Takibat (Arapça: تعقیبات), namazlardan sonra yapılan bazı müstahap amellerdir. Namaz, İslam dininde emrolunan en önemli farizelerden biridir. Namaz öncesi veya sonrasında dini adaplardan sayılan bazı ameller yerine getirilmektedir. Namaz sonrası yapılan ameller mecmuasına takibat denmektedir.
Sözlük ve Fıkıh’taki Yeri
Takibat sözlükte, takip etmek, bir şeyin peşi sıra gitmek, bir işi veya birisini takip etmek anlamındadır.(1) Fıkıh terminolojisinde ise ibadetlerden (namaz) sonra yapılan bazı müstahap amellerdir. Aynı şekilde namaz sonrasında okunan bazı zikir ve dualara da denir.(2)
Takibat tabiri, İmam Cafer Sadık’tan aleyhi selam nakledilen rivayetlerde kullanılmıştır.(3) Bu tabir uzun yüzyıllar boyunca her zaman yaygın olarak kullanılmıştır.
Kur’an’da
Bazı müfessirler; فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ ﴿۷﴾ وَإِلَیٰ رَبِّک فَارْغَب“Şu halde boş kaldığın zaman, durmaksızın (dua ve ibadete) koyul ve yalnızca Rabbine rağbet et.” (İnşirah, 7-8)(4) bu iki ayetin, takibata delalet ettiğini ifade etmektedirler.(5)
Oysa İbn Abbas gibi bazı müfessirler; وَمِنَ اللَّیلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ“Gecenin bir bölümünde ve secdelerin ardından da O'nu tesbih et.” (Kaf, 40)(6) ayetini namaz sonrası tesbih veya takibata yormuşlardır. Bir grup Ehli sünnet müfessiri ise farizalar sonrası nafilelere yorumlamıştır.(7) Söylendiğine göre namaz sonrası kılınan tatavvu namazının (nafile namaz) Ehli sünnet fıkhında takibat olarak anılması çok meşhurdur.(8)
Bazı rivayi kaynaklarda fariza namazlardan sonra “muavvezat,(9) Yasin suresi,(10) Ayete’l Kürsü”(11) gibi bazı sure ve ayetlerin kıraat edilmesi, tavsiye edilmiştir.
Fazilet
Namaz takibatı hakkında ‘eğer bir mümin namaz sonrasında bir sonraki namaza kadar takibatla meşgul olursa, o artık Allah’ın konuğu olur ve Allah’ın konuğunu ağırlaması onun Allah üzerindeki hakkı’ olur demişlerdir.(12)
Namaz Takibatı Zikirleri
Namaz sonrası zikirlerin tekrar edilmesi hakkında çok sayıda şekiller belirtilmiştir. Ancak en çok tekit edilen ve meşhur olan her namaz sonrası Hz. Zehra’nın (selamullahi aleyha) tesbihatının okunmasıdır. Bu tesbihatta 34 kere Allah-u Ekber, 33 kere El-Hamdulillah ve 33 kere Subhanallah tekrar edilmektedir.(13) Bununla birlikte genel olarak temcid, hamd, tesbih, tehlil ve Peygambere salavat zikirleri emrolunmuştur.(14)
Rivayetlerde ve fıkıh kitaplarında, namaz sonrasında dua ve zikretmek tekit edilmiştir. Bu doğrultuda me’sur (nakledilmiş, rivayet edilmiş) dualar da açıklanmıştır. İmamiye’de bunlardan en meşhur olanı “La ilahe illallah vehdehu vehdehu…” zikridir.(15) Aynı şekilde “Allahumme inni Es’eluke min külli hayrin ehate bihi ilmuk…” duası da rivayetlerde tavsiye edilmiştir.(16)
Müşterek dualara ek olarak günlük her namazın kendisine has duası bulunmaktadır.(17) Buna rağmen üzerinde durulan şey, her namaz kılan kişinin neye ihtiyaç duyuyorsa Allah’tan onu istemesi öngörülmüştür.(18)
