Nehcü’l Belaga (Arapça: نَهْجُ الْبَلاَغَة / belagat yolu) dördüncü yüzyıl sonlarına doğru Seyyid Razi tarafından kaleme alınan, İmam Ali’nin (aleyhi selam) konuşmalarını ve mektuplarını içeren bir kitaptır. Kitaptaki konuşmalar, edebi belagat içerikli söz ve konuşmalardan seçilmiştir. Kendisi de tanınmış ünlü bir edebiyat ve şair olan Seyyid Razi, belagat dolu sözleri toplayıp bir araya getirdikten sonra bu eserden kıvanç duyduğunu dile getirmekte ve şöyle demektedir:
“Bu çalışmanın bir çok faydalarının olduğunu, dünyada hızla şöhret bulacağını ve bana ahirette sevap kazandıracağını biliyordum. Hz. Ali’nin bir çok bilinen faziletlerinin yanı sıra bu faziletinin de bilinmesini istedim. Zira Hz. Ali bu sahada da kendinden öncekilerden daha üstün ve eşsiz bir konumdadır. Hz. Ali’nin sözleri; ucu bucağı, kıyısı dibi olmayan bir deniz gibidir.”(1)
İmam Ali’nin (a.s) konuşmalarındaki belagat, Cahiz, Abdul Hamid ve İbn Nübate gibi Arap edebiyatının birinci sınıf ediplerinde oldukça etki bırakmıştır. Cahiz, Seyyid Razi’den önce Müminlerin Emiri Hz. Ali’nin (a.s) sözlerinden yüz tanesini seçip bir araya getirmiş ve Raşit Vatvat ve İbn Meysem Bahrani onları şerh etmiştir. Kendisi de ünlü kitabı “el-Beyan ve’t Tebyin” kitabında Hz. Ali’nin bir çok hutbesini getirmiştir. Yine Fars edebiyatının ünlü isimlerinin eserleri de Hz. Emire’l Müminin (a.s) konuşmalarından etkisinde kalmıştır.
Nehcü’l Belaga İslam kültürünün bir ansiklopedisi konumundadır:
* Teoloji
* Melekler Âlemi
* Kâinatın Yaratılışı
* İnsan doğası
* Ümmet ve milletler
* Adil ve zalim hükümetler
Ancak buradaki temel nokta şudur ki İmam Ali (a.s) bu konuşmalarında doğa bilimleri ve zooloji (hayvan bilim) dersi vermek veya felsefi ve tarihi noktaları açıklama amacında değildir. Kur’an-ı Kerim’de olduğu gibi bu tür konular tasarlanmakta ve konuşmacı anlaşılır, somut veya mantıklı olgu örneklerini dinleyicilerin gözleri önüne sergilemekte ve sonra yavaş yavaş onu kendisiyle birlikte yegâne Allah’ın kapısına ve eşiğine götürerek ulaşması gereken noktaya ulaştırır.(2)
İmam Ali (a.s) konuşmalarında insanları ilahi emirlere ve haramların terk edilmesine çağırmakta ve mektuplarında ellerinin altındaki çalışanlara halkın haklarına riayet etmeleri tavsiyesinde bulunmaktadır. Nehcü’l Belaga’nın kısa sözleri, nasihat içerikli ve hekimce konuşmalar mecmuasıdır. Bu sözler edebi belagatın zirve noktasında beyan edilmiştir.
Bu kitap, çeşitli dillere tercüme edilmiş ve Şii ve Sünni akademisyen ve alimler tarafından çok sayıda şerhler yazılmıştır.
Hz. Ali’nin Sözlerinin Toplanmasının Nedeni
Seyyid Razi Nehcü’l Belaga’nın mukaddimesinde şöyle yazmaktadır:
“Ömrümün baharındayken ve ömür dalım henüz tazeyken İmamların (a.s) özellikleri ve hususiyetleri hakkında bir kitap yazmaya başladım. Bu kitapta o zatların güzel ve değerli sözleri vardı. Elbette bu kitabın başında da belirttiğim gibi bu işe belli bir hedef ve niyetle giriştim. Hz. Ali’nin özgün hususiyetlerini yazdıktan sonra bu kitabı devam ettirmedim. Bu kitabı bölümlere ve kısımlara ayırdım. Son bölümünde uzun hutbeler yerine, öğütlerini hikmetlerini, örneklemelerini ve kısa edebi sözlerini bir araya topladım.
:Bazı dostlarım bu kitabı okuyunca çok beğenip övdüler, fesahat ve belagatı ile eşsizlik ve özgünlüğüne hayran oldular. Bu yüzden benden Hz. Ali’nin çeşitli dallarda ve hususlardaki seçkin sözlerini bir araya getirmemi istediler. Hz. Ali’nin öğüt, yazı, hutbe ve hikmetli sözlerini toplamamı talep ettiler. Zira onlar Hz. Ali’nin bu sözlerinin fesahat ve belagatını, Arapça’nın incileri, dini- dünyevi sözlerin nuru olduğunu çok iyi biliyorlardı. Zira böylesi özellikler hiç bir beşeri söz ve kitapta bir araya gelmemiştir. Hz. Ali, fesahatin kapısı, belagatın kökü konumundadır. Fesahat ve belagatın gizlilikleri onun sözlerinde tecelli etmiş ve onunla bir düzene girmiştir. Her hatip onun örneklendirmelerini almış, her vaiz onun sözlerinden yardım görmüştür. Buna rağmen o herkesten ilerdedir ve onlar Hz. Ali’den geri kalmışlardır. Zira onun sözlerinde ilahi ilmin izi ve Peygamberin kokusu vardır.
