3, s. 268.
Yukarı git↑ Deyneveri, s. 266; Taberi, c. 5, s. 484- 485; Mesudi, Tenbih, s. 305.
Yukarı git↑ Hüseyni Celali, s. 61 -62, 68- 70.
Yukarı git↑ Hüseyni Celali, s. 61 -62, 68- 70.
Yukarı git↑ Taberi, c. 5, s. 484- 485, 493; Mufid, c. 2, s. 151- 153.
Yukarı git↑ Mesudi, Muruc, c. 3, s. 269; Müfid, c. 2, s. 151- 153.
Yukarı git↑ Suheyli, c. 6, s. 253- 254.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 185; İbn Saad, Kitab Uyun-u Ahbar, c. 1, cüz, 1, s. 1.
Yukarı git↑ Belazuri, c. 4, k. 2, s. 40; Taberi, c. 5, s. 497; İbn E’sem Kûfi, c. 5, s. 163.
Yukarı git↑ İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, c. 1, s. 179; Deyneveri, s. 267; Belazuri, c. 4, k. 2, s. 40- 42; Ebu’l Ferec İsfahani, c. 1, s. 26; Caferiyan, s. 160- 161 ve 505.
Bibliyografi
İbn Esir, Usdu’l Gabe fi Marifeti’s Sahabe, Muhammed İbrahim Bena ve Muhammed Ahmed Aşur baskısı, Kahire, 1970 – 1973.
İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, Beyrut, 1385- 1386/ 1965- 1966, ofset baskısı 1402- 1399/ 1979- 1982.
İbn E’sem Kufi, Kitabu’l Ferec, Ali Şiri baskısı, Beyrut, 1411/ 1991.
İbn Cevzi, el-Muntezim fi Tarihi’l Muluk ve’l Umem, Muhammed Abdul Kadir Ata ve Mustafa Abdul Kadir Ata baskısı, Beyrut, 1412/ 1992.
İbn Habib, Kitabu’l Munemmek fi Ahbari Kureyş, Hurşit Ahmed Faruk baskısı, Haydar Abad, 1384- 1964.
İbn Kuteybe, el-İmamet ve’s Siyaset, el-Maruf bi-Tarihi’l Hulefa, Taha Muhammed Zeyni baskısı, Kahire, Beyrut ofset baskısı, 1387 / 1967.
İbn Saad, Kitabu Uyun-u Ahbar, Beyrut, Daru’l Kitabu’l Arabi.
İbn Kesir, el-Bidayet ve’n Nihayet, c. 4, Ahmed Ebu Mulhim ve başkalarının baskısı, Beyrut, 1405/ 1985.
Ahmed b. Yahya Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 4, kısım. 2, Maks Shelusinger baskısı Orşelim (Kudüs) Bağdat ofset baskısı, 1938.
Resul Caferiyan, Tarihi Hulafa, Ez Rıhleti Peygamber ta Zevali Emeviyan (h. 11 – 132), Tahran, ş. 1374.
Muhammed Rıza Hüseyni Celali, Cihadu’l İmamu’l Seccad (a.s), Kum, k. 1418.
Halife b. Hayyat, Tarihi Halife b. Hayyat, Rivayet Baki b. Halit (Muhalled), Suheyl Zekkar baskısı, Dimeşk, 1967/ 1968.
Halil b. Ahmed, Kitabu’l Ayn, Mehdi Mahzumi ve İbrahim Samurai baskısı, Kum, 1405.
Ahmed b. Davud Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, Abdul Munim Amir baskısı, Kahire, 1960, Kum ofset baskısı, ş. 1368.
Muhammed b. Ahmed Zehebi, Tarihu’l İslam ve Vefayatu’l Meşahir ve’l A’lam, Ömer Abdul Hamit Tedmiri baskısı, Havadis ve Vefayat, h. 61- 80, Beyrut, 1410/ 1990.
Ali b. Abdullah Semhudi, Vefau’l Vefa Bi-Ahbari Daru’l Mustafa, Muhammed Muhyiddin Abdul Hamid baskısı, Beyrut, 1404- 1984.
Abdurrahman b. Abdullah Suheyli, er-Ravzu’l Enfi fi Şerhi Siyreti’n Nebeviyeti li-İbn Hişam, Abdurrahman Vekil baskısı, Kahire, 1387 /1390/1967 /1970, ofset baskısı, 1410/ 1990.
Abdurrahman b. Ebu Bekir Suyuti, Tarihu’l Huleaf, Muhammed Muhyiddin Abdul Hamid baskısı, Kum, ş. 1370.
Cafer Şehidi, Zendegani Ali b. EL-Hüseyin (a.s), Tahran, ş. 1365, Taberi, Tarih (Beyrut).
Mesudi, Tenbih ve Muruc (Beyrut).
Muhammed b. Muhammed Müfid, el-İrşad fi Marifeti Hücecullah Ale’l İbad, Kum, 1413.
Mutahhar b. Tahir Mukaddesi, Kitabu’l Beda ve’t Tarih, Kilman Havar baskısı, Paris, 1899- 1919, Tahran ofset baskısı, 1962.
source : abna24