Rivayetlerde denildiğine göre fariza namazlarından sonra dua etmek nafile namazdan daha önceliklidir.(19) Rivayetler esasına göre fariza namazlardan sonra ve özellikle fecir namazı, öğlen namazı ve akşam namazından sonra dua etmek müstecaptır.(20) Bazı fıkıh kaynaklarında, me’sur dua ve zikirlerin me’sur olmayan dualardan faziletli olduğuna vurgu yapılmıştır.(21)
Şükür Secdesi ve Namaz Takibatı
Rivayetlerde tavsiye edilen adaplardan biri de şükür secdesidir. Secdede yüz kere şükretmek veya yüz kere af talebinde bulunmak şeklinde görülür.(22) Bazı kaynaklarda şükür secdesi İmamiyye’nin özelliklerinden sayılmıştır.(23) Oysa şükür secdesi İmamiyye ve diğer Ehli sünnet mezheplerinin müştereklerindendir. Buna rağmen bazı Ehli sünnet fakihleri bidate düşmek korkusundan ve namazın sünnetlerinden sayılabilecek olmasından ötürü! Mekruh saymışlardır!(24)
Namazın Tafir ve Takibi
Takibatın sonunda tavsiye edilen ibadet adaplarından birisi de “Tafir”dir. Tafir, namaz kılan kişinin namaz sonrası yanaklarını toprağa koyma hâletidir.(25) Aynı şekilde namaz kılan kişinin tafir hâletinde kollarını, sinesini ve karnını yere yapıştırması tavsiye edilmiştir.(26)
Cemaat Namazından Sonraki Ameller
Cemaat namazı adaplarından tavsiye edilen şeylerden birisi namaz kılan son me’mumun namazı bitene kadar cemaat imamının tesbih söylemesi, ancak genel olarak takibatı kısa tutması tavsiye edilmiştir.(27) Ama Ehli sünnet rivayetlerinde Ramazan ayı namazlarının takibatının mekruh olduğu ve halkın yorgun düşeceği kaygısı dile getirilmiştir.(28) Bazen de cemaat imamının genel olarak uzun oturması mekruh sayılmıştır.(29)
Fıkıh Kaynaklarında
Fıkıh kaynaklarında, bazen takibat konusu oldukça kısa tutulmuştur.(30) Oysa bazı metinlerde namazın sünnetlerine daha çok dikkat edilmiş ve takibat konusu ayrıntılı olarak ele alınmıştır.(31)
İmamiyye kaynaklarında takibat unvanı ile görülen dua ve zikirlerin fazlalığı Ehli sünnet kaynaklarında o ölçüde görülmemektedir. Bazı Ehli sünnet kaynaklarında me’sur ve gayri me’sur duaların namazlardan sonra okunmasının müstahap olduğu belirtilmiştir. Oysa bazı kaynaklarında namaz sonrası oturmak ve dua ve zikirle meşgul olmak bidate düşme korkusu ve namazın sünnetlerinden sayılma endişesinden ötürü uygun görülmemiş ve mekruh sayılmıştır.(32)
Telifler
Takibat hakkında doğrudan bazı kitap ve risaleler de kaleme alınmıştır. Örneğin Ebu’l Abbas ibn Nuh Seyrafi’nin(33) yazdığı “et-Takib ve Tafir” kitabı, İbn Fehd Hilli’nin yazdığı “El-Fusulu fi Daavati İ’kabi’l Feraiz”(34) kitabı ve Muhakkik Kereki’nin yazdığı risale.(35)
ABNA24.COM
wikishia.net
Dipnotlar
1. Lügatname-i Dehhuda, Ferheng Lügat Amid, Ferhengi Farsi Muin.
2. Lügatname-i Dehhuda, Ferheng Lügat Amid, Ferhengi Farsi Muin.
3. Kuleyni, el-Kâfi, c. 3, s. 341; İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 329.
4. İnşirah, 7-8.
5. Bkz. Taberi, et-Tefsir, c. 30, s. 236-237; Tabersi, Mecmeu’l Beyan, c. 10, s. 391; İbn Kudame, el,Muğni, c. 1, s. 273; Sahibi Cevahir, Cevahiru’l Kelam, c. 1, s. 390.
