Meysem-i Tammar Esedi Kufi, İmam Ali’nin (aleyhi selam) seçkin ashabındandır. Kerbela Vakıasından önce İbn Ziyad’ın emri ile Kufe’de darağacına asılmış ve şehit olmuştur. Hayatı hakkında çok aydınlatıcı bilgiler bulunmamaktadır. Kufe’de hurma sattığı, keramet sahibi ve gelecekte yaşanacak bazı olaylardan haber verdiği rivayet edilmiştir.
Nesebi
Dediklerine göre Meysem-i Tammar acem asıllıdır. Günümüz yazarlarından bazıları onun İranlı olduğunu belirtmişlerdir.(1) ancak Beni Esed kabilesinden bir kadının kölesi olduğu için bu kabileye müntesiptir.(21) Hz. Ali (aleyhi selam) Meysem’i kadından satın almış ve azat etmiştir. Hz. Ali Meysem’e adını sorunca “Salim” der. Sonra Hz. Ali: “Allah Resulü (s.a.a), Acem diyarında babanın senin adını “Meysem” koyduğunu bana haber vermiştir”, der. Meysem: “Allah Resulü ve Müminlerin emiri doğru buyuruyorlar. Allah adına yemin ederim ki, Acem diyarında benim adım öyleydi.” Bunun üzerine Hz. Ali: “Salim ismini bırak, Resulullah’ın seni andığı önceki adına dön”, diye buyurur. Böylelikle Salim Meysem adını alır ve künyesi Ebu Salim olur. Bir başka künyesi ise Ebu Salih’tir.(3)
Mesleği
Meysem Kufe pazarında hurma sattığından kendisine Tammar (hurmacı) lakabını vermişlerdir.(4) Bir başka rivayete göre Darurızk denilen yerde kavun satarmış.(5)
Meysem’in İmamların Ashabı Arasındaki Yeri
Meysem’i Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in (a.s) ashabından saymışlardır,(6) ancak Hz. Ali’nin (a.s) öğrencisi olduğu için daha çok Hz. Ali ile anılmıştır.(7) Meysem, Peygamber Ehlibeytine (a.s) oldukça düşkünlüğü ile tanınırdı.(8) Onlarda mütekabilen Meysem’e has ilgi duyarlardı. Peygamber Efendimizin eşi Ümmü Seleme’nin dediğine göre, Peygamber Efendimiz, Meysem’i her zaman iyilikle anmış ve onun hakkında Hz. Ali’ye tavsiyelerde bulunmuştur.(9) Meysem, Hz. Ali’nin (a.s) has ilgisine sahipti ve ondan dersler almış ve aralarında çok sayıda söyleşiler olmuştur.(10) Meysem, kaynakların yazdığına göre Hz. Ali’den çok sayıda ilim ve sırlar öğrenmiştir. Hz. Ali (a.s) ona gaybi ilimleri de öğretmiş(11) ve onu denenmiş müminler kategorisine sokarak Hz. Resulullah ve Ehlibeytin yüce makamını idrak edecek mevkie çıkarmıştır.(13)
Meysem-i Tammar’ın İlmi
Meysem, Muaviye’nin ölümünü önceden bilmiş(14) ve İmam Hüseyin’in (a.s) şehadet haberini de Cuble adında bir Mekkeli kadına haber vermiştir.(15) Meysem ayrıca kendi taifesinin elebaşı tarafından tutuklanacağını, İbn Ziyad’ın(16) emri ile şehit edileceğini ve Muhtar b. Ebu Ubeyde Sakafi’nin hapisten çıkacağını da önceden haber vermiştir.(17)
Meysem-i Tammar’da bulunan bu özellikler, onu İmam Ali’nin (aleyhi selam) seçkin yaranlarından, havarilerinden ve değerli ashabından saymalarına neden olmuştur.(19) Nitekim bazı kayıtlarda Meysem-i Tammar, “Şortetu’l Hamis”ten sayılmıştır. Bu grup, Hz. Ali (a.s) ile savaşlarda son nefeslerine kadar Hz. Ali’ye destek vereceklerine dair ahitleşmişlerdi.(20)
