شبهه اول: چرا شيعيان به كعبه اهميت نمى‌دهند؟
شبهه دوم: چرا شيعيان به كربلا «قبلة‌الاسلام» مى‌گويند؟
شبهه سوم: چرا از ديدگاه شيعيان كربلا برتر از كعبه است؟
جدیدا وهابیون شبهه ای را به قرار ذیل مطرح کرده اند که آنرا ذکر و پاسخ جامع و کاملی را برای آن بیان می کنیم:
اصل شبهه:
از ديدگاه شيعيان، كربلا برترين مكان در روى زمين و برتر از بيت الله الحرام است و عناوينى همچون: «أفضل بقاع الأرض» «أرض الله المختارة» «حرم الله ورسوله» «قبلة الإسلام» «في تربتها شفاء» و... به وفور در روايات شيعيان يافت مى‌شود.
و ثابت مىكند كه از ديدگاه شيعه، كربلا ارزش بيشترى نسبت به كعبه دارد و كعبه براى آنها اهميت و ارزش چندانى ندارد، زيارت كربلا به مراتب ثواب بيشترى نسبت به زيارت خانه خدا دارد.
حتى در اين باره اشعارى نيز سروده‌اند كه همين معنا را مى‌رساند؟
ومن حديث كربلاء والكعبة لكربلاء بانَ عُلُوُّ الرُّتّبَه
در جاى ديگر آمده:
هي الطفوفُ فَطُفْ سبعًا بمغناها فما لمكةَ معنًى مثل معناها أرضٌ ولكنها السبعُ الشدادُ لها دانتْ وطأطأَ أعلاها لأَدْناها
خلاصه شبهه:
از مجموع گفتار فوق سه شبهه اساسى استخراج مى‌شود:
شبهه اول: چرا شيعيان به كعبه اهميت نمى‌دهند؟
شبهه دوم: چرا شيعيان به كربلا «قبلة‌الاسلام» مى‌گويند؟
شبهه سوم: چرا از ديدگاه شيعيان كربلا برتر از كعبه است؟
پاسخ شبهه اول: عدم اهميت كعبه از ديدگاه شيعه
يكى از شبهاتى را كه در گفتار سؤال كننده مطرح شده اين است كه از ديدگاه شيعه، خانه خداوند اهميت چندانى ندارد؛ بلكه كربلا ارزش بيشترى دارد و زيارت آن نيز ثواب افزونتر نسبت به خانه خداست؛ در حالى از ديدگاه پيروان اهل بيت عليهم السلام، كعبه اهميت فراوانى دارد و براى زيارت آن اهميت بسيارى قائل هستند.
كعبه در نظر شيعيان اهميت ويژه دارد
بى‌ترديد مكان هاى كعبه و كربلا، در ميان مذاهب اسلامى داراى حرمت و مقدس است. شيعيان با پيروى از امامان معصوم براى كعبه جايگاه خاص و حرمت ويژه را قائل هستند.
براى اثبات اين موضوع، مواردى را كه نشانه اهميت كعبه از ديدگاه شيعيان است؛ ذكر مى‌كنيم:
نشانه هاي اهميت كعبه از نظر شيعه
الف: قبله در بسياري از امور، مورد توجه است:
براى اثبات اهميت كعبه از نظر شيعيان كافى است فتاواى فقهاء را در باب نماز واجب و مستحب و مراسم احتضار، نماز و تدفين ميت، و ذبح حيوانات مرور كنيم كه در تمامى اين موارد و موارد ديگر توجه به سوى قبله را كه همان كعبه است شرط صحت و قبولى اعمال و يا مستحب مى‌دانند. در اين مورد نظر عده‌‌اى از فقهاء را متذكر مى‌شويم:
1. شيخ طوسي(ره)
شيخ طوسى يكى از استوانه هاى علمى و فقهى شيعه، شناخت قبله را براى انجام امورى كه ذكر شد؛ واجب مى‌داند و در پايان تصريح مىكند كه قبله همان كعبه است:
شناخت قبله براى انجام نماز به سوى آن و رو به قبله قرار دادن ذبيحه و شخص محتضر و دفن اموات واجب است. مواجهه به قبله در تمام نماز هاى واجب و مستحب در صورت تمكن و نبود عذر واجب است و قبله همان كعبه است.
الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاي460هـ)، النهايةفي مجرد الفقه والفتاوى، ص 62، انتشارات قدس محمدي، قم
شيخ در مبسوط نيز همين مطالب را آورده است.
الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاي460هـ)، المبسوط ج1، ص 77
2. قاضي ابن براج(ه)
قاضى ابن براج مى‌نويسد:
قبله همان كعبه است. جهت رو به قبله انجام دادن نمازهاى واجب و مستحب و رو به قبله بودن مردم در حال احتضار و انجام غسل و نماز بر ميت و دفن آن و ذبيحه، علم به قبله واجب است.
القاضي ابن البراج، عبد العزيز بن البراج الطرابلسي(متوفاي481) المهذب، ج 1، ص 84 تحقيق: مؤسسة سيد الشهداء العلمية / إشراف: جعفر السبحاني، ناشر: مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين، قم
كعبه و قبله در نظر شيعه آن چنان از اهميت ويژه برخوردار است كه گذشته از مسائل عبادى در مسايل تغذيه نيز قبله و كعبه دخالت دارد. چنانچه سخنان شيخ طوسى و ابن براج، بيانگر همين مطلب بود.
اما سخن سيد مرتضى علم الهدى جهت نشان دادن اهميت مطلب در نظر شيعه، شنيدنى است:
رو به قبله بودن ذبيحه در صورت امكان از مطالبى است كه تنها اماميه قائل به وجوب آن است. اما بقيه فقهاء (از غير اماميه) در وجوب و شرط بودن آن در تذكيه ذبيحه، مخالفت كرده‌اند.
المرتضي علم الهدي، ابوالقاسم علي بن الحسين بن موسي بن محمد بن موسي بن إبراهيم بن الإمام موسي الكاظم عليه السلام (متوفاي436هـ)، الانتصار، ص 405 تحقيق و نشر: مؤسسة النشرالإسلامي التابعة لجماعة المدرسين ـ قم،1415
ب: حج در صورت استطاعت، واجب است:
يكى از مواردى‌كه اهميت كعبه را از نظر شيعيان ثابت مىكند مراسم عبادى حج است كه در هرسال جمعيت انبوهى از حاجيان را، شيعيان تشكيل مى‌دهند.
براى اين كه اهميت حج و كعبه در اين قسمت روشن شود به چند مورد در رابطه با حج اشاره مى‌شود:
1. تأخير حج واجب، جائز نيست:
گذشته از آيات، روايات زيادى در باره اين فريضه الهى آمده‌است كه دليل بر وجوب حج و اهميت آن از نظر شيعه است در اهميتش همين بس اگر شخص مستطيع حج را بدون عذر ترك كند؛ كافر است. و يا بدون عذر آن را به تأخير اندازد و بميرد؛ بر طريقه دين يهودى و نصرانى مرده‌است. از ميان انبوه روايات، به سه روايت در اين مورد اشاره مى‌شود:
روايت اول:
كلينى با سند صحيح از امام صادق عليه السلام نقل كرده‌است:
هر كس بميرد و بدون موانع مانند: موانع قهرى، عوارض جسمى و بسته شدن راه توسط ستمگرى، به حج خانه خدا نرفته باشد، به سيرت يهود و نصارى خواهد مرد.
الكليني الرازي، أبي جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاي328 هـ)، الأصول من الكافي،ج 4، ص 268 ناشر: اسلاميه ، تهران ، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.
