سجده بر تربت امام حسين «ع»

چرا در متون دينى ما بر اهميت و فضيلت سجده بر تربت امام حسين عليه السلام تأكيد زيادى شده است؟
نماز، يكى از مهم ترين اعمال عبادى و پايه اى محكم براى خيمه شريعت اسلام به شمار مى آيد. اين عمل، بر اركانى استوار مى باشد كه يكى از آنها «سجده» است. سجده در هر نماز واجب و مستحب، بايد گزارده شود؛ اما اين كه سجده كردن بر چه چيزهايى درست است، بايد گفت كه همه مذاهب اسلامى سجده كردن بر زمين و خاك را صحيح مى دانند؛ بلكه طبق روايات رسيده از پيامبر صلى الله عليه وآله سجده بر خاك فضيلت بيشترى دارد.در روايات اسلامى برگذاشتن پيشانى - به هنگامى نماز - بر خاك امر شده است و اين امر، اگر واجب بودن اين عمل را ثبات نكند، بى شك بر فضيلت و مطلوب بودن آن دلالت دارد. از شخصى به نام «ابوصالح» چنين نقل شده است: «روزى نزد «ام سلمه» رفتم؛ پس، يكى از برادرزاده هايش وارد شد و شروع به خواندن نماز كرد؛ چون خواست به سجده رود، خاك را فوت كرد. ام سلمه گفت: اى فرزند برادر! خاك را فوت نكن؛ من شنيدم رسول خدا صلى الله عليه وآله به غلامش «يسار» كه او نيز هنگام سجده كردن چنين كرد، فرمود: براى خدا، پيشانى ات را بر خاك گذار».1

اين تربت مقدس و ممتاز

حال كه سجده كردن بر خاك برترى دارد، مى پردازيم به مسئله سجده بر تربت امام حسين عليه السلام. سرزمين كربلا همچون سرزمين مكه و مدينه، از تقدس و عظمت بالايى برخوردار است. در اين باره، در كتاب هاى اهل سنت، روايات فراوانى نقل شده است؛ مثلاً اين حديث كه مى گويد: روزى اميرمؤمنان عليه السلام از سرزمين كربلا عبور كرد و مقدارى از خاك آن را برداشت؛ بوييد و گريست و فرمود: «هفتاد هزار نفر از اين مكان محشور مى شوند و بدون حسابرسى وارد بهشت مى گردند»2 يا اين روايات كه از ام سلمه نقل شده است؛ «يك شب پيامبر صلى الله عليه وآله در حالى كه مضطرب بود، به بستر رفت و خوابيد. آن گاه با اضطراب و نگرانى بيدار شد و دردستش خاك خون آلود بود كه آن را مى بوسيد. گفتم: اين خاك چيست، اى رسول خدا صلى الله عليه وآله؟ فرمود: جبرئيل به من خبر داد كه اين - و به حسين عليه السلام اشاره كرد - در سرزمين عراق كشته مى شود. من به او گفتم: خاك آن زمين را كه قتلگاه اوست، به من نشان بده و اين همان خاك است».3 آرى، اين سخنان در تقديس خاك سرزمينى است كه نواده معصوم پيامبر صلى الله عليه وآله و گُل خوشبوى او، يعنى امام حسين عليه السلام، در آن به شهادت رسيده است.حال اگر كسى اين خاك مطهر را مُهر نماز خود قرار دهد و بر آن سجده كند، آيا جاى آن هست كه او را سرزنش كنيم و بر او عيب بگيريم و سجده و نمازش را نادرست بدانيم؟