İmamla Tanıştıkları Dönem
Meysem’in Hz. Ali’nin hükümet dönemindeki savaşlarında yer aldığına dair bir rivayet yoktur. Bundan da Meysem’in Hz. Ali (a.s) ile son dönemlerde tanıştığı ihtimali doğmaktadır. Meysem’den nakledilen rivayetlerde de İmam Ali’nin (a.s) hükümetinin son dönemleri geçmiştir. Örneğin Muviye’nin adamlarının “Hit” ve “Ambar” bölgelerine saldırdıkları ve orada bir grup kadın ve çocukları öldürdükleri rivayetleri geçmiştir.(21)
Muaviye, Hz. Ali ve yaranlarına sövdüğü ve sebbettiğinde Meysem’e de hakaret etmiş ve küfretmiştir.(22) İmam Ali’den (a.s) sonra Meysem, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in (a.s) vefalı yaranlarından olmuştur.(23) İmam Hüseyin (a.s) Meysem’e has ilgi duymakta ve onu iyilikle anmakta idi.(24) Hicretin 60. Yılında İmam Hüseyin’in (a.s) kıyamından hemen önce Meysem, umre yapmak için Mekke’nin yolunu tutar. İmamı göremeyince İmamı bulmak için Ümmü Seleme’yi arar ve ondan İmamın durumu hakkında bilgi alır. Meysem, Ümmü Seleme validemizin yanından ayrılmadan önce İmama selamlarını iletmesini ve onunla Allah katında buluşacaklarını söylemesini ister.(25)
İmamın Meysem’in Şehadetinden Haberdar Olması
İmam Ali (a.s) Meysem’in nasıl şehit edileceğini, katilinin kim olduğunu ve hangi hurma ağacına asılacağını haber vermiş ve ona Ubeydullah b. Ziyad’ın (Kufe valisi) yaptıklarına karşı direnmesi karşılığında kıyamette kendisine İmamın yanında layık bir makam verileceğinin müjdesini vermiştir. Dediklerine göre Meysem, o ağacın yanında namaz kılar ve onunla konuşurdu.(26) Meysem, İmam Ali’den duyduğu şehadet haberini başkalarına da söylemiştir.(27) Örneğin bir rivayete göre o ve Habip İbn Mezahir bir topluluk içinde nasıl şehit olacaklarını söylemiş, ancak orada olanlar onları alaya almış ve dalga geçmişlerdir.(28)
Meysem’in Tutuklanması ve Katledilmesi
Birinci Rivayet
Meysem’in tutuklanması ve şehadeti hakkında iki rivayet bulunmaktadır. Birinci rivayette İbn Ziyad, Yezid b. Muaviye’nin emri ile –Ehlibeytin ciddi taraftarlarından olduğunu biliyordu- Meysem’i tutuklatarak darağacına astırır.(29) Meysem, umre dönüşü, Mekke’den Kufe’ye dönerken yolda İbn Ziyad’ın adamları tarafından tutuklanır. Zindanda Muhtar Sakafi ile karşılaşır ve ona yakında zindandan çıkacağı haberini verir. İbn Ziyad, Ureyfi’den (kavmin lideri) Meysem’i ona teslim etmesini aksi takdirde onu öldüreceğini söyler. Anlaşıldığı kadarıyla İbn Ziyad süvari birliğinden yüz kişiyi onunla birlikte gönderir ve Meysem’i Kadisiye’de (Kufe’ye on beş kilometre mesafede) tutuklatır ve Kufe’ye götürterek darağacına astırır.(30)
İkinci Rivayet