روايت دوم:
در موثقه ابى بصير نيز آمده است:
ابى بصير مى‌گويد: از امام صادق عليه السلام در باره اين آيه «اما كسى كه در اين جهان (از ديدن چهره حق) نابينا بوده است، در آخرت نيز نابينا و گمراهتر است » پرسيدم حضرت فرمود: او آن كسى است كه حج را به تأخير مى‌اندازد تا مرگش فرا رسد.
الكليني الرازي، أبي جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاي328 هـ)، الأصول من الكافي،ج 4، ص269 ناشر: اسلاميه ، تهران ، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.
روايت سوم:
رسول خدا صلى الله عليه وآله در ضمن يك روايت طولانى به امام على عليه السلام فرمود:
اى علي! كسى كه مستطيع باشد و حج را انجام ندهد، كافر است. خداوند در باره حج مى‌فرمايد: و براى خدا بر مردم است كه آهنگ خانه (او) كنند، آنها كه توانايى رفتن به سوى آن دارند. و هر كس كفر ورزد (و حج را ترك كند، به خود زيان رسانده)، خداوند از همه جهانيان، بى نياز است. اى علي! كسى كه حج را به تأخير اندازد تا بميرد، خداوند او را در قيامت يهودى و يا نصرانى محشور نمايد.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاي 381 هـ) من لايحضره الفقيه ج4، ص368، ح5762، بَابُ النَّوَادِرِ، ناشر: جماعة المدرسين، قم، طبعة الثانية1404هـ
2. هيچ عمل ديگر جايگزين حج نمي‌شود؛ (بدل ندارد)
از نظر روايات، حج بيت الله داراى آثار تربيتى، فرهنگى، سياسى و اقتصادى است كه اين آثار فقط با رفتن در آن جا به دست مى‌آيد. بنا براين از نظر فقه شيعه اگر كسى مستطيع بود و عذرى برايش پيش آمد و يا قبل از انجام حج از دنيا رفت با اين كه بر انجام آن وصيت نكرده باشد، بايد به نيابت از او حج را بجا آورد و انجام هرگونه اعمال مستحبى يا واجب ديگر نمى‌تواند جايگزين آن شود و اين دليل ديگر بر اهميت حج و عظمت كعبه است. از ميان روايات فراوان به دو روايت در اين باره اشاره مى‌شود:
روايت اول:
كلينى در حديث صحيح محمد بن مسلم، از امام باقر عليه السلام نقل مىكند:
امام باقر عليه السلام مى‌فرمايد: امير المؤمنين عليه السلام مى گفت: اگر كسى مستطيع باشد، و براى او مرضى يا عارضه اى رخ دهد كه نتواند به زيارت حج برود، بايد شخص ديگرى را به هزينه خود براى انجام حج به جاى خود اعزام نمايد.
الكليني الرازي، أبي جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاي328 هـ)، الأصول من الكافي، ج 4، ص 273 ناشر: اسلاميه ، تهران ، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.
روايت دوم:
كلينى روايتى ديگرى را باسند صحيح نقل مىكند:
از امام صادق عليه السلام در مورد مردى كه پيش از انجام حجة الاسلام بميرد و بر انجام آن وصيت هم نكرده باشد پرسيده شد؛ آيا از طرف او قضا كند يا نه؟ حضرت فرمود: بلي.
الكليني الرازي، أبي جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاي328 هـ)، الأصول من الكافي، ج 4 ص 277، ناشر: اسلاميه ، تهران ، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.
3. زيارت كربلا، همانند كعبه واجب نيست
از جمله مواردى كه اهميت كعبه را ثابت مىكند اين است كه زيارت كعبه در نظر شيعيان واجب است؛ اما زيارت كربلا همانند كعبه واجب نيست؛ بلكه در بعضى مواقع مستحب مؤكد است و اگر زيارت حضرت واجب مى‌بود فقهاء شيعه بر وجوب آن فتوا مى‌دادند.
