برنامه هجرت سوم

بي ترديد، آن چه درباره عاشورا نوشته شده، پاسخ گوي همه نيازها نيست، بلکه تنها بخشي از آن ها را نشان مي دهد و در اين بخش هم، گاهي تناقض، تعارض و اختلاف ديدگاه هست. فکر مي کنم در دهه هاي اخير تاريخ ما، يکي از مقطع هايي که خيلي به اين مساله پرداخته شد، داستان تاليف کتابي به عنوان «شهيد جاويد» بود. کتابي نوشته شد و بعد به عنوان عکس العمل، چندين کتاب در ادامه نوشته شد.
صرف نظر از جنبه هاي اجتماعي و سياسي آن مساله که يکي از نقطه هاي مبهم تاريخ انقلاب است و فتنه اي در قم شکل گرفت که آثار بدي داشت، اما اين مفيد بود که کساني مشغول نوشتن و فکر کردن شدند. اگر چه شايد انگيزه ها بيشتر به رسمي نويسي معطوف بود و آن مقداري که لازمه و شان تحقيق اقتضا مي کند، در آن نوشته ها نبود، اما در مجموع به لحاظ فرهنگي مفيد بود؛ هر چند ادامه پيدا نکرد و تعطيل شد.
اگر کسي بخواهد داستان عاشورا را بازسازي کند، يعني آن چيزي را که 1400 سال پيش در عراق اتفاق افتاد، بايد آغاز اين کار را از حادثه اي شروع کند که بنده از آن به «هجرت سوم» تعبير مي کنم. ثبت رخ دادهاي تاريخي، مثل حلقه هاي زنجير به هم متصل است، يعني تسلسل پيوند رخ دادها با هم، پاياني ندارد.
به همين خاطر هم بوده که در تاريخ نگاري سنتي، همه از حضرت آدم شروع کرده اند. اگر تاريخ هاي قديم را نگاه کنيد، در ميان مورخين و تاريخ نگاران سنتي، اين يک رسم بوده که همه از حضرت آدم شروع مي کرده اند. البته رفته رفته شکل طنز گونه اي به خود گرفت، اما حقيقتي هم پشت چنين شيوه اي بود. اگر انسان بخواهد حادثه اي را امروز ببيند، زمينه ها و ريشه هاي آن حادثه، انسان را تا اولين لحظه اي که زندگي انسان به اين صورت شروع شد، مي کشاند. روشن است که اگر بخواهيم به چنين شيوه اي وفادار باشيم، از عهده اين کار بر نمي آييم.
از آن جا که نمي شود هر داستاني را از حضرت آدم شروع کنيم، بايد به صورتي آن حلقه ها را از هم جدا کرد. درست است که تاريخ، زنجيره اي است که از آغاز زندگي انسان شروع شده و هم چنان ادامه دارد و اين زنجيره هم، يک زنجيره است، اما اين زنجيره داراي حلقه هايي است که وقتي انسان مي خواهد به يک حلقه بپردازد، بايد سعي کند حلقه هاي قبلي را وارد بحث نکند. با اين نگاه، بايد گفت عاشورا، از هجرت سوم شروع مي شود.
اگر حرکتي قبل از زمان خود انجام شود، جز هدر رفتن نيروها، کاري انجام نمي دهد. بنابراين عمده برنامه حسنين، هجرت سوم است که 20 سال از تاريخ اسلام است و سرشار از نکته هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي است. ما در تاريخ اسلام، اين چيزها را بايد روشن کنيم؛ هم کارنامه امام حسن و هم کارنامه امام حسين. اگر هجرت سوم نبود، به هيچ وجه زمينه براي حرکتي که بعدها اتفاق افتاد، پيش نمي آمد.
بنابراين اين، بخش اساسي عاشوراست که بايد بازخواني شود تا به درستي و دقت شناخته شود. هم کارهاي معاويه، هم کارهاي امامان و هم ارزيابي اين جنگ فرهنگي که به صورت هاي مختلف و با ابزارهاي مختلف انجام مي شد. وقتي مي رسيم به داستان مرگ معاويه، خيلي مسايل هست که بايد روشن شود. دو دهه اي که معاويه مي خواست به خواسته اش برسد، دو بخش است؛ يکي نرمش معاويه که با بخشش ها و دادن پول براي جذب مردم انجام شد. دهه دوم، دهه خشونت بود که با شهادت امام حسن مجتبي شروع شد و با قلع و قمع شيعه در عراق و شهيد شدن «هجر بن عدي» و آمدن «عبيد الله بن زياد» به صحنه شروع مي شود. عبيدالله بن زياد، از سرداران برجسته امام علي بود. او نقطه هاي قوت و افتخاراتي هم دارد. براي شناخت او کافي است اين را بدانيم که معاويه براي جذب دو نفر، بيشترين سرمايه گذاري را کرد؛ يکي عبيدالله بن زياد و ديگري «عمرو عاص».
عمرو عاص را موفق شد جذب کند، اما تا موقعي که امام علي زنده بود، موفق نشد زياد را جذب کند. او انسان کمي نبود. آدم فوق العاده اي بود.
وقتي هجرت سوم را در دو دهه نگاه مي کنيم، يک دهه، کار و کارنامه امام حسن و يک دهه، کار و کارنامه امام حسين است و آن طرف قضيه هم، دهه اول، دهه نرمش معاويه و دهه دوم، خشونت و سرکوب معاويه است که با شهادت امام حسن مجتبي آغاز مي شود. بنابراين قدرت روزافزون معاويه در دهه دوم که در واقع آخرين دهه قدرت نمايي و تاخت و تاز معاويه است، در سراشيبي مي افتد. يعني معاويه بالا آمد و همه جا شانس و بخت با او بود؛ تاخت و جلو رفت و در دهه اي که معاصر با امام حسين بود، سراشيبي او شروع شد.

نويسنده:عبدالمجيد معاديخواه