İkinci rivayete göre, Meysem bir grup pazarcının isteği üzerine, Kufe Pazar müdürünü şikayet etmek için pazarcılarla birlikte İbn Ziyad’ın yanına gider ve ondan Pazar müdürünü görevden almalarını ister. Meysem orada çok baliğ bir konuşma yapar. Ubeydullah İbn Ziyad tarafından Kufe emiri olan Amr bin Hureys ki kendisi Osman taraftarı ve Ehlibeyt düşmanlığı ile bilinirdi, o da orada hazır bulunmaktaydı. Meysem’i yalancı ve yalancıların dostu olarak tanır, ancak Meysem kendisinin doğru sözlü ve doğru sözlülerin (Hz. Ali ve Ehlibeyt) dostu olarak tanıtır. İbn Ziyad, Meysem’den Hz. Ali’den bizar ve uzak olduğunu izhar etmesini, ona küfürler etmesini ve onun yerine Osman’ın (ki kendisi de Emevi topluluğundandır) dostu olduğunu ve onu iyilikle anmasını ister. İbn Ziyad, Meysem’in dediklerini yapmaması durumunda kol ve bacaklarını keseceğini ve darağacına asacağı tehdidinde bulunur. Ancak Meysem, takiye yapabileceği yerde şehadeti seçer ve Hz. Ali’nin (a.s) İbn Ziyad’ın o şekilde yapacağını ve dilinin kesileceğini söylediğini söyler. İbn Ziyad kendince bu gaybi haberi yalan çıkarmak için Meysem’in yalnızca el ve ayaklarının kesilmesini ve Amr b. Hureys’in evinin yanında darağacına asılmasını emreder.
Meysem’in Dilinin Kesilmesi
Meysem darağacında yüksek sesle insanlardan toplanmasını ve Hz. Ali’den (aleyhi selam) duyduğu esrarengiz ve gizli hadisleri dinlemesini ister. Daha sonra Emevilerin fitnelerini ve Haşimoğlullarının faziletlerini anlatır. Amr b. Hureys, Meysem’in insanları etkilediğini ve bir çok şeyi ifşa ettiğini görünce, hemen İbn Ziyad’ın yanına gider ve durumu ona anlatır. İbn Ziyad, rezil ve rüsva olacağı korkusundan Meysem’in ağzına gem ve dizgin vurulmasını emreder. Denildiğine göre Meysem İslam’da ağzına dizgin vurulan ilk kişidir.(31)
Başka bir rivayete göre Amr b. Hureys –ki insanların Meysem’in sözünden etkilenerek hükümete karşı isyan edeceklerinden korkmaktaydı- İbn Ziyad’dan Meysem’in dilinin kesilme emrini vermesini ister. İbn Ziyad kabul eder ve korumalarından birini bu iş için gönderir. Meysem, İbn Ziyad’ın Hz. Ali’nin onun hakkında buyurmuş olduğu el ve ayaklarının kesileceği ve sonra dilinin kesilerek darağacına asılacağına dair öngörüsünü yalanlayamadığını orada herkese haykırır ve dili kesildikten sonra şehit olur.(32)
Şehadeti
Nakledilen bir rivayete göre Meysem, üç gün darağacında asılı kaldıktan sonra hançerle karnına aldığı darbeyle ağır yaralanır. Meysem tekbir getirir ve aynı gün ağzından ve burnundan kanlar akar ve şehit olur.(33) Yazılanlara göre Emevilerin aleyhine ve Haşimoğullarının lehine konuştuktan bir gün sonra ağzına dizgin vurulmuş, ağzından ve burnundan kanlar akmış ve üçüncü gün aldığı hançer yaraları ile şehit olmuştur. Meysem, hicretin 60. Yılında Zilhicce ayında İmam Hüseyin’in Irak’a girişinden on gün önce gerçekleşmiştir.(34) İbn Ziyad, Şehit Meysem-i Tammar’ın defnedilmesine karşı çıkmış, ancak hurma satıcılarından birkaçı gece vakti Şehit Meysem’in naaşını darağacından alarak Murat kabilesine ait topraklarda bir su çukurunda toprağa vermişlerdir.(35)
