تاریخ و فضیلت مسجد براثا - متن و ترجمه استاد انصاریان

بدان که «مسجد براثا» از مساجد معروف و متبرّک است و در بین بغداد و کاظمین در راه زائران واقع شده، ولی اکثرا از فیض آن محروم بوده و با همه فضایل و شرافتی که برای آن نقل‌شده مورد بی‌اعتنایی است.

حموی که از مورّخان سال ششصد است، در کتاب «معجم البلدان» گفته: براثا محله‌ای بود در طرف بغداد، در قبله کرخ و در جنوب باب محول و در آن مسجد جامعی بوده که شیعیان در آن نماز می‌خواندند که خراب شده و نیز گفته: شیعیان پیش از زمان راضی بالله خلیفه عباسی، در آن مسجد جمع می‌شدند و سبّ [بدگویی] صحابه می‌کردند ولی به دستور راضی بالله، ناگهان در آن مسجد ریختند و هرکه را یافتند گرفتند و حبس کردند و مسجد را خراب و با خاک یکسان کردند.

شیعیان این خبر را به امیر الامرای بغداد «بَحْکم ماکانی» رساندند، او هم به تجدید بنا و گسترش بنای مسجد و محکم ساختن آن فرمان داد و در بالای مسجد اسم راضی بالله را نوشت. پیوسته آن مسجد آباد و محل اقامه نماز بود، ولی پس از سال چهارصدوپنجاه تا الآن معطّل مانده!

«براثا» پیش از بنای بغداد روستایی بوده که گمان مردم آن است که حضرت امیرمؤمنان در زمانی که به جنگ خوارج نهروان می‌رفت گذارش به آنجا افتاد و در مسجد جامع مذکور نماز خواند و در حمّامی که در آن روستا بود وارد شد.

«براثا» منسوب به ابوشعیب براثی عابد است و او نخستین کسی بود که در «براثا» در کوخی [یعنی خانه‌ای که از نِی ساخته بود] ساکن شد و در آن کوخ خدا را عبادت می‌کرد تا دختری از اولاد مستوفیان بزرگ که تربیت‌شده کاخ‌ها بود، گذارش به کوخ او افتاد، همین که نظرش به ابو شعیب افتاد و حال او را دید، از آن حال معنوی بسیار لذّت برد و جذبه ابو شعیب او را در ربود، به اندازه‌ای که پای‌بند او شد. به ناچار نزد آن عابد زاهد آمد و گفت: می‌خواهم خادم تو باشم، گفت: می‌پذیرم به شرط اینکه از این شکل و هیئت خارج شوی، آن سعادتمند پذیرفت و از آنچه در اختیار داشت چشم پوشید و آراسته به لباس عابدان شد.

ابوشعیب او را به همسری برگزید، همین که آن دختر وارد کوخ شد، قطعه حصیری دید که ابوشعیب آن را برای حفظ خویش از رطوبت زمین زیر بدن خود انداخته بود، دختر گفت: من نزد تو نخواهم ماند، مگر وقتی که این قطعه حصیر را از زیر خود دور اندازی، زیرا از تو شنیدم که می‌گفتی زمین می‌گوید: «

یَا ابْنَ آدَمَ تَجْعَلُ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ حِجاباً وَ أَنْتَ غَداً فِی بَطْنِی

؛ پسر آدم بین من و خود حجاب قرار می‌دهی و حال آنکه فردا در شکم من خواهی بود». ابوشعیب آن حصیر را دور انداخت و آن دختر چند سالی نزد او ماند و با هم به بهترین وجه عبادت می‌کردند تا از دنیا رخت بربستند.

نویسنده گوید: ما در کتاب «هدیة الزائرین» تعدادی از روایاتی را که در فضیلت این مسجد شریف است ذکر کردیم و گفتیم؛ از مجموع این اخبار چند فضیلت برای این مسجد به دست می‌آید که اگر هریک از آن‌ها در هر مسجد باشد، سزاوار است انسان کوله‌بار خود برگیرد و سختی راه را به جان بخرد تا به فیض نماز و دعای در آن نائل و بهره‌مند شود:

اول:

حق‌تعالی مقرّر فرموده که در آن زمین فرود نیاید هیچ رهبری با لشگرش جز پیغمبر یا وصی او.

دوم:

خانه حضرت مریم(سلام‌الله‌علیها) است.

سوم:

زمین حضرت عیسی(علیه‌السلام) است.

چهارم:

اینکه چشمه‌ای در آنجاست که برای حضرت مریم(سلام‌الله‌علیها) ظاهر شده.

پنجم:

ظاهر ساختن حضرت امیر(علیه‌السلام) آن چشمه را به اعجاز خویش.

ششم:

بودن سنگ سپید متبرکی که مریم(علیهاالسلام)، حضرت عیسی(علیه‌السلام) را در آن محل بر آن سنگ نهاده بود.

هفتم:

بیرون آوردن امیرمؤمنان(علیه‌السلام) آن سنگ را با اعجاز و نصب آن به سمت قبله و خواندن نماز به سوی آن.

هشتم:

اینکه حضرت امیرمومنان(علیه‌السلام) و دو نوباوه او حضرت مجتبی(علیه‌السلام) و سیدالشهدا(علیه‌السلام) در آن مکان نماز خواندند.

نهم:

توقف امیرمؤمنان به مدت چهار روز در آنجا، به خاطر شرافت مکان و قداست آن زمین.

دهم:

اینکه انبیا به ویژه حضرت ابراهیم خلیل الرحمن(علیه‌السلام) در آنجا نماز خواندند.

یازدهم:

اینکه قبر پیامبری در آنجا است؛ و شاید آن پیامبر حضرت یوشع باشد که شیخ مرحوم فرموده: قبرش در خارج کاظمین در قبله مسجد براثاست.

دوازدهم:

بازگشتن آفتاب برای حضرت امیر در آنجا.

با این شرافت و فضیلت و بروز آیات الهی و معجزات حیدری در آن مکان، معلوم نیست از هزار نفر زائر یکی هم به آنجا برود، با اینکه مسجد سر راه آنان است و بارها از آنجا عبور می‌کنند و اگر به طور اتفاق کسی بخواهد آن مواهب را درک کند، چون به آنجا برسد و ببیند درِ مسجد بسته است، از دادن اندکی پول، برای بازکردن آن دریغ می‌کند و خود را از این همه مواهب بزرگ محروم می‌کند و حال آنکه گاهی برای تماشای بغداد و عمارات ستمگران، پول‌های گزافی می‌پردازند، چه رسد به پرداخت پول‌های بسیاری که برای تنوع در معاش و خرید اجناسِ نحس نجس یهودیان بغداد [پرداخت می‌شود] که گویا این مصارف سنگین و خرج‌های فوق‌العاده و پرداخت‌های اضافی، از شرایط کامل شدن زیارت بیشتر زائران است، والله المستعان!