روضه به چه معنی است؟

روضه و روضه خوانى،به معناى ذكر مصيبت سيد الشهدا و مرثيه خوانى براى ائمه ومعصومين «ع »است كه مورد تشويق امامان و يكى از عوامل زنده ماندن نهضت حسينى وپيوند روحى و عاطفى شيعه با اولياء دين است.اشك ريختن و گريستن در مصائب اهل بيت «ع »نشانه عشق به آنان است و علاوه بر سازندگيهاى تربيتى براى سوگوار،موجب اجر و پاداش الهى در آخرت و بهره مندى از شفاعت ابا عبد الله الحسين است.

معناى روضه در اصل،باغ و بوستان است،اما سبب اشتهار مرثيه خوانى به «روضه »آن است كه مرثيه خوانان در گذشته، حوادث كربلا را از روى كتابى به نام «روضة الشهداء» مى خواندند كه تاليف ملا حسين كاشفى است.

«ملا حسين كاشفى(متوفاى 910 هجرى) يكى از دانشمندان و خطباى با قريحه و خوش آواز سبزوار در قرن نهم هجرى بود،درزمان سلطنت سلطان حسين بايقرا(875-911 ه)به هرات،مركز حكمرانى اين پادشاه رفت و چون حافظه اى توانا و قريحه اى سرشار و آوازى گيرنده و مطبوع داشت و خطيبى دانشمند بود،بزودى شهرت يافت و مجالس وعظ و ذكر او بسيارى را به خود جلب كرد و مورد توجه پادشاه و شاهزادگان و اعيان و اكابر دولت و وزير فاضل و هنرمند هنر پرور او«امير على شيرنوايى »قرار گرفت.

كاشفى دانشمندى فصيح و بليغ و شاعر پركار بود وبيش از چهل كتاب و رساله تاليف كرد.از جمله آنها«روضة الشهداء»بود.كاشفى كتاب روضة الشهدا را در واقعه كربلا به فارسى نوشت و چون مطالب اين كتاب را در مجالس عزادارى از روى كتاب بر سر منبر مى خواندند،خوانندگان اين كتاب به «روضه خوان »معروف شدند و بتدريج خواندن روضه از روى كتاب منسوخ شد و روضه خوانها مطالب كتاب را حفظ كرده و در مجالس عزادارى مى خواندند.در زمان صفويه اقامه عزادارى بسيار رواج گرفت.» ⁽¹⁾

كتاب روضة الشهدا كه حاوى ذكر مقتل و حوادث كربلا بود،در قرن دهم توسطمحمد بن سليمان فضولى به تركى ترجمه شد،با نام «حديقة السعداء». ⁽²⁾ در اينجا نمونه اى از متن روضة الشهداى واعظ كاشفى را جهت آشنايى مى آوريم،كه نثرى زيبا و ادبى است:«...آخر نظرى كن به حسرت آدم صفى و نوحه نوح نجى و در آتش انداختن ابراهيم خليل و قربانى كردن يعقوب در بيت الاحزان و بليت يوسف در چاه و زندان وشبانى و سرگردانى موسى كليم و بيمارى و بى تيمارى ايوب و اره شكافنده بر فرق زكرياى مظلوم و تيغ زهر آبداده بر حلق يحيى معصوم و الم لب و دندان سرور انبياء،وجگر پاره پاره حمزه سيد الشهدا و محنت اهل بيت رسالت و مصيبت خانواده عصمت وسرشك درد آلود بتول عذرا و فرق خون آلوده على مرتضى «ع »و لب زهر چشيده نورديده زهرا و رخ به خون آغشته شهيد كربلا و ديگر احوال بلاكشان اين امت و محنت رسيدگان عالى همت همه با جان غم اندوخته در كانون غم و الم سر تا پاى سوخته.نظم:

ز اندوه اين ماتم جان گسل روان گردد از ديده ها خون دل » ⁽³⁾

نثر شيوا و اديبانه «روضة الشهدا» ستودنى است ، هر چند از نظر نقل،حاوى برخى مطالب ضعيف و بى ماخذ است.بعلاوه اين كتاب،در تحليل حادثه عاشورا ديدگاهى صوفيانه دارد و حوادث را بيشتر به منشا غيبى و مسائل آزمايش و ابتلاء اولياء نسبت مى دهد،تا بعد حماسى و اجتماعى و قابل اسوه گيرى در مبارزات ضد ظلم.

از آنجا كه مرثيه خوانى و ذكر مصيبت،سنت پسنديده دينى در احياء خاطره و نام وفضايل اهل بيت پيامبر است،بجاست كه اهل منبر و مداحان و ذاكران،با توجه به اهميت ونقش بسزاى روضه خوانى،در ارائه الگوهاى شايسته بكوشند و چهره خوبى از ائمه ومعصومين ارائه كنند.در اين زمينه،به درستى و صحت مطالب نقل شده،اعتبار منابع مورداستفاده، استوارى و زيبايى اشعار انتخابى و دورى كردن از هر حرف و روضه و شعرى كه با مقام والاى اولياء خدا ناسازگار است توجه داشته باشند. ⁽⁴⁾ در فضيلت گريست و گرياندن افراد براى امام حسين «ع »به اين حديث توجه كنيد:امام صادق «ع »فرمود:«من انشد فى الحسين عليه السلام بيت شعر فبكى و ابكى عشرة فله و لهم الجنة » ⁽⁵⁾ هر كس در باره حسين «ع »شعرى بگويد و گريه كند و ده نفر را بگرياند،براى او و آنان بهشت است.

پی نوشتها :

1-      موسيقى مذهبى ايران،ص 8.

2-      فصلنامه هنر(وزارت ارشاد اسلامى)ج 2،ص 157.اين ماخذ،مقاله مبسوطى در باره تاريخچه تعزيه خوانى دارد،ص 156 تا 173.

3-      در آمدى بر نمايش و نيايش در ايران،جابر عناصرى،ص 79.

4-      در زمينه آداب اهل وعظ و منبر،از جمله ر.ك:«لؤلؤ و مرجان »،مرحوم ميرزا حسين نورى.

5-      كامل الزيارات،ص 105.