آیه تبلیغ

يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرين ( سوره مبارکه مائده آیه 67) اى پيامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ كن و اگر نكنى پيامش را نرسانده اى. و خدا تو را از [گزندِ] مردم نگاه مى دارد. آرى، خدا گروه كافران را هدايت نمى كند.

اين آيه شريفه روز هجدهم ذى الحجّة سال حجّة الوداع (دهم از هجرت) نازل شد، پس از آنكه پيغمبر گرامى صلى اللّه عليه و آله و بزرگوار به غدير خم رسيد جبرئيل در ساعت پنجم از روز مذكور بر آن جناب فرود آمد و گفت: يا محمّد صلى اللّه عليه و آله همانا خداى متعال بتو درود ميفرستد و ميفرمايد:

«اى فرستاده خدا، ابلاغ كن آنچه را (كه درباره على عليه السّلام) از جانب پروردگارت به تو نازل شده، و اگر اين امر را اجراء ننمائى، رسالت خود را انجام نداده اى ...» ،

در اين موقع پيشروان آن كاروان عظيم كه تعداد آنها يكصد هزار يا بيشتر بود نزديك جحفه رسيده بودند پيغمبر صلى اللّه عليه و آله امر فرمود آنها را كه از آن نقطه پيشروى كرده اند برگردانند و آنها را كه عقب بودند در جاى خود متوقّف سازند تا على عليه السّلام را در ميان آن گروه آشكار سازد و آنچه را كه خداوند متعال درباره او نازل فرموده به آنها ابلاغ فرمايد، و (جبرئيل) آن جناب را آگاه ساخت، كه خداوند او را (از كيد بدخواهان) نگاهدارى فرموده.

محدّثان صدر اسلام معتقدند که آیه فوق در شأن امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام نازل شده است. همچنین روایات زیادی در منابع شیعه و اهل سنت وجود دارد که تواتر این روایات جای هرگونه شک را از بین می برد. در اینجا قصد داریم فقط به بررسی منابع اهل سنت در مورد این آیه بپردازیم.

1 – ابن ابی حاتم در تفسیر قرآن العظیم خود گوید :

6609 - حَدَّثَنَا أَبِي , ثنا عُثْمَانُ بْنُ خُرَّزَاذَ , ثنا إِسْمَاعِيلُ بْنُ زَكَرِيَّا , ثنا عَلِيُّ بْنُ عَابِسٍ , عَنِ الْأَعْمَشِ , عَنْ عَطِيَّةَ الْعَوْفِيِّ , عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ , قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ {يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ} [المائدة: 67] فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ

تفسير القرآن العظيم لابن أبي حاتم - ج4 ص1172 المؤلف: أبو محمد عبد الرحمن بن محمد بن إدريس بن المنذر التميمي، الحنظلي، الرازي ابن أبي حاتم (المتوفى: 327هـ)، المحقق: أسعد محمد الطيب، الناشر: مكتبة نزار مصطفى الباز - المملكة العربية السعودية، الطبعة: الثالثة - 1419 هـ

این آیه در شان حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیه نازل گشته است.

ابن تيميه در مورد ابن ابی حاتم می گوید:

 مِنْ أَئِمَّةِ أَهْلِ التَّفْسِيرِ، الَّذِينَ يَنْقُلُونَهَا بِالْأَسَانِيدِ الْمَعْرُوفَةِ، كَتَفْسِيرِ ابْنِ جُرَيْجٍ، وَسَعِيدِ بْنِ أَبِي عَرُوبَةَ، وَعَبْدِ الرَّزَّاقِ، وَعَبْدِ بْنِ حُمَيْدٍ، وَأَحْمَدَ، وَإِسْحَاقَ وَتَفْسِيرِ بَقِيِّ بْنِ مَخْلَدٍ وَابْنِ جَرِيرٍ الطَّبَرِيِّ، وَمُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ الطُّوسِيِّ، وَابْنِ أَبِي حَاتِمٍ، وَأَبِي بَكْرِ بْنِ الْمُنْذِرِ، وَغَيْرِهِمْ مِنَ الْعُلَمَاءِ الْأَكَابِرِ، الَّذِينَ لَهُمْ فِي الْإِسْلَامِ لِسَانُ صِدْقٍ، وَتَفَاسِيرُهُمْ مُتَضَمِّنَةٌ لِلْمَنْقُولَاتِ الَّتِي يُعْتَمَدُ عَلَيْهَا فِي التَّفْسِيرِ.

منهاج السنة ج7 ص177 و 178 المؤلف: تقي الدين أبو العباس أحمد بن عبد الحليم بن عبد السلام بن عبد الله بن أبي القاسم بن محمد ابن تيمية الحراني الحنبلي الدمشقي (المتوفى: 728هـ)، المحقق: محمد رشاد سالم، الناشر: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، الطبعة: الأولى، 1406 هـ - 1986 م، عدد المجلدات: 9 .

پیشوایان از مفسران که تفسیرشان را با سندهای شناخته شده نوشته اند مانند: ابن جریح، سعید بن ابی عروه، عبد الرزاق ، عبد بن حمید ، احمد ، اسحاق ، بقی بن مخلد ، ابن جریر طبری ، محمد بن اسلم طوسی ، ابن ابی حاتم و ابوبکر بن منذر وغیر آنان از دانشمندان و بزرگانی که زبان راستگوی اسلام بودند و محتوای تفاسیرشان مورد اعتماد است.