:Sonunda istediklerine uydum. Zira bunun bir çok faydalarının olduğunu, hızla şöhret kazanacağını ve bana ahirette sevap kazandıracağını biliyordum. Hz. Ali’nin bir çok bilinen faziletlerinin yanı sıra bu faziletinin de bilinmesini istedim. Zira Hz. Ali bu sahada da kendinden öncekilerden daha üstün ve eşsiz bir konumdadır. Hz. Ali’nin sözleri; ucu bucağı, kıyısı dibi olmayan bir deniz gibidir.”(3)
Nehcü’l Belaga’nın İsminin Konulması
Nehc, açık yol demektir.(4) Dolayısıyla Nehcü’l Belaga, belagatin açık yol ve tariki demektir.
Seyyid Razi, kitabın mukaddimesinde şöyle yazmaktadır:
Bu kitabın adını da Nehc’ul Belaga koydum; zira bu kitap fesahat ve belagat kapılarını açan bir kitaptır. Hem öğretmenin, hem de öğrencinin bu kitaba ihtiyacı vardır. Belagat ve fesahat alimleri de, züht ve riyazet erbabı da bu kitabı arzu eder. Hz. Ali’nin tevhit, adalet ve Allah’ın yaratıklarına benzemekten münezzeh olduğuna dair çok ilginç sözleri vardır bu kitapta. Bu sözler dile-yenlerin susuzluğunu gideren, dertlere şifa veren ve şüpheleri aydınlatan sözlerdir.(5)
Ehli sünnet ulemalarından Mısır eski müftüsü Şeyh Muhammed Abduh, Nehcü’l Belaga’ya yazdığı şerhin önsözünde şöyle yazmaktadır:
“Anlamına delalet eden bu kadar güzel bir isim daha bilmiyorum. Kitabın anlamına delalet eden bu isimden daha fazlasını açıklamak benim gücümün dışındadır…”(6)
Nehcü’l Belaga’nın İçeriği
Seyyid Razi (r.a), Nehcü’l Belaga’nın önsözünde kitabı nasıl düzenlediği hakkında şöyle yazmaktadır: Hz. Ali’nin sözlerinin üç önemli nokta etrafında döndüğünü gördüm.
* Hutbe ve emirler,
* Mektup ve yazılar,
* Hikmetli sözler ve öğütlerdir.
İlk önce Allah’ın yardımıyla güzel hutbelerini, sonra mektuplarını, sonra da hikmetli sözlerini bir araya getirdim. Bunların her biri için bir bölüm ayırdım. O bölüme ait olup da o ana kadar elime geçmeyen, ama zamanla elde etme ihtimali bulunan sözleri de yazmak için birkaç sayfayı de boş bıraktım, bunlar dışında bir şey elime geçince de uygun ve benzer yerlere koydum. Bu yüzden belli bir düzen sağlayamadıysam da Hz. Ali’nin güzel sözlerini buldukça yazdım. Zira ben sözlerin düzen ve uyumunu gözetlemeye değil, güzel ve nükte dolu sözlerini toplamaya çalıştım.
Hz. Ali’nin züht, öğüt, hatırlatma ve sakındırma hususlarındaki sözleri çok ilginçtir. Düşünen insan bu sözlerin sahibinin züht dışında bir nasibinin ve ibadet dışında bir işinin olmadığını sanır.
Bazen de bu sözlerin sahibinin inzivaya çekilmiş veya bir dağın eteğine sığınmış birisi olduğunu sanır. Öyle ki bu kimse kendi hisleri dışında bir şey hissetmez, sadece nefsini düşünür zanneder. Ama bazen de bu sözlerin sahibinin savaş meydanlarında kılıcını çekmiş, boyunları vuran, ünlü kahramanları yere seren ve kılıcından kanlar damlayan birisi olduğu kanısına varır. Ama bu haliyle o zahitlerin zahidi ve kahramanların kahramanıdır. Bu özellik Hz. Ali’nin eşsiz faziletlerinden biridir. Hz. Ali bu güzel özelliğiyle zıtları birleştirmiş, dağınıklıkları bir araya getirmiştir.
Bu sözleri seçerken insanı tereddüde düşüren ve mana bakımından tekrarlanmış olanlarına çok rastladım. Bunun nedeni de Hz. Ali’nin rivayetlerindeki ihtilaflardır. Bazen bir rivayet başka bir rivayetten farklı bir tarzda nakledilmiştir. Bazılarında fazla bir cümle yer almıştır. Bazılarında daha güzel bir tabir mevcuttur. Bu yüzden ihtiyatı elden bırakmadım. Seçilen sözlerde bir şeyin eksik kalmamasına dikkat ettim. Zira zamanla ilk rivayetin unutulması veya bilinmemesi yüzünden kasıt olmaksızın aynı anlamın başka tarzda rivayet edilmiş olması da mümkündü.
