با اندکی تأمل پیرامون حادثة عاشورا و مفهوم انتظار، همبستگی و پیوند میان آنان، روشن می‌گردد؛ که جملگی این روابط، در ظلّ اصلی‌ترین دلیل، که حقانیت و حقیقت دین اسلام است، جای می‌گیرند. بنابراین، دلیل اصلی پیوند عاشورا و انتظار و حتی دیگر مفاهیم و عناصر اسلامی، دین مبین اسلام است که تمام موضوعات و مسایل دینی، در متن آن، تعریف می‌شوند.
اما آن‌چه که از آن، به عنوان مهمترین دلایل پیوند عاشورا و انتظار، یاد می‌شود، صرفاً تحلیل و تشریح موضوع، از طریق تقسیم و تفکیک آن است؛ وگرنه این روابط، کاملاً آشکار و هویدا است. هرچند، مدعی نیستیم که تمام دلایل را به صورت جامع و مانع، دسته‌بندی کرده‌ایم؛ چه آن‌که، بررسی و تحلیل موضوع عاشورا و انتظار، به اندازة وسعت این دو مفهوم، گسترده است. خوشبختانه برای تمامی جنبه‌ها و حوزه‌هایی که از مبحث عاشورا و انتظار، استخراج می‌شود، پشتوانة عظیمی از روایات معصومین (عليهم‌السلام) وجود دارد. به گونه‌ای که بیش از ده هزار روایت، دربارة تمام جوانب مفهوم مهدویت، موجود است72. اینک، مهمترین و کلی‌ترین دلایل پیوند میان عاشورا و انتظار، را با استفاده از روایات تشریح می‌کنیم.
1. خاندان واحد
هرچند که نسبت‌های خونی، تنهاترین عامل انتقال صفات و خُلقیات، از نسلی به نسل دیگر نیست، اما همین عامل، یکی از اصلی‌ترین عوامل اتصال صفات و خصوصیات جسمانی و نفسانی از گذشتگان به آیندگان است. علم و تجربه، نشان داده است که در افراد بسیاری، صفات، نه تنها از والدین، که از اجداد بالاتر، به ارث رسیده است.
یکی از پیوند های میان عاشورا و انتظار، تعلق شخصیت‌های اصلی آن دو، به یک خانوادة واحد است که آن، خاندان مطهر اهل بیت (عليهم‌السلام) می‌باشد. حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف)، فرزند با واسطة امام حسین (عليه‌السلام) محسوب می‌شود و این رابطة پدر و فرزندی، صرف نظر از صفات مشترک الهی، تا حدودی تعامل میان عاشورا و انتظار را تسهیل می‌کند.
در این قسمت، به برخی روایات که مؤید وجود حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف)، از نسل امام حسین (عليه‌السلام) است، اشاره می‌کنیم.
1. روایت شده است که پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) در یکی از روزهای آخر عمر مبارکشان، در حالی که دستشان را به شانة امام حسین (عليه‌السلام) گذاشته بودند، خطاب به حضرت فاطمه عليها السلام فرمودند: «مِن هَذَا مَهْدِي الْأُمَّة»73؛ «مهدی امت، از نسل این فرزندم است».
2. حضرت علی (عليه‌السلام) نیز خطاب به امام حسین (عليه‌السلام) فرموده‌اند: «ثُمّ یَظهَرُ اَمیرُ الاَمَرَه و قاتلُ الکَفَرَه،السُّلطان اَلمَامولُ الّذی تَحیّرَ فی غَیبتِه العُقول و هُو التاسِع مِن وُلدِکَ یا حسین»74؛ «امیر اُمرا و قاتل کفار، پادشاهی که عقول در غیبتش به حیرت مانده‌اند، ظهور خواهد کرد و ای حسین، او نهمین فرزند تو است».
3. خود امام حسین (عليه‌السلام) نیز این‌گونه به این مطلب، تصریح می‌کند: «قَائِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ هُوَ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِي وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَيْبَةِ وَ هُوَ الَّذِي يُقْسَمُ مِيرَاثُهُ وَ هُوَ حَي»75؛ «نهمین فرزند من، قائم به حق است و او صاحب غیبت خواهد بود که خداوند، زمین مرده را به وسیلة او دوباره زنده خواهد کرد».