تفسیر ابن ابی حاتم

2- فخر رازی ، از بزرگان اهل سنت ، در تفسیر آیه فوق می گوید:

نَزَلَتِ الْآيَةُ فِي فَضْلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ، وَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ أَخَذَ بِيَدِهِ وَقَالَ: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ» فَلَقِيَهُ عُمَرُ/ رَضِيَ اللَّه عَنْهُ فَقَالَ: هَنِيئًا لَكَ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَمَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَمُؤْمِنَةٍ، وَهُوَ قَوْلُ ابْنِ عَبَّاسٍ وَالْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ وَمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ.

هنگامی که اين آيه نازل شد، نبي مكرم(صلی الله علیه وآله) دست علي(علیه السلام) را گرفت و او را به عنوان خليفه معرفي كرد. به دنبال آن، خليفه دوم با علي (علیه السلام) ملاقات كرد و به او تبريك گفت. اين سخن ابن عباس و براء بن عازب و محمد بن علي است.  

تفسير فخر رازي، ج12، ص401 المؤلف: أبو عبد الله محمد بن عمر بن الحسن بن الحسين التيمي الرازي الملقب بفخر الدين الرازي خطيب الري (المتوفى: 606هـ)، الناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة: الثالثة - 1420 هـ

3 - بدر الدين ابن عينى حنفى در كتاب «عمدة القارى» در شرح صحيح بخارى می گوید:

وَقَالَ أَبُو جَعْفَر مُحَمَّد بن عَليّ بن حُسَيْن مَعْنَاهُ بلغ مَا أنزل إِلَيْك من رَبك فِي فضل عَليّ بن أبي طَالب رَضِي الله تَعَالَى عَنهُ فَلَمَّا نزلت هَذِه الْآيَة أَخذ بيد عَليّ، وَقَالَ: من كنت مَوْلَاهُ فعلي مَوْلَاهُ ....

معناى آيه مزبور اينست ... تبليغ كن آنچه را كه از پروردگارت در فضل على رضى اللّه عنه بسوى تو نازل گشته، پس چون اين آيه را نازل شد پيغمبر صلى اللّه عليه و آله دست على عليه السّلام را گرفت و فرمود: من كنت مولاه فعلى مولاه.

عمدة القاري شرح صحيح البخاري ج18 ص206 المؤلف: أبو محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسين الغيتابى الحنفى بدر الدين العينى (المتوفى: 855هـ)، الناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، عدد الأجزاء: 25 × 12 .

4 - حاکم حسکانی حنفی مذهب آورده است که :

عن زياد بن المنذر قال: کنت عند أبي جعفر محمد بن عليّ وهو يحدّث الناس إذ قام إليه رجل من أهل البصرة يقال له: عثمان الأعشي- کان يروي عن الحسن البصري- فقال له: يا ابن رسول الله جعلني الله فداک إنّ الحسن يخبرنا أنّ هذه الآية نزلت بسبب رجل ولا يخبرنا من الرجل « يَأَيهُّالرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ».

فقال: لو أراد أن يخبر به لأخبر به، ولکنّه يخاف...فلمّا ضمن الله له بالعصمة وخوّفه، أخذ بيد عليّ بن ابي طالب ثم قال: يا أيها الناس من کنت مولاه فعلي مولاه، اللهم وال من والاه وعادمن عاداه، وانصر من نصره واخذل من خذله وأحبّ من أحبّه وأبغض من أبغضه.

زياد بن منذر گفت: نزد ابوجعفر محمد بن علي بودم و او به مردم حديث مي گفت: مردي از اهل بصره به نام عثمان الاعشي که از حسن بصري روايت مي کرد، بلند شد و گفت: اي پسر رسول خدا، خدا مرا فداي تو کند، حسن به ما مي گويد که اين آيه: «يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليک من ربک» درباره مردي نازل شده است ولي نام آن مرد را نمي گويد.

 ابوجعفر گفت: اگر مي خواست مي گفت ولي او مي ترسد... هنگامی که خداوند نگهداري او را تضمين کرد و او را ترسانيد، او دست عليّ بن ابي طالب را گرفت و گفت: اي مردم هر کس که من مولاي اويم علي مولاي اوست، خداوندا هر کس را که او را دوست داشته باشد دوست بدار و هر کس را که او را خوار سازد خوار کن و هر کس را که به او محبت داشته باشد محبت کن و هر کس را که به او بغضي داشته باشد بغض کن.

شواهدالتنزيل ج : 1 ص : 254  حدیث 248.

5- آلوسی در تفسیر خود گوید:

وأخرج ابن مردويه عن ابن مسعود قال: كنا نقرأ على عهد رسول الله صلّى الله عليه وسلّم يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ أن عليا ولي المؤمنين وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وخبر الغدير عمدة أدلتهم على خلافة الأمير كرم الله تعالى وجهه،

روح المعاني في تفسير القرآن العظيم ج3 ص359 المؤلف: شهاب الدين محمود بن عبد الله الحسيني الألوسي (المتوفى: 1270هـ)، المحقق: علي عبد الباري عطية ، الناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1415 هـ ،عدد الأجزاء: 16 (15 ومجلد فهارس)

اين آيه قرآن را اينگونه قرائت مي‌كرديم، يعني برسان رسالت حق را كه علي(علیه السلام) مولاي مؤمنين است.