Bütün bu özene rağmen Hz. Ali’nin sözlerinin tümünü yazdım diyemem. Bana ulaşan sözlerin ulaşma-yanlardan çok daha az olması da mümkündür. Ben sadece gücüm yettiği kadar çalıştım, çabaladım. Gerçeği görüp doğru yolu açıkça göstermek, ancak Allah’ın sonsuz lütfuyla mümkündür.(7)
Dolayısıyla, Nehcü’l Belaga, üç kategoriye ayrılmaktadır: Hutbeler, mektuplar ve hikmetli sözler. Kitabın nüshalarında ihtilaflar olduğu için bunların sayısı hakkında da küçük ihtilaflar bulunmaktadır. “el-Mu’cemu’l Mufehres li-Elfaz Nehcü’l Belaga” kitabı esasına göre hutbe sayısı: 241, Mektup sayısı: 79 ve hikmetli sözler sayısı: 480’dir.(8)
Hutbeler
Nehcü’l Belaga, İslam öğretilerinin bir ansiklopedisi hükmündedir: Teoloji, melekler alemi, alemin yaratılışı, insan doğası, ümmetler, salih ve zalim hükümetler. Ancak buradaki temel nokta şudur ki bu sözlerin sarf edildiği tüm konuşmalarda İmam Ali’nin (a.s) amacı doğa bilimleri, hayvanbilimi yahut felsefi ve tarihi noktaları öğretip açıklamak değildir.(9)
Hz. Ali’nin (a.s) bu tür konuları işlemesi, Kur’an-ı Kerim gibi, öğüt diliyle mahsus ve makul her türlü olgudan yararlanarak dinleyicilerin gözleri önüne açık ve idrak edilebilir örnekler sunmaktadır. Daha sonra yavaş yavaş onu kendisiyle birlikte ulaşması gereken Allah’ın eşik ve menziline ulaştırmaktadır.
Orada göklerin ve yerin, güneş ve ayın, yıldızlar ve dağların yaratılışı hakkında konuşmaya başladığında nasihat diliyle yaratanın yaratılanlara bahşettiği her şeyin mutlak hayır olduğunu söylemekte, ancak şükretmeyen nankör insan tüm bu nimetlerin hakkını vermemekte ve Allah yolundan şeytan yoluna yüz çevirmektedir. İlahi bağışı, şer yolunda ve fitne icat etme yolunda harcamaktadır; ama eğer geçmiş ümmetlerin kıssalarını insanlara anlattığında; bakınız geçmiş ümmetler bu dünyadan göçtüler ve şu anda toprak altındalar; ne yaptılar ve ne gördüler? Onların iyi işlerini takip edin ve onların yok olmasına neden olan kötü işlerinden sakının. Gün ibret aynasıdır ve geçmişi onda görmek mümkündür, ama ibret alan kim ve kimlerdir?(10)
Tüm bu nasihat ve öğütler içinde bazen de ashabına bakmakta ve onların durumları hakkında endişe etmektedir. Ansızın dağdan daha büyük hüzün ve üzüntü kalbine çökmekte ve minberinde oturan hakikat taraftarlarına bakmakta ve onları geçmişe Hz. Muhammed ve başkasını kendisine tercih eden, Allah ve diriliş gününe inanan ashabın zamanına götürmektedir. Sonra yeniden orada hazır olanlara bakmakta ve aradan henüz otuz yıl geçmemesine rağmen ne oldu da bu kısacık zaman diliminde Müslüman görünümlüler gerçek Müslümanların yerini aldılar? Dünyanın yüzlerine güldüğü insanlar Allah’ı unutmuş ve kendi imamlarına itaatsizlik etmişlerdir. Allah yolunda şehit vermiş ve bu yolda şehit vermeyi arzulayanlar nereye gittiler? Sadrı İslam’daki Müslümanlara bakmakta ve başkalarını kendilerine nasıl da tercih ettiklerini ve dünya malının kendilerini kirletmemesi için nasıl da çabaladıklarını vurgulamaktadır. Şimdi bunlar, neden böyle dünyaperest oldular ve servet peşinde koşmaktalar? Bu ve bunun gibi örnekler İmam Ali’nin (a.s) hutbelerini süslemektedir.(11)
Mektuplar
Mektuplar daha çok vali ve yöneticilerin vazifeleri hakkındadır. Örneğin: farklı insan tabakalarına karşı nasıl davranmaları, halkın hazinesini nasıl korumaları gerektiği, hazinede toplumun maslahat ve çıkarını gözetmeleri gibi konular bulunmaktadır. Ancak bu mektupların mazmununda o zamanın yöneticilerinin elleri altıdakilere davrandıkları gibi bir davranış tarzı bulunmamakta; dünyanın acı ve tatlı günlerini tecrübe etmiş şefkatli ve yaşlı bir babanın çocuğunu yaşam savaşının zorluklarına karşı nasıl aydınlığa çıkaracak öğütleri içeren mektuplar şeklindedir.(12)
Kısa ve Hikmetli Sözler
Bu bölümde Müminlerin Emiri Hz. Ali’nin (a.s) hikmetli sözleri, öğütleri ve ayrıca kısa sözler ve sorulara verdiği yanıtları yer almaktadır.(13)
Tercümeler
Nehcü’l Belaga için çok sayıda tercüme yapılmıştır. Onlardan bazıları şunlardır:
# Nehcü’l Belaga Farsça tercümesi ile birlikte kelimelerin şerhi ve tashihi beşinci ve altıncı yüzyıl. Azizullah Cuveyni.(14)
# Nehcü’l Belaga: Tercüme: Seyyid Cafer Şehidi.(15)
# Nehcü’l Belaga, Emiru’l Müminin Ali aleyhi selam, Tercüme: Abdul Muhammed Ayeti.(16)
# Nehcü’l Belaga’nın tercüme ve şerhi: tercüme ve şerh: Ali Naki Feyzulislam.(17)
# İmam Ali’nin aleyhi selam Nehcü’l Belagası, tercüme: Muhammed Mehdi Fuladivend.(18)
# Nehcü’l Belaga Mevlana Ali bin Ebu Talib Emiru’l Müminin (a.s) tercüme: Esedullah Mubaşşiri.(19)
Şerhleri
Nehcü’l Belaga’ya çok sayıda şerh yazılmıştır ve bunların bir çoğu günümüzde bulunmamaktadır. Fihrist yazarları bunlardan bir çoğunu adını yazmıştır. Örneğin: “Kitapname-i Nehcü’l Belaga” kitabı Nehcü’l Belaga hakkında 300’ün üzerinde farklı dillerde yazılmış kitaplardan bahsetmekte, buna rağmen bunun kapsayıcı bir sayı olmadığını düşünmektedir.(20) Aşağıda belirtilen kitap isimleri günümüzde mevcut olan önemli şerhlerden bazılarını içermektedir. Kitaplar arapça ve farsça dillerinde yazılmıştır.