2. مکتب واحد
اسلام، به عنوان جامع‌ترین و کامل‌ترین دین، حجت را بر بشریت تمام کرده است. قرآن در این زمینه می‌فرماید:
«وَمَن یَتّبِعَ غَیرَالاِسلامِ دیناً فَلَن یُقبَل مِنهُ وَ هُو فِی الآخِرةِ مِنَ الخاسِرین»76؛ «و هرکس دینی غیر از اسلام اختیار کند، هرگز از او پذیرفته نمی‌شود و او در آخرت از زیانکاران است».
در دین مبین اسلام، در کنار کتاب خداوند، ائمه (عليهم‌السلام) همانند پیامبر (صلي الله عليه و آله وسلم)، مظهر هدایت، معرفی شده‌اند. هر یک از ائمه (عليهم‌السلام)، در طول دوران امامت خود، رسالت خویش را در قبال حفاظت و پاسداری از اساس و کیان اسلام، به نیکوترین شکل، به انجام رسانیدند. لذا، سکوت حضرت علی (عليه‌السلام) به مدت 25 سال و سپس قبول خلافت توسط آن حضرت، جریان صلح امام حسن (عليه‌السلام)، قیام امام حسین (عليه‌السلام) و تقیة مصلحتی سایر ائمه (عليهم‌السلام) و بالاخره، غیبت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف)، راهبرد اختصاصی هر یک، برای صیانت از اساس اسلام بود که جملگی با اذن خداوند، صورت گرفت. بنابراین تمامی استراتژی معصومین را باید در فرهنگ و مکتب واحد مورد مطالعه قرار داد. مکتب اسلام، جانبازی و ایثار برای حفظ ارزش‌ها را- در صورتی که زمینه‌های آن فراهم باشد- اصلی مسلم دانسته است؛ همان‌گونه که امام حسین (عليه‌السلام) با فدا نمودن جان خود و خانواده‌اش و تحمل مشقات بسیار، اصل اسلام را که توسط یزیدیان به مخاطره افتاده بود، حفظ نمود.
چنان‌چه خود ایشان فرموده اند:
«اِنّما خَرَجتُ لِطَلبِ الاِصلاح فی اُمّةَ جَدّی (صلي الله عليه و آله وسلم) وآله، اَن اُریدُ آمِرَ بِالمعروفِ و اَنهی عَنِ المُنکَر و اَسیرُ بِسیرةِ جَدّی علی ابن اَبی طالب (عليه‌السلام) »77؛ «همانا من به منظور ایجاد اصلاح در امت جدم، رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) قیام کرده‌ام. می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به سیره و روش جد و پدرم عمل نمایم».
اساس فرهنگ انتظار نیز بر ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف) و احیای سنت‌های فراموش‌شدة اسلام و نابودی سنت‌های باطل، استوار است. همان‌گونه که از پیامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) روایت شده است: «فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يُعِيدَ الْإِسْلَامَ عَزِيزاً فَصَمَ كُلَّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ وَ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى مَا يَشَاءُ أَنْ يُصْلِحَ أُمَّةً بَعْدَ فَسَادِهَا78»؛ «زمانی که خداوند بخواهد اسلام را عزیز کند، تمامی ستمگران را نابود می‌نماید و خداوند بر این‌که امت را پس از تباه‌شدنش اصلاح کند، تواناست».
امام علی (عليه‌السلام) نیز در تشریح موضوع «اصلاح بعد از افساد» می‌فرمایند: «لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَمْلِكَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي تَجْرِي الْمَلَاحِمُ عَلَى يَدَيْهِ وَ يُظْهِرُ الْإِسْلَامَ»79؛ «اگر از عمر دنیا، یک روز باقی مانده باشد، خداوند، آن روز را به قدری طول می‌دهد تا مردی از خاندانم تسلط پیدا کند و احکام، به وسیلة او اجرا شود و اسلام ظاهر گردد».