6. Kaf, 40.
7. Bkz. Taberi, et-Tefsir, c. 26, s. 182; İbn Kesir, Tefsiri’l Kur’ani’l Azim, c. 4, s. 231.
8. Bkz. İbn Kudame, el-Muğni, c. 1, s. 457; İbn Muflih, el-Mebda, c. 2, s. 19.
9. Ahmed bin Hambel, Müsned, c. 4, s. 155 ve 201; Ebu Davud Secistani, es-Sünen, c. 2, s. 86.
10. Şeyh Bahai, Miftahu’l Felah, s. 117.
11. İbn Kesir, Tefsiri’l Kur’ani’l Azim, c. 1, s. 306.
12. Kuleyni, el-Kâfi, c. 3, s. 341.
13. Kuleyni, el-Kâfi, c. 3, s. 342-343; Ebu’l Salah Halebi, el-Kâfi, s. 124; Tesbihattan sonraki zikirler için Bkz. Tusi, en-Nihayet, s. 85.
14. Kuleyni, el-Kâfi, c. 3, s. 341.
15. El-Kâfi, s. 124; Tusi, en-Nihayet, s. 84-85; Müslim bin Haccac, Sahih, c. 2, s. 888; Ebu Davud Secistani, es-Sünen, c. 2, s. 184.
16. Kuleyni, Kâfi, c. 3, s. 343; İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 323; Başka dualar için Bkz. Kuleyni, el-Kâfi, c. 3, s. 343-346; İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 324, 325 ve 327-328.
17. İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 326, 327; El-Kafi, s. 124; Tusi, Misbahu’l Müteheccid, s. 200; İbn Tavus, Felahu’s Sail, s. 170, 171; Risaleler için Bkz. Ağa Bozorg Tahrani, ez-Zaria, c. 4, s. 218.
18. Ebu’l Salah Halebi, el-Kafi, s. 124; Muhakkik Hilli, el-Mu’teber, c. 2, s. 248.
19. Kuleyni, el-Kafi, c. 3, s. 342; Allame Hilli, Nihayetu’l Ahkam, c. 1, s. 510.
20. Kuleyni, el-Kafi, c. 3, s. 343-345.
21. Muhakkik Hilli, el-Mu’teber, c. 2, s. 248.
22. Kuleyni, el-Kafi, c. 3, s. 344; İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 329-334.
23. İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 331.
24. Bkz. İbn Abidin, Reddu’l Muhtar, c. 1, s. 452; Hasakefi, ed-Durru’l Muhtar, c. 2, s. 119.
25. İbn Babaveyh, Men La Yahduruhu’l Fakih, c. 1, s. 332; Ebu’l Salah Halebi, el-Kafi, s. 124.
26. Yahya bin Said Hilli, el-Camiu’ lil-Şerai, s. 78.
27. Kuleyni, el-Kafi, c. 3, s. 341.
28. İbn Ebu Şeybe, el-Musannif, c. 2, s. 167-168.
29. Bkz. İbn Muflih, el-Mebde, c. 2, s. 93; Merdavi, el-İnsaf, c. 2, s. 299.
30. Muhakkik Hilli, Şeraiu’l İslam, c. 1, s. 90; Allame Hilli, Tebsiretu’l Mutallimin, s. 49; Şehid Sani, er-Ravzatu’l Behiyye, c. 1, s. 395-396.
31. Şehid Evvel, el-Elfiye, s. 129 ve sonrası; Ganaimu’l Eyyam, c. 3, s. 87 ve sonrası, Neraki, Müstened-i Şia c. 5, s. 392 ve sonrası, Sahibi Cevahir, Cevahiru’l Kelam, c. 1, s. 390.
32. Bkz. İbn Teymiye, Kutubu ve Resail ve Fetava, c. 22, s. 518-519 ve c. 24, s. 322; İb Muflih, el-Furu, c. 2, s. 116.
33. Neccaşi, er-Rical, s. 86-87.
34. Mekarimu’l Ahlak, haşiye, k. 1341.
35. Diğer metinler için Arapça, Farsça, Urduca ve Gucurati dilleri için Bkz. Ağa Bozorg Tahrani, ez-Zeria, c. 3, s. 12; c. 4, s. 218-219; c. 10, s. 32; c. 11, s. 47; c. 12, s. 93-95; c. 15, s. 6; c. 22, s. 17 ve c. 25, s. 114-115.