Farsçalar
# İbn Ebu’l Hadid Mu’tezili’nin yazdığı Nehcü’l Belaga’nın tercüme ve şerhi. Tercüme: Gulam Rıza Laiki.(21)
# Altıncı yüzyılda yaşamış olan İbn Meysem’in (Kemalettin Meysem Ali bin Meysem Bahrani’nin) yazdığı Nehcü’l Belaga’nın tercüme ve şerhi. Çevirmenler: Kurban Ali Muhammedi Mukaddem, Ali Asker Nevai Yahya Zahid.(22)
# Tercüme ve Tefsiri Nehcü’l Belaga, Muhammed Taki Caferi.(23)
Arapçalar
# Maarici Nehcü’l Belaga, Zuheyruddin Ebu’l Hasan Ali bin Zeyd el-Beyhaki… (ölümü: 565); Muhammed Taki Danış Pejuh.(24)
# Minhacu’l Baraat fi Şerhi Nehcü’l Belaga, Kutbuddin Razi (ölümü: 573), Azizullah el-Attaradi.(25)
# Hadaiku’l Hakaik fi şerhi Nehcü’l Belaga, Kutbuddin el-Keyzeri el-Beyhaki, tahkik: Azizullah el-Attaradi.(26) Bu şerhin yazımı hicri 576’da sona ermiştir.(27)
# İ’lamu Nehcü’l Belaga, Ali bin Nasir es-Sarahsi (6. Yüzyıl), Azizullah Attaradi.(28)
# Şerhi Nehcü’l Belaga, Li-İbn Ebu’l Hadid, Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim.(29)
# Şerhi Nehcü’l Belaga, Kemalattin Meysem bin Ali Meysem Bahrani.(30)
# İhtiyaru Misbahu’s Salikin, min kelami Mevlana ve İmamuna Emiru’l Müminin Ali bin Ebu Talip (a.s), Meysem bin Ali b. Meysem Bahrani, tahkik, talik ve takdim: Muhammed Hadi el-Emini.(31)
# Minhacu’l Beraat fi Şerhi Nehcü’l Belaga, Habibullah el-Haşimi el-Hoi (k. 1268)(32)
# Behcü’s Sabaga fi Şerhi Nehcü’l Belaga, Muhammed Taki et-Tusteri (ş. 1374)(33)
# Nuhbetu’ş Şerheyn fi şerhi Nehcü’l Belaga, Abdullah Şubber (m. 1774- 1826), İbn Meysem ve İbn Ebu’l Hadid’in şerhlerinden seçmeler.(34)
# Nehcü’l Belaga, Şerh Muhammed Abduh (m. 1849 – 1905), tahkik: Eşref Ali, baskı: Abdul Aziz Seyyidu’l Ehl.(35)
Nehcü’l Belaga’nın Senetleri
Bazı Ehli sünnet ulemaları Nehcü’l Belaga’nın senedinde kuşkuya düşmüşlerdir. Örneğin İbn Hallakan (ölümü: 681) şöyle demektedir:
İnsanlar, İmam Ali bin Ebu Talib’in (radiyallahu anh) sözlerinden oluşan Nehcü’l Belaga adlı kitap hakkında ihtilafa düşmüşlerdir. Acaba Seyyid Murtaza mı onu bir araya getirmiştir yoksa kardeşi Razi mi? Ve demişlerdir ki bu Ali’nin (a.s) sözleri değildir ve bunları derleyenlerin sözleridir. Allah daha doğrusunu bilir.(36)
Ondan sonra Zehebi (ölümü: 748) kati bir şekilde şöyle demektedir:
Seyyid Murtaza, İmam Ali’nin (a.s) sözlerinin nispet verildiği Nehcü’l Belaga kitabını bir araya getiren kişidir. Bu nispet hakkında bir senet yoktur. Onlardan bazıları batıldır, bazıları ise doğru. Lakin bunu bir araya getiren kişinin kardeşi Razi olduğu da söylenmiştir.(37)
Yine İbn Hallakan, insanların tereddüt ettiklerinden bahsetmekte, İbn Ebi’l Hadid (ölümü: 656) de Şıkşıkiye hutbesinde bunlardan bazılarına değinmektedir. Elbette kendisi buna kati bir şekilde cevap vermekte ve şöyle yazmaktadır:
“603 yılında şeyhim Musaddık Bin Şubeyyib Vasıti’nin şöyle dediğini duydum: ‘Bu hutbe’yi (Şıkşıkiye hutbesi), İbn Haşşab diye ünlü olan Abdullah bin Ahmed’e okudum… Sonra ona şöyle dedim: Bu hutbenin (Hz. Ali’ye olan) nispeti doğru mudur?’ Dedi ki: “Allah’a andolsun ki senin Musaddık olduğunu bildiğim gibi onun da (hutbenin) Hz. Ali’nin sözü olduğu biliyorum.” Sonra ona dedim ki: “İnsanlardan bir çoğu bu hutbenin Razi’nin (rahmetullahi Teâlâ aleyh) olduğunu söylemekte.” Dedi ki: “Razi ve ondan başkaları nere, bu konuşmanın üslubu nere? Biz Razi’nin Resail’ini gördük ve onun nesirdeki yöntem ve tarzını biliyoruz; o bu hutbeye iyilik ve kötülük katmamıştır.” Sonra şöyle dedi: “Allah’a andolsun ki bu hutbeyi Razi dünyaya gelmeden 200 yıl kadar önce yazılan kitaplarda gördüm ve yazarların hatlarını tanıyorum. Daha Razi’nin babası Ebu Ahmed dünyaya gelmeden önce hangi ulema ve edip tarafından yazıldığını biliyorum.(38)
İbn Ebi’l Hadid devamında şöyle demektedir:
“Ben bu hutbelerin bir çoğunu Bağdat’ın Mutezile imamı, şeyhimiz Ebu’l Kasım Belhi’nin yazılarında gördüm. O, Razi dünyaya gelmeden önce güçlü bir devlette yaşamaktaydı. Yine ayrıca onun bir çoğunu “el-İnsaf” adlı kitabıyla ünlü olan İmamiye mütekellimlerinden Ebu Cafer bin Kubbe’nin kitabında gördüm. Ebu Cafer, Şeyh Ebu’l Kasım Belhi’nin (rahmetullah Teâlâ) öğrencilerindendi. Daha Razi (rahmetullahi Teâlâ) dünyaya gelmeden önce dünyaya gözlerini yummuştu.”(39)