3. اهداف واحد
همان‌گونه که گذشت، فرهنگ عاشورا و انتظار در درون مکتبی بزرگ‌تر و جامع‌تر، به نام مکتب اسلام، جای دارند و در این مکتب، تمام عناصر و مؤلفه‌ها، به صورت هدفمند و در یک جهت، حرکت می‌کنند. مهمترین رسالت و هدف پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم)، ارشاد معنوی و اخلاقی مردم، تأسیس حکومت اسلامی و مبارزه با مستبدان و ستمگران بود که در این راه، رنج‌ها و مرارت‌های زیادی را نیز متحمل شدند. این وظایف، پس از پیامبر (صلي الله عليه و آله وسلم)، به ائمه (عليهم‌السلام) منتقل شد و تمامی ایشان، با استفاده از شیوه‌های متفاوت کوشیدند تا علاوه بر این‌که رسالت پیامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) را ادامه می‌دهند، از تحریفِ اصول و به خطر افتادن اساس اسلام نیز جلوگیری کنند. قیام امام حسین (عليه‌السلام) و مسئلة غیبت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف)، دو شاهد بارز این مدّعاست.
از مجموع سخنان امام حسین (عليه‌السلام)، اهداف والای نهضت عاشورا به خوبی روشن می‌شود که احیای قرآن، احیای سنت نبوی و سیرة علوی، از بین بردن کج‌روی‌ها، حاکم ساختن حق، حاکمیت بخشیدن به حق‌پرستان، از بین بردن سلطة استبدادی حکومت ستمگران و تأمین قسط و عدل در تمامی عرصه‌ها از آن جمله است. از سوی دیگر، وقتی اهداف قیام منجی عالم بشریت و ویژگی‌های حکومت آن حضرت را مطالعه می‌کنیم، همین اهداف و انگیزه‌ها را در آن مشاهده می‌کنیم.
حضرت علی (عليه‌السلام) در تاویل آیة شریفة «وَالنَّهارِ اِذا جَلّها»80 فرمود: «ذالِکَ هِو القائمُ مِن آلِ مُحمّد (صلي الله عليه و آله وسلم) یَملَاُ الارضَ قِسطاً وَ عَدلاً»81؛ «منظور از آیه، قائم آل محمد (صلي الله عليه و آله وسلم) است که زمین را پر از قسط و عدل می‌کند».
پس، حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف)، در ادامة قیامی که امام حسین (عليه‌السلام) علیه باطل نمود، قیام خواهد کرد که قیام ایشان به اذن خدا، به پیروزی نهایی- یعنی از بین بردن تمامی آثار باطل و برقراری حقیقت در سراسر جهان- خواهد انجامید؛ که این، همان هدف نهایی امام حسین (عليه‌السلام) از برپایی قیام عاشورا است.
حضرت امام حسین (عليه‌السلام)، شخصاً از تحقق اهداف خود توسط فرزندش حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف)، این‌گونه خبر می‌دهد: «لَو لَم یَبقِ مِن الدُنیا اِلّا یومَ واحِد، لَطوّل الله عَزّ وَ جَل ذالک الیَوم حتّی یَخرَجُ مِن وُلدِی فَیَملاها عَدلاً و قِسطاَ کَما مُلِئَت جُوراً و ظُلماً»82؛ «اگر از عمر دنیا یک روز باقی باشد، خداوند آن روز را چنان طولانی می‌گرداند که مردی از فرزندان من قیام کند و دنیا را پس از آن که از ظلم و ستم پر شده بود، پر از عدل و داد نماید».
پیامبر اسلام (صلي الله عليه و آله وسلم) نیز اهداف قیام حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف) را این‌گونه بیان می‌کنند: «وَ جَعَلَ مِن صُلبِ الحسین (عليه‌السلام) ائِمّةً یَقومُونَ بِاَمری.. التاسع منهم قائِمُ اَهلِ بَیتی... فَیَملا الاَرضَ قِسطاً و عَدلاَ کما مُلِئَت جُوراً و ظُلماً »83؛ «خداوند از نسل حسین (عليه‌السلام)، امامانی قرار داده است که نهمین آنها قائم اهل بیت من است که پس از ظهور، زمین را پر از قسط و عدل می‌کند، در حالی‌که از ظلم و جور پرشده بود».
نتیجه آن‌که، علاوه بر اشتراک اهداف نهضت عاشورا و قیام امام مهدی (عجل‌الله‌تعالي فرجه‌الشريف)، در زمان حکومت جهانی حضرت ولی عصر (عليه‌السلام)، بذرها و نهال‌های غرس شده در جریان قیام کربلا، به بار خواهند نشست؛ به برکت آنها، جهان پر از عدل و داد، و تمام اهداف انبیای الهی، از آدم تا خاتم (صلي الله عليه و آله وسلم) محقق خواهد شد و بشر، طعم واقعی صلح و امنیت و سعادت را خواهد چشید.
منبع : راسخون