اين همه اصرار براى چيست؟

راستى چرا در متون دينى ما اين همه بر اهميت و ارزش تربت امام حسين عليه السلام و فضيلت سجده كردن بر آن تأكيد شده است؟ تفاوت اين خاك با خاك هاى ديگر در چيست و چه رازى در اين خاك نهفته ا ست كه سجده كردن بر آن حجاب هاى هفتگانه ميان بنده و پروردگارش را مى درد4 و شفاى دردهاى جسم و جان انسان است و آن را «دواى بزرگ تر»5 گفته اند؟ براى روشن شدن مطلب و پى بردن به سرّ اين سفارش مهم دينى، توجه به دو نكته زير ضرورى است:
1. هر انسان نمازگزارى مى تواند براى مطمئن بودن از طهارت سجده گاه خود، مقدارى خاك را كه از پاكى آن مطمئن است، با خود بردارد و هنگام نماز از آن استفاده نمايد. اين كار، در ميان مسلمانان آغاز اسلام نيز انجام مى شده و منعى نداشته است. مى گويند «مسروق بن اجدع»، از راويان بزرگ اهل سنت، پاره اى خشت به همراه بر مى داشت و در سفرهايش، به هنگام نماز بر آن سجده مى كرد.
2. در نگاه ابتدايى، همه مكان ها و زمان ها مانند هم هستند و ميان آنها تفاوتى نيست؛ اما همين مكان ها و زمان ها، وقتى با مقدسات يا با امور، اشخاص و وقايع مهم تاريخى نسبتى مى يابند، داراى ويژگى ها و مزايايى مى شوند و از ديگر مكان ها و اوقات متمايز مى گردند. كعبه يك چهار ديوارى، مانند ديگر ساختمان هاى دست ساز بشرى است؛ با اين تفاوت كه با خداوند رابطه و نسبتى يافته و «خانه خدا» نام گرفته است و همين كافى است كه ما آن را داراى شأن و مرتبه اى خاص، با احكام و آيين هاى ويژه بدانيم كه همه مسلمانان بايد آنها را رعايت كنند و به جاى آورند. ديگر مكان هاى مقدس و تاريخى و روزهاى مربوط به وقايع و رويدادها نيز چنين هستند و هر يك از جهتى اهميت و اعتبار مى يابند و در ذهن ها و زبان ها ماندگار مى شوند.
پس از اين دو نكته، اكنون مى پرسيم: چه چيز پيامبر صلى الله عليه وآله را بر آن داشت كه بر فرزندزاده اش بگريد و سوگوارى كند و تربت كربلا را ببويد و ببوسد؟ چه چيز باعث شد كه على عليه السلام هنگام عبور از كربلا، مشتى از خاك آنجا را ببويد و آن گاه آن قدر بگريد كه زمين از اشك هاى چشم آن حضرت خيس شود؟ اين جا است كه هر انسان آزاده اى با اندكى تأمل به سرّ تربت مقدس كربلا و انتساب آن به خداى تعالى پى مى برد و اين كه آن خاك از حرمتى بزرگ برخوردار است.
بى شك، سجده بر تربتى كه چنين عظمت و تقدسى دارد و از ذره ذره آن نداى تقرب به خداوند به گوش مى رسد و راز بزرگى و جلال و جبروت الهى در آن نهفته است و رموز عبوديت و خضوع، به آشكارترين صورت در آن تجلى يافته، سزاوارتر است و مى سزد كه هر انسان مسلمانى در هنگام سجده، پيشانى بر خاكى بگذارد كه آميخته با «خون خدا»ست و مشام عاشقان فضيلت و آزادگى را مى نوازد و بوى دل انگيز توحيد و شهادت در راه آن را در فضاى اعصار و قرون پراكنده مى سازد و براى هميشه الهام بخش حريت و رادمردى و فداكارى در راه خداست.
فرجام سخن اين كه سجده كردن بر تربت امام حسين عليه السلام اگرچه مورد توصيه و سفارش فراوان است، اما در نزد شيعه از واجبات به شمار نمى آيد و ميان آن و ديگر خاك ها در جواز سجده فرقى نيست و برخلاف آن چه بعضى از جاهلان و بى خبرانِ از آرا و انديشه هاى شيعه گمان كرده اند، چه بسا شيعيان در سفر و حضر از مُهر نمازهايى غير از تربت امام حسين عليه السلام و از ديگر چيزهايى كه سجده بر آنها درست است، استفاده مى كنند؛ ولى با اين همه معتقدند كه سجده بر آن تربت پاك و شريف، فضيلت بيشترى دارد و براى خشوع و خضوع بيشتر در برابر پروردگار يكتا، مناسب تر است.

نويسنده:محمدمهدى رضايى

پى نوشت:

1. كنزالعمال، ج 7، ص 465؛ مسنَد احمد، ج 6، ص 301.
2. مجمع الزوائد، ج 9، ص 191.
3. مستدرك الحاكم، ج 4، ص 398؛ سير اعلام النبلاء، ج 3، ص 15.
4. امام صادق عليه السلام فرمود: «سجده بر تربت حسين عليه السلام، حجاب هاى هفتگانه را مى دَرد»؛ بحارالانوار، ج 82، ص 334و153.
5. همچنين آن حضرت فرمود: «خاك قبر حسين عليه السلام شفاى هر دردى است و آن بزرگ ترين شفاست»؛ من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 599.