Kaynaklar
* Kur’an-ı Kerim.
* İbn Ebi Şeybe, Abdullah, el-Musennef, Kemal Yusuf Hut’un katkılarıyla, Riyad, k. 1409.
* İbn Babaveyh, Muhammed, Men La Yahduruhu’l Fakih, Ali Ekber Gaffari’nin katkılarıyla, Kum, k. 1404.
* İbn Teymiye, Ahmed, Kutub ve Resail ve Fetava, Abdurrahman Muhammed Kasım İsmeti’nin katkılarıyla, Mektebetu İbn Teymiye.
* İbn Tavus, Ali, Felahu’s Sail, Kum, Defteri Tebliagatı İslami.
* İbn Abidin, Muhammed Emin, Reddu’l Muhtar, Beyrut, m. 1995.
* İbn Kudame, Abdullah, el- Muğni, Beyrut, k. 1405.
* İbn Kesir, Tefsiri’l Kur’an-ı Azim, Beyrut, k. 1401.
* İbn Muflih, İbrahim, el-Mebde, Beyrut, k. 1400.
* İbn Muflih, Muhammed, el-Furu, Ebu Zehra Hazım Kadı katkılarıyla, Beyrut, k. 1418.
* Ebu Selah Halebi, Taki, el-Kafi, Rıza Üstadi katkılarıyla, İsfahan, k. 1403.
* Ebu Davud Secistani, Süleyman, es-Sünen, Muhammed Muhyiddin Abdulhamid katkılarıyla, Kahire, k. 1369.
* Ahmed bin Hambel, Müstened, Kahire, k. 1313.
* Ağa Bozorg Tahrani, ez-Zeria.
* Haskefi, Muhammed, ed-Durru’l Muhtar, Beyrut, k. 1386.
* Şehid Evvel, Muhammed, el-Elfiye, Ali Fazıl Kaini katkılarıyla, Kum, k. 1408.
* Şehid Sani, Zeynuddin, er-Ravzatu’l Behiyye, Muhammed Kelanteri katkılarıyla, Beyrut, Daru’t Taarif.
* Şeyh Bahai, Miftahu’l Felah, Beyrut, k. 145.
* Sahibi Cevahir, Muhammed Hasan, Cevahiru’l Kelam, Mahmud Kuçani katkılarıyla, Tahran, k. 1394.
* Tabersi, Fazıl, Mecmeu’l Beyan, Beyrut, m. 1995.
* Taberi, et-Tefsir, Beyrut, k. 1405.
* Tusi, Muhammed, en-Nihayet, Beyrut, Daru’l Endulis.
* Tusi, Muhammed, Misbahu’l Mütecehhid, Tahran, k. 1339.
* Allame Hilli, Hasan, Tebsiretu’l Mutaalimin, Ahmed Hüseyni ve Hadi Yusufi katkılarıyla, Tahran, ş. 1368.
*Allame Hilli, Hasan, Nihayetu’l Ahkam, Mehdi Recai katkılarıyla, Kum, k. 1410.
* Kummi, Ebu’l Kasım, Ganaimu’l Eyyam, Abbas Tebriziyan katkılarıyla, Meşhed, k. 1418.
* Kuleyni, Muhammed, el-Kafi, Ali Ekber Gaffari katkılarıyla, Tahran, k. 1391.
* Muhakkik Hilli, Cafer, el-Mu’teber, Nasır Mekarim Şirazi ve başkalarının katkılarıyla, Kum, ş. 1364.
* Merdevi, Ali, el-İnsaf, Muhammed Hamid Faki baskısı, Beyrut, m. 1986.
* Müslim bin Haccac, Muhammed Fuad Abdulbaki katkılarıyla, Kahire, m. 1955.
* Neccaşi, Ahmed, er-Rical, Musa Şubeyri Zencani katkılarıyla, Kum, k. 147.
* Neraki, Ahmed, Müstenedu’ş Şia, Kum, k. 1415.
* Yahya bin Said Hilli, el-Camiu lil-Şerai, Cafer Subhani ve başkalarının katkılarıyla, Kum, k. 1405.
source : abna24