علامه حلى مى‌فرمايد:
زيارت امام حسين با توجه به اين روايت مستحب است: كه امام باقر عليه السلام فرمود: شيعيان ما را به زيارت مضجع شريف امام حسين امر كنيد؛ زيرا زيارت آن حضرت رزق و روزى را زياد و عمر را طولانى كرده و امورى كه بدى و شر را جلب مى كنند دفع مى نمايد.
و زيارت آن حضرت بر هر مؤمنى كه اقرار به امامت حضرتش از طرف حق تعالى دارد واجب و لازم است .
و زيارت امام حسين در روز عرفه، روز اول و نصف ماه رجب و نيمه شعبان و شب قدر و شب عيد فطر و قربان و روز عاشورا و وروز بيستم صفر و در هر ماه مستحب است و در اين باره روايت متواتر وجود دارد.
العلامة الحلي، الحسن بن يوسف المطهر، (المتوفا 726 ق) تذكرة الفقهاء، ج 8، ص 454، تحقيق و نشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ـ قم، الطبعة الأولى- 4171 ه
گرچه در روايت كلمه «مفترض» آمده ولى اين به معناى واجب نيست؛ بلكه به معناى سنت مؤكد و مستحب مؤكد است و اين هم به خاطر آثارى است كه در زيارت آن حضرت مترتب است كه بخشى از آن در اين روايت ذكر شده‌است.
در روايت صحيح السند ابن قولويه نقل كرده كه امام صادق عليه السلام به ابن ابى يعفور فرمود:
به خدا سوگند اگر فضليت زيارت امام حسين عليه السلام را براى شما بيان كنم يك نفر از شما به حج نخواهد رفت، مگر نمى دانى كه خداوند قبل از اين كه مكه را حرم خويش قرار دهد، كربلا را حرم خود قرار داده است؟!
ابن ابى يعفور مى‌گويد: به حضرت گفتم: پس چرا خداوند (در قرآن) حج خانه خود را بر مردم واجب گردانيده ولى نامى از زيارت امام حسين عليه السلام نبرده است؟
حضرت فرمود: خداوند متعال اين چنين خواسته است مگر نشنيده اى كه امير المؤمنين عليه السلام فرمود در وضو مسح كردن زير پا، شايسته تر از روى پا هست ولى خداوند مسح روى پا را واجب ساخته است. مگر نمى دانى كه ميقات و محل احرام اگر در حرم بود به خاطر جايگاه حرم افضل بود؛ ولى خداوند ميقات را خارج از حرم قرار داده است
القمي، أبي القاسم جعفر بن محمد بن قولويه (المتوفي 368 ه ق) كامل الزيارات، ص 449، التحقيق: الشيخ جواد القيومي، الناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، المطبعة مؤسسة النشر الاسلامي، الطبعة الأولى1417
غير از موارد فوق، موارد ديگرى هم داريم كه وجوب حج و اهميت كعبه را در مكتب تشيع ثابت مىكند.
4. زيات كربلا، با اهميت كعبه هيچگونه تضادي ندارد:
همان‌طوريكه اشاره شد زيارت كربلا واجب نيست؛ اما اگر كسى آن را نذر كند واجب خواهد شد؛ همان‌طورى كه اگر كسى حج را نذر كند بر او واجب مى‌شود؛ ولى اين واجب شدن زيارت كربلا، هيچگونه منافات و تضادى با وجوب حج و اهميت كعبه ندارد.