İbn Ebi’l Hadid gibi Nehcü’l Belaga’ya şerh yazan yazarlar şerhlerinde yer yer itirazlara ve senetleri hakkında kati cevaplar ortaya koymuşlardır. Bunun yanı sıra çok sayıda araştırmacı yazar bu kitabın tüm konularının senetleri hakkında bağımsız kitaplar telif etmişlerdir. Bu kitaplarda İmam Ali’nin (aleyhi selam) sözleri, Seyyid Razi ve Seyyid Murtaza’dan önce ya aynı dönemde veya onlardan sonra yazılan kitaplardan ortaya konulmuş, ancak onların tarik ve yolu dışındaki yol ve tarikler kullanılarak sabit edilmiştir. Bu şekilde iddiaların yersiz olduğu ve ayrıca İmam Ali’nin sözlerini toplayan kişinin Seyyid Murtaza değil, kardeşi Seyyid Razi olduğu ispat edilmiştir. Aşağıda Nehcü’l Belaga’nın senetlerini bir araya getiren kitaplardan bazılarına değineceğiz:
# İstinadı Nehcü’l Belaga, telif: İmtiyaz Alihan Arşi; tercüme, talikat ve havaşi: Murtaza Ayetullah Zade Şirazi.(40)
# Mesadir Nehcü’l Belaga ve Esanidihi, Seyyid Abduzehra el-Hüseyni el-Hatib.(41)
Nehcü’l Belaga’nın Müstedrekleri
“Nehcü’l Belaga” kitabının İmam Ali’nin (aleyhi selam) bazı sözlerinden seçmeler olduğu göz önüne alınarak bazı araştırmacı yazarlar İmam Ali’nin (a.s) tüm sözlerini toplamaya koyulmuşlardır. Bu eserlerden bazıları şunlardan ibarettir:
# Temam Nehcü’l Belağa mimma evredehu eş-Şerif er-Razi eser Mevlana’l İmam Emiru’l Müminin Ali bin bu Talib aleyhi selam, tahkik, tetmim ve tansik: Sadık El- Musavi, Kame Bi-Tavsiki’l Kitab Muhammed Assaf, Raceehu ve Sahhahe Nususehu Ferdi es-Seyyid.(42)
# Nehcü’s Saadet fi Müstedrek Nehcü’l Belaga babu’l Kutub ve’r Resail, Telif: Muhammed Bakır el-Mahmudi, Tashih: Aziz Al-i Talib.(43)
# Nehcü’s Saadet fi Müstedrek Nehcü’l Belaga babu’l huteb ve’l Kelim, Telif: Muhammed Bakır el-Mahmudi, Tashih: Aziz Al-i Talib.(44)
# Müstedre Nehcü’l Belaga… el-Hadi Kaşifu’l Gıta.(45)
İmam Ali’nin Arap Edebiyatına Etkileri
Hicretin ilk yıllarından günümüze kadarki Arapça konuşan insanlar, sözlerinin sağlamlaşması, güzelleşmesi ve pekişmesi için defalarca İmam Ali’nin (aleyhi selam) konuşmalarını okur ve sözcüklerini tek tek kullanırlardı. Bu şekilde sözleri meleke olur veya yazdıklarını ortaya koyar ve başkaları tarafından konuşmaları kabul görürdü.(46) Araştırmacılar, İslam’dan sonraki hutbeler, edebiyat risaleleri ve hatta Arap şairlerin şiirlerini inceleyecek olurlarsa, İmam Ali’nin (a.s) sözlerindeki manayı almayan veya sözlerinden ve yazılarından yararlanmayan veya okuduğu şiirlerden istifade etmeyen çok az sayıda kişinin olduğunu göreceklerdir.(47)
Abdul Hamit
Abdul Hamit bin Yahya Amiri, hicretin 132. Yılında öldürülmüştür. Mervan hükümetinin son halifesi Mervan bin Muhammed’in kâtibidir. Onun hakkında ‘kitabet sanat ve hüneri Abdul Hamit’le başladı’ demektedirler. Abdul Hamit ise şöyle demektedir:
:“Esla’nın (başının ön tarafındaki saçları dökülen kişi, yani İmam Ali’nin) hutbelerinden yetmiş hutbe ezberledim ve hutbeler zihnimde durmadan çeşme gibi kaynadı.”(48)
Cahiz
Ebu Osman Cahiz (ö. H. 255), Arap edebiyatının imamı olarak tanınmakta ve Mesudi onu selefin en fasih yazarı olarak anmaktadır. Cahiz, İmam Ali’nin (aleyhi selam) bu sözünü “قیمة کلّ امریء ما یحسن”(49) (Kıymetu Kulli İmriin ma Yahsunu) naklettikten sonra şöyle demektedir:
“Eğer bu kitapta (muhtemelen el-Beyan ve’t Tibyan kitabıdır) bu cümle dışında bir şey dahi olmasaydı onu şafi, kâfi, yeterli, doyurucu ve ihtiyacı karşılayıcı olarak bulurduk, bilakis kifayet ötesi ve gaye sonu olarak görürdük. En güzel söz, azı seni tam olarak ihtiyaçsız koyan ve manası zahirde onun lafzı olandır.”(50)
“el-Beyan ve’t Tibyan” kitabında Müminlerin Emiri Hz. Ali’nin (aleyhi selam) çok sayıda hutbesini nakletmektedir.(51)