Eserleri
Tefsir
Meysem’in kitap ve telifleri bulunmaktadır. Eserlerinden birisi Müminlerin Emiri Hz. Ali’den (aleyhi selam) öğrenerek yazdığı tefsirdir.(36) Meysem’den nakledilen bir rivayete göre Abdullah b. Abbas’a hitaben, Meysem Kur’an’ın tenzilini İmam Ali’nin yanında öğrenmiş ve imam da ona tevilini öğretmiştir. Dolayısıyla Meysem, umreye gitmiş ve Abdullah b. Abbas’a tefsir hakkında öğrenmek istediği ne varsa kendisine sormasını ister. İbn Abbas öneriyi kabul eder ve kağıt ve devat alarak Meysem’in dediklerini yazar. Meysem, İbn Ziyad tarafından şehit edileceğni İbn Abbas’a der. İbn Abbas, Meysem’in bu sözü kehanetle söylediğini sanır ve yazdıklarını yırtmak ister. Bunun üzerine Meysem, onu bu işten sakındırır ve tefsiri korumasını ister. Dediklerinin doğru çıkmaması halinde onu yırtabileceğini söyler. İbn Abbas öneriyi kabul eder ve bir süre sonra Meysem’in söylediği her şey çıkar.(37)
Hadis
Anlaşıldığı kadarıyla Şehit Meysem’in hadis alanında da bir kitabı bulunmaktadır. Oğlu ondan rivayetler nakletmiş ve naklettiği rivayetlerin bir kısmı kaynaklarda mevcuttur.(38) Meysem’in naklettiği hadislerden bazıları şu konuları ihtiva etmektedir: Ehlibeyte (aleyhimu’s selam) buğz ve sevgi, Kufe Mescidinin Beytu’l Mukaddes’ten daha üstün olduğu, münafık ve fasıkların Hz. Ali’ye buğz ve kinleri ve Hz. Ali’nin de onlara karşı buğzu, Muhsen birisinin zina ettiğinin dört kez ikrar edilmesi ve haddi, Hz. Ali’nin (a.s) genç bir Arap’ın katilini yakınlarına belirtmesi…(39)
Konuşmacılığı
Meysem hazır cevap,(40) cesur ve yetenekli bir hatipti. Kufe pazarcılarının temsilcisi unvanı ile İbn Ziyad’ın sarayında yaptığı konuşmada fesahat, belagat ve mantığı ile İbn Ziyad’ı hayretlere düşürmüştür.(41) Emevi hükümetine karşı beliğ hitabeleri onu hükümetin açık düşmanları sınıfına sokmuştu.
Çocukları
Salih, Şuayb, İmran ve Hamza Şehit Meysem-i Tammar’ın çocuklarıdır. Babalarından velayet ve Ehlibeyte dostluğu öğrenmişlerdir. Meysem’in çocukları da Şia İmamlarının (Ehlibeyt İmamları) ashap ve ravilerindendir.(42) Ali b. İsmail b. Şuayb b. Meysem, İmamiye Şia’sının en büyük mütekellimlerinden ve ilk kelam kitaplarını telif edenlerdendir.(43)
Meysem’in Türbesi
Şehit Meysem-i Tammar’ın (r.a) kabri şerifleri Kufe Mescidine birkaç yüz metre yakınlıkta Kufe’nin ana caddesi üzerindedir. Dördüncü yüzyılda İzdudavle Deylemi, Meysem için ihtişamlı bir kümbet yaptırmıştır. On üçüncü yüzyılda Necef-i Eşref’in büyük müçtehitlerinden Seyyid Ataullah Rumi (ö. 1321) Meysem için bir türbe ve büyük bir kubbe yaptırır ve yanında bir avlu tesis eder.(44) hicrî 1382’de tüm bina tahrip olur ve Hacı Muhammed Reşşad tarafından yeniden güzel ve görkemli bir türbe yaptırılır. Şehit Meysem-i Tammar’ın (r.a) kabri şeriflerinin üzerinde küçük bir zerih ve üstünde yeşil bir kubbe bulunmaktadır.