برخى از فقهاى معاصر همانند آيات عظام امام خمينى، گلپايگانى، سيستانى و صافى فتوا داده‌اند كه اگر كسى نذر كند كه به حج و يا به زيارت امام حسين عليه السلام برود، در صورتى واجب هست كه ضررى متوجه وى نشود:
الموسوي الخميني، السيد روح الله (متوفاي1409هـ) تحرير الوسيلة، ج 2، ص 121، ناشر: دار الكتب العلمية، چاپخانه: مطبعة الآداب - النجف الأشرف 1390هـ، توضيحات: مؤسسة مطبوعاتي إسماعيليان - قم
الگلپايگاني، السيد محمد رضا الموسوي (متوفاي 1414)، هداية‌العباد، ج 2، ص 197، الناشر: دار القرآن الكريم، قم، الطبعةالأولى 1413
السيستاني، السيد علي الحسيني( معاصر)، منهاج الصالحين، ج 3، ص 235، ناشر: مكتب آية الله العظمى السيد السيستاني، چاپخانه: مهر ـ قم، الطبعة الاولي 1414
الصافي الگلپايگاني، الشيخ لطف الله، هداية العباد، ج 2، ص 252، الناشر: دار القرآن الكريم، المطبعة سپهر، الطبعة الأولى 1416هـ
روى اين جهت است كه فقهاى بزرگ شيعه، رفتن به كربلا و زيارت امام حسين عليه السلام را حتى در صورت خطر و ضرر قابل تحمل جايز مى‌دانند.
از محضر برخى از مراجع عظام تقليد به اين شكل سؤال شده است:
در صورتى كه انجام كارهاى مستحبى مانند پياده رفتن به زيارت امام حسين عليه السلام باعث ضرر به انسان شود مثل اين كه پاى انسان متورم شود و يا مريض شود به طورى كه يك ماه طول بكشد، اين چنين زيارت جايز هست يا خير؟
حضرت آيت الله العظمى خوئى (ره) پاسخ داده: اگر ضررى كه متوجه انسان مى‌شود باعث مرگ نشود، اشكال ندارد.
حضرت آيت الله العظمى تبريز (ره) پاسخ داده: اگر ضرر موجب هلاكت و نابودى نشود ويا باعث نابودى يكى از اعضاى انسان نشود، اشكال ندارد.
نتيجه:
با توجه به مواردى كه ذكر شد اين نتيجه به دست مى‌آيد كه كعبه از ديدگاه شيعيان اهميت ويژه دارد و زيارت كربلا همانند حج واجب نيست؛ اما اگر كسى زيارت كربلا را نذر كند در صورتى واجب مى‌شود كه قدرت بر انجام آن داشته باشد و هيچگونه ضررى متوجه او نشود. زيارت كربلا در اين فرض، هرگز با وجوب حج و اهميت كعبه منافات ندارد و با هم در تعارض نيست.
بنابر اين از اين جا روشن مى‌شود كه سخن «عدم اهميت كعبه در نظر شيعه» يك اتهام واهى و دروغ آشكار است.
شبهه دوم: كربلا قبله اسلام
شبهه دوم اين است كه از ديدگاه شيعيان؛ كربلا «قبلة‌الاسلام» است؛ در حالى كه مسلمانان يك قبله بيشتر ندارند.
پاسخ:
كربلا با داشتن فضائل، از ديدگاه شيعه «قبله» نيست!
در اين كه زمين كربلا، يك سرزمين مقدس و با فضيلت است، شك و ترديدى نيست و اين شرافت و قداست را از وجود پيكرهاى پاك شهيدان به ويژه سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام كه در آن مكان مقدس مدفونند، كسب كرده است. روايات زيادى در فضيلت خاك كربلا وارد شده است كه آنها را در پاسخ به سؤال سوم مفصلاً خواهيم آورد.
از نظر شيعيان، كربلا با داشتن اين همه فضيلت و ويژگيها در برابر كعبه، قبله مسلمين نيست تا در عباداتش رو به سوى او نمايند؛ بلكه تنها قبله مسلمانان، همان كعبه است. وحدت قبله نيز از امورى مسلم و از ضروريات دين اسلام و در نزد جميع اهل اديان و ملل، از جمله شيعيان، يك امر معروف و پذيرفته شده است.
تصريحات دوتن از علماى برجسته شيعه (شيخ طوسى و قاضى ابن براج) را در ذيل پاسخ سؤال نخست آورديم. بنا بر اين، القاء اين شبهه نيز، اتهام بيش نيست.
ادامه دارد.....
منبع ولیعصر