Cahiz, Seyyid Razi’den önce İmam Ali’nin (a.s) sözlerinden yüz tanesini seçmiş ve bu sözler Raşit Vatvat ve İbn Meysem Bahrani ve başkaları tarafından şerh edilmiştir. bu sözlerin vasfı hakkında şöyle demektedir:
“Bu sözlerin her biri Arapların en güzel sözlerinden bin katına bedeldir.(52) Öyle anlaşılıyor ki Cahiz’in telif ettiği kitaplar arasında yer alan “Mietun min Emsali Ali (a.s)” kitabından bahsetmektedir.
İbn Nübate
İbn Nübate Abdurrahim bin Muhammed bin İsmail (ö. H. 374), Arap edebiyatının ünlü ediplerinden ve meşhur Arap hatiplerindendir. Halep’te Seyfu’d Devle zamanında vaaz ve hutbeler vermekteydi. İbn Nübate şöyle demektedir:
“Hutbelerden hazine ezberledim ve her ne kadar ondan alırsam azalmamakta ve artmaktadır. Ezberlediğim şeyler Ali bin Ebu Talib’in (a.s) nasihatlerden yüz fasıldır.”(54)
Ebu İshak Sabi
Zeki Mübarek, “En-Nesru’l Fenni” kitabında Ebu İshak Sabi’nin tarzından bahsetmekte ve onun yazdıklarından bir pasaj naklederek şöyle yazmaktadır:
:“Eğer bizler bu ifadeleri Şerif Razi’nin Ali’nin (a.s) sözlerinden aktardığı sözlerle değerlendirirsek, Sabi ve Şerif Razi’nin her ikisinin de aynı tekneden içtiklerini görürüz.”(55)
İbn Ebi’l Hadid’in Sözleri
İbn Ebi’l Hadid, İmam Ali’nin aleyhi selam sözlerinin fesahati hakkında şöyle demektedir:
“O, aleyhi selam fasihlerin imamı ve baliğlerin baş tacıdır. Onun sözleri hakkında ‘yaratıcının kelamının altında, beşer kelamının üstündedir’ demişlerdir. İnsanlar, konuşma ve yazmayı onunla öğrenmişlerdir.”(56)
İmam Ali’nin Sözlerinin Fars Edebiyatına Etkileri
Tam bir güven ile söylenebilir ki Kur’an-ı Kerim’den sonra İranlı konuşmacı ve yazarlar Hz. Ali’nin (aleyhi selam) sözlerinden yararlandıkları gibi hiçbir kimseden yararlanmamışlardır ve onun sözlerinden daha süslü ve üstün bir söz bulamamışlardır. Hiçbir taassup olmadan itiraf etmek gerekir ki İmam Ali’nin aleyhi selam hutbe ve mektupları Kur’an-ı Kerim’den sonraki en üstün ve yapıcı Arapça bir nesidir. Bu konu 1000 yıldır Arap konuşmacı ve ediplerinin süregelen itiraflarıdır. İmam Ali’nin kelamının lafız ve manevi güzelliği, hicretin üçüncü asrından itibaren İmam Ali’nin (a.s) sözlerinin Arap edipleri tarafından toplamasına neden olmuştur.(57)
Şu kesindir ki İmam Ali’nin aleyhi selam konuşma ve sözlerinin senet ve belgelerinin bir çoğu daha Nehcü’l Belaga yazılmadan yüzlerce yıl önce mevcuttu ve Arap edipleri ve yazarları doğrudan veya dolaylı olarak söz ve yazılarının güzellik ve inceliğinde ondan yararlanmaktaydı. Bu yararlanmalar yüzyıllar boyunca Arap ve Fars edipleri tarafından ya iktibas edilme yoluyla ya da anlamından yararlanılarak ortaya konulmuştur. İslam dininin İran’a sirayet etmesi ile birlikte ilk yüzyıldan itibaren İranlı edipler yazılarının çoğunu Arapça olarak yazmaktaydılar. Arapçanın Kur’an ve dinin dili olması hasebiyle ve ayrıca başka milletlerin onlardan yararlanması için Arapça kullanılmaktaydı.(58)
Darice Farsçası yaygınlık kazandıktan sonra yazarlar ve şairler şiir ve yazılarını onunla yazmaya başladıktan sonra yazı ve şiirlerinde İmam Ali’nin (aleyhi selam) sözlerinden yararlanmayan çok az sayıda yazar ve şair bulunmaktadır.(59)
Firdevsi
Farsça konuşan büyük şairler arasında Nehcü’l Belaga ve diğer kitaplar olsun İmam Ali’nin sözlerinden ilham alan şairlerden birisi de Firdevsi’dir.(60)
Nasır Husrev Kubadiyani
Nasır Husrev Kubadiyani (k. 394- 481), İsmaili mezhebinin büyük mütekellim, şair ve yazarlarından biridir. Hz. Resulullah (s.a.a) ve Ehlibeytine (a.s) has sevgisi olan birisidir. Bu yazarın divanlarında İmam Ali’nin aleyhi selam sözleri ve kelamından oldukça fazla yararlandığı görülmektedir.(61) Doktor Seyyid Cafer Şehidi şöyle yazmaktadır: “Nasır Husrev Kubadiyani’nin divanında benim araştırdığım kadarıyla altmıştan çok olmak üzere İmam Ali’nin (a.s) kelamının aynısını nezm kalıbında kullanılmıştır. Sinan Gaznevi, Attar Nişaburi, Melvana Celalettin Belhi gibi irfani-tasavvufi yazarlar da bu şekildedir.”(62)
Kalila ve Dimna