ABNA.İR
wikishia.net
Dipnotlar
1. Nakşi Eimme der İhyai Din, c. 1, s. 131.
2. Keşşi, s. 9, Müfid, c. 1, s. 323; Neccaşi, s. 14; Tusi, s. 81, 224, k. 1415.
3. Keşşi, s. 9, Müfid, c. 1, s. 323; Tabersi, c. 1, s. 341; Kas Şazan Kummi, s. 2- 3, Meysem’in künyesini Ebu Cafer olarak yazmıştır.
4. Bkz. İbn Şehri Aşub, c. 2, s. 329.
5. Keşşi, s. 78.
6. Tusi, 1415, s. 81, 96, 105; Hoi, c. 20, s. 103.
7. El-İhtisas, s. 3.
8. Keşşi, s. 78.
9. İbn Hacer Askalani, aynı yer.
10. Yakubi, c. 2, s. 213 -214.
11. Şazan Kummi, s. 103.
12. İbn Ebi’l Hadid, c. 2, s. 291.
13. İmaduddin Taberi, s. 236- 237.
14. Bkz. Keşşi, s. 80.
15. İbn Babaveyh, s. 189 – 190.
16. Bkz. Keşşi, s. 81- 82; Şerif Razi, s. 54 – 55.
17. Müfid, c. 1, s. 324 – 325; İbn Ebi’l Hadid, c. 2, s. 293.
18. İbn Nedim, s. 223; Tusi, 1417, s. 150.
19. Keşşi, s. 9; el-İhtisas, s. 3; Ağa Bozorg Tahrani, c. 2, s. 18, 164.
20. Berki, 1342; s. 3- 4; Kassu’l İhtisas, s. 2 – 3.
21. Bkz. Huseybi, s. 125; Deylemi, s. 272 – 273.
22. İbn Tavus, s. 51- 52.
23. Tusi, 1415, s. 64- 105.
24. Keşşi, s. 80.
25. Keşşi, s. 80 – 81; Müfid, c. 1, s. 324; İbn Ebi’l Hadid, c. 2, s. 292; İbn Hacer Askalani, c. 6, s. 317.
26. Keşşi, s. 83 – 84; Müfid, c. 1, s. 323 – 324; Fettal Nişaburi, c. 2, s. 288; İbn Ebi’l Hadid, c. 2, s. 291 – 292.
27. Bkz. Keşşi, s. 81 – 84.
28. Bkz. Keşşi, s. 81 – 84.
29. Müfid, c. 1, s. 324 – 325.
30. Huseybi, s. 133; Keşşi, s. 82 – 84; Şerif Razi, s. 54 – 55.
31. Kuleyni, c. 2, s. 220; Keşşi, s. 84 – 87; Şerif Razi, s. 55; Müfid, c. 1, s. 304, 324, 356; Fettal Nişaburi, c. 2, s. 288 -289.
32. Keşşi, s. 87.
33. Keşşi, s. 78 – 81; Müfid, c. 1, s. 325; Kas İbn Ebi’l Hadid, c. 2, s. 293 – 294.
34. Müfid, aynı yer, Tabersi, c. 1, s. 343.
35. Keşşi, s. 83.
36. Ağa Bozorg Tahrani, c. 4, s. 317.
37. Keşşi, s. 81.
38. Bkz. Tusi, 1414, s. 148; Gaffar, s. 28.
39. Berki, 1330, s. 309 – 310; Sakafi, c. 2, s. 413- 415; Tusi, 1414, s. 148, 246, 405, 406; Şazan Kummi, s. 3 -5.
40. Bkz. Müfid, c. 1, s. 324.
41. Keşşi, s. 86.
42. Bkz. Keşşi, s. 80; Tusi, 1415, s. 118, 138, 149, 157, 160, 162, 224, 225; Kuleyni, c. 3, s. 132 – 133, c. 7, s. 186, 187, 383, c. 8, s. 200; Muvahhit Ebtahi, s. 208 – 212.
43. Bkz. İbn Nedim, s. 223; Tusi, 1417, s. 150; Zehebi, Havadis, h. 210 – 211, s. 316.
44. Dairetu’l Maarif Teşeyyü, c. 1, s. 112.
Kaynaklar
* İbn Ebi’l Hadid, Şerhi Nehcü’l Belaga, Muhammed Ebu’l Fazl İbrahim baskısı, Kahire, 1378 – 1382.