Kalila ve Dimna Behremşahi, Hace Nasrallah İbn Muhammed bin Abdul Hamit tarafından hicri 538 – 540 tarihleri arasında yazılmış temsil tarzında hikayelerden oluşan bir kitaptır. Merhum Müçteba Miynevi, Kalila kitabının mukaddimesinde Nasrallah’tan sonra yaşamış yirminin üzerinde yazarın bu eserden etkilenerek onu taklit ettiğini yazmıştır. Ancak bu kitabın ve yazarının marifeti insanları etkilemek için Kur’an-ı Kerim ve Hz. Ali’nin (a.s) sözlerinden deliller getirerek ortaya koymasından kaynaklanmaktadır.(63) İran’da Şia mezhebinin yayılmasının ardından Nehcü’l Belaga ve Hz. Ali’nin (aleyhi selam) sözlerinden etkilenmeyen hiçbir şair ve yazar yoktur.(64)
Hazırlanan CD’ler
# Danışname-i Cami Nehcü’l Belaga, Tahran, Merkezi Tahkikat Rayane-i Havza İlmiye İsfahan.(65)
# Minhecu’n Nur: Danışname-i Alevi, Kum: Merkezi Tahkikat Kampiyoteri Ulumu İslami.(66)
ABNA.İR
wikishia.net
Dipnotlar
1. Mukaddime Seyyid Razi Ber Nehcü’l Belaga, Tercüme: Ayeti.
2. Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga.
3. Mukaddime Seyyid Razi Ber Nehcü’l Belaga, Tercüme: Ayeti.
4. Mukaddime Seyyid Razi Ber Nehcü’l Belaga, Tercüme: Ayeti.
5. Mukaddime Seyyid Razi Ber Nehcü’l Belaga, Tercüme: Ayeti.
6. Abduh, Şerhi Nehcü’l Belaga, s. 10.
7. Mukaddime Seyyid Razi Ber Nehcü’l Belaga, Tercüme: Ayeti.
8. Bkz. Muhammedi, Seyyid Kazım, Deşti, Muhammed, el-Mu’cemu’l Mufehres li-Elfaz Nehcü’l Belaga, Kum, Neşri İmam Ali, 1369.
9. Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga.
10. Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga.
11. Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga.
12. Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga.
13. Şehidi, Nehcü’l Belaga, s. 361
14. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/ff1ii5590
15. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1828261
16. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1207008
17. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/675567
18. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1582020
19. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/575562
20. Üstadi, Rıza, Kitabname-i Nehcü’l Belaga, s. 3-4.
21. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1512746
22. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/976684
23. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1737942
24. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/545488
25. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2965984
26. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2975819
27. El-Hüseyni Hatib, Mesadiru Nehcü’l Belaga ve Esaniduhu, c. 1, s. 226.
28. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2965983
29. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/506593
30. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/928760
31. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/560089
32. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2428468
33. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/569381
34. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/748217
35. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1925260
36. İbn Hallakan, Vefayatu’l A’yan ve Enbai Ebnai’z Zaman, c. 3, s. 313.
37. Zehebi, Seyu A’lamu’n Nubela, c. 17, s. 589.
38. İbn Ebi’l Hadid, Şerhi Nehcü’l Belaga, c. 1, s. 205.
39. İbn Ebi’l Hadid, Şerhi Nehcü’l Belaga, c. 1, s. 205-206.
40. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/526351
41. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/885620
42. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/619025
43. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/488844
44. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2964112
45. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/928193
46. Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga.
47. Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga. Daha çok bilgi edinmek için Nehcü’l Belaga ve Eseruhu ale’l Edebi’l Arabi” makalesinin 119. Sayfasına bakınız. Muhammed Hadi Emini, intişar Nehcü’l Belaga.