* Muhammed b. Ali b. Babaveyh, el-Emali, k. 1417, Kum.
* Ahmed b. Hacer Askalani, el-İsabet fi Temyizi’s Sahabe, Ali Muhammed Becevi baskısı, Beyrut, 1412/ 1992.
* Muhammed İbn Şehri Aşub, Menakibu Al-i Ebi Talib, Muhammed Hüseyin Danış Aştiyani ve Haşim Resul Mehallati baskısı, Kum, ş. 1379.
* Abdul Kerim İbn Tavus, Ferhetu’l Gura fi tayini Kabri Emirilmüminin, Tahsin Al-i Şebib Musevi baskısı, Kum, 1419 / 1998.
* İbn Nedim.
* El-İhtisas, Muhammed b. Muhammed Mufid’e mensup, Ali Ekber Gaffari baskısı, Beyrut, 1414/ 1993.
* Ahmed b. Muhammed Berki, kitabu’r Rical, Celalettin Muhaddis Ermevi baskısı, Tahran, ş. 1342.
* Ahmed b. Muhammed Berki, Kitabu’l Mahasin, Celalettin Muhaddis Ermevi baskısı, Tahran, ş. 1330.
* İbrahim b. Muhammed Sakafi, el-Garat, Celalettin Muhaddis Ermevi baskısı, Tahran, ş. 1355.
* Hüseyin b. Hamedan Huseybi, el-Hidayetu’l Kubra, Beyrut, 1411/ 1991.
* Hoi.
* Hasan b. Muhammed Deylemi, İrşadu’l Kulub, Beyrut, 1398 / 1978.
* Muhammed b. Ahmed Zehebi, Tarihu’l İslam ve Vefayatu’l Meşahir ve’l A’lam, Havadis, h. 211 – 220, Ömer Abdu’s Selam Tedbiri baskısı, Beyrut, 1414 / 1993.
* Abdurrahman Suyuti, Lübbu’l Lüban fi Tahriri’l Ensab, Beyrut, daru sadır.
* Seyyid Murtaza Askeri, Nakşi Eimme der İhyai Din, intişar Allame Askeri, Usul-u Din Fakültesi, ikinci baskı, 1389.
* Şazan Kummi, el-Fezail, Necef, 1381 / 1962; Şerif Razi, Hasaisu’l Eimme aleyhimu’s selam, Muhammed Hadi Emini baskısı, Meşhed, k. 1406.
* Fazıl b. Hasan Tabersi, İ’lamu’l Vera bi İ’lamu’l Huda, Kum, k. 1417.
* Muhammed b. Hasan Tusi, El-Emali, Kum, k. 1414.
* Muhammed b. Hasan Tusi, Ricalu’t Tusi, Cevad Kayyumi İsfahani baskısı, Kum, k. 1415.
* Muhammed b. Hasan Tusi, el-Fihrist, Cevad Kayyumi İsfahani baskısı, Kum, k. 1417.
* İmaduddin Taberi, Beşaretu’l Mustaf Li-Şiatu’l Murtaza, Cevad Kayyumi İsfahani baskısı, Kum, k. 1420.
* Abdurresil Gaffar, el-Kuleyni ve’l Kafi, Kum, k. 1416.
* Muhammed Fettal Nişaburi, Ravzatu’l Vaizin, Muhammed Mehdi Horasan baskısı, Necef, k. 1386.
* Muhammed b. Ömer Keşşi, İhtiyaru Marifeti’r Ricali’l Marufi bi Ricalu’l Keşşi, Hasan Mustafavi baskısı, Meşhed, ş. 1348.
* Kuleyni.
* Muhammed b. Muhammed Müfid, el-İrşat, Kum, k. 1413.
* Ahmed b. Ali Neccaşi, Fihrist Esmau Musannefi eş-Şiatu’l Müşteher bi Ricalu’n Neccaşi, Kum, k. 1416.
* Yakubi, Tarih.
source : abna24