48. İbn Ebi’l Hadid, Şerhi Nehcü’l Belaga, c. 1, s. 24; Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga.
49.
50. Cahiz, el-Beyan ve’t Tibyan, Tashih: Abdusselam Harun, c. 1, s. 83, Nehcü’l Belaga’nın mukaddimesi, şehidi.
51. Cahiz, el-Beyan ve’t Tibyan (Nüshası, Ehlibeyt kütüphanesinin bastığı CD’de mevcuttur. İkinci nüsha), s. 237 – 240.
52. Şerh İbn Meysem ale’l Mietu Kelimeti li-Emiri’l Müminin Ali İbn Ebi Talib aleyhi selam, el-Musahhih: Mir Celalattin el-Hüseyni el-Ermevi el-Muhaddis, Tahran, Tahran Üniversitesi baskısı, ş. 1349; s. 2. Ayrıca Bkz. Vatvat Raşit, Matlubu Kulli Talib min Kelami Emiri’l Müminin Ali b. Ebi Talib aleyhi selam, musahhih: Mir Celalettin Hüseyni Ermevi Muhaddis, Tahran, Tahran Üniversitesi, s. 2, ş. 1342.
53. Bkz. Danışneme-i Cihanı İslam, “Cahiz, Ebu Osman Amr b. Bahr” maddesi.
54. İbn Ebi’l Hadid, Şerhi Nehcü’l Belaga, c. 1, s. 24; Şehidi, Mukaddime Nehcü’l Belaga.
55. En-Nesru’l Fenni, c. 2, s. 196; Mukaddime Nehcü’l Belaga’dan naklen, şehidi.
56. İbn Ebi’l Hadid, Şerhi Nehcü’l Belaga, c. 1, s. 24.
57. Şehidi, Behre Edebiyat Ez Sohanani Ali aleyhi selam, s. 202.
58. Şehidi, Behre Edebiyat Ez Sohanani Ali aleyhi selam, s. 205.
59. Şehidi, Behre Edebiyat Ez Sohanani Ali aleyhi selam, s. 205.
60. Şehidi, Behre Edebiyat Ez Sohanani Ali aleyhi selam, s. 206-209.
61. Şehidi, Behre Edebiyat Ez Sohanani Ali aleyhi selam, s. 209.
62. Şehidi, Seyyid Cafer, Behre Giri Edebiyat Farsi ez Nehcü’l Belaga, s. 185.
63. Şehidi, Behre Edebiyat Ez Sohanani Ali aleyhi selam, s. 210.
64. Şehidi, Behre Edebiyat Ez Sohanani Ali aleyhi selam, s. 214.
65. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1890310
66. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1983833
67. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/885530
Kaynaklar
* Nehcü’l Belaga, tercüme: Seyyid Cafer Şehidi, Tahran, İlmi ve Ferhengi, ş. 1377.
* Nehcü’l Belaga, tercüme: Abdul Muhammed Ayeti, defteri neşri Ferhengi İslami, ş. 1377 (Nüshası, Ehlibeyt kütüphanesinin bastığı CD’de mevcuttur. İkinci nüsha)
* İbn Ebi’l Hadid, Şerhi Nehcü’l Belaga, c. 1, tahkik: Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim, Daru İhyau’l Kutubu’l Arabi, İsa el-Bani el-Halebi ve Şureka, m. 1959.
* Üstadi, Rız, Kitabnamei Nehcü’l Belaga, Tahra, Bonyadı Nehcü’l Belaga, ş. 1359.
* el-Hüseyni el-Hatib, es-Seyyid Abdu’z Zehra, Mesadir Nehcü’l Belaga ve Esaniduhu, c. 1, Beyrut, Daru’z Zehra, m. 1988.
* İbn Hallakan, Vefayatu’l A’yan ve Enbau Ebnai Zaman, c. 3, tahkik: İhsan Abbas, Lübnan, Daru’s Sakafat.
* Zehebi, Seyru A’lamu’n Nübela, c. 17, tahkik, tahric ve talik: Şuayb el-Erneut, Muhammed Naim el-Arksuvesi, Beyrut, müessese er-Risalet, m. 1986.
* Şehidi, Seyyid Cafer, Behre Edebiyat Ez Sohanani Ali aleyhi selam, der yadnamei Gonkre Hazare Nehcü’l Belaga, Bonyadı Nehcü’l Belaga, ş. 136.
* Şehidi, Seyyid Cafer, Behre Giri Edebiyat Farsi ez Nehcü’l Belaga, der yadnamei dovommin Kongre Nehcü’l Belaga, Tahran, Vezaret İrşad İslami ve Bonyadı Nehcü’l Belaga, ş. 1363.
* el-Cahiz, el-Beyan ve’t Tibyan, Mısır, el-Mektebetu’t Ticariye el-Kubra Li-Sahibiha Mustafa Muhammed, m. 1936 (Nüshası, Ehlibeyt kütüphanesinin bastığı CD’de mevcuttur. İkinci nüsha)
* Abduh, Muhammed, Şerhi Nehcü’l Belaga, tashih: Muhammed Muhyiddin Abdul Hamid, Kahire, Matbaatu’l İstikamet (Nüshası, Alevi Danışnamesinin CD’inde mevcuttur. Minhecu’n Nur).
* Muhammed, Seyyid Kazım, Deşti, Muhammed, el-Mu’cemu’l Mufehres li-Elfazi Nehcü’l Belaga, Kum, Neşru İmam Ali (a.s), ş. 1369.
source